Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Eenige aanmerkingen nopens het Sal Seignetti, en het Acidum Essentiale Tartari. Door Theod. Uilkens. Apotheeker te Groningen.

Dat het Sal Seignetti meer dan één Alcali ten grondslage heest, is zeker. De Heer kasteleyn heeft, in het 2de Deel pag. 111 van zyne Chemische Oeffeningen, zich hier omtrend mede nader verklaard, en de bewyzen daar voor bygebragt toonen zulks ten overvloede; gelyk ook myne volgende Proeven het zelve kunnen bevestigen.

Volgens deeze myne Waarneemingen dan heb ik bevonden, dat men ter daar stelling van dat schoone zout drie bestaandeelen nodig heeft, naamlyk: het Sal acidum essentiale Tartari, Alcali vegetabile, en Alcali minerale; want even gelyk eene verzadiging van Acidum Tartari met Alcali vegetabile geen Sal Seignetti kan daar stellen; maar Tartarus Tartarisatus; zoo min kan ook eene verééniging van het zelfde zuur, met Alcali minerale, Sal Seignetti voortbrengen; - maar een middenzout, dat men Alcali

[p. 184]

minerale Tartarisatum zou kunnen noemen, het welk in gedaante van kristallen, als anderzins, overeenkomst heeft met den Tartarus Tartarisatus; uitgenomen dat het laatste, aan de lucht blootgesteld, spoedig water intrekt, en vochtig wordt; terwyl het eerste hard en droog blyft, gelyk de Crystalli Tartari, of Tartarus Vitriolatus.

Daar het nu evenveel is, op welke wyze men de drie boven bepaalde bestaandeelen samen verbindt ter bereiding van het Sal Seignetti; zoo heb ik het, met gelyke uitkomst, op onderscheidene manieren vervaardigd. Ziet hier op welke. Behalven op de gewoone wyze door eene verzadiging van Sal Sodoe met Crystalli Tartari, nam ik gelyke deelen Tartarus Tartarisatus, en Alcali minerale Tartarisatum; - ontbond die beide zouten gelyktydig in zoo veel kookend water, als nodig was, om ze te kunnen filtreeren. Dit lixivium liet ik uitwaassemen tot de dikte van een dunne Syroop, om het vervolgens neer te zetten op eene maatige warme plaats, om het in stilte te laaten kristallizeeren. Na behoorlyke tydgunning verkreeg ik geen mindere fraaye kristallen van Sal Seignetti als op de gewoone wyze. - Zoo ook, wanneer ik twee deelen zuiver Acidum Tartari vereenigde met één deel Alcali vegetabile, en één deel Alcali minerale, en het voorts als boven bewerkte; in deeze beide gevallen kristallizeerde het zout niet minder gemaklyk en schoon, dan langs den gewoonen weg, en was dus ook van het gewoone niet te onderscheiden.

Hier uit blvkt dan, dat beide Alcalia in verbinding met het Acidum Tartari zich onderling veréénigen, en tot één éénig middenzout aanschieten; 't welk in meest alle andere zouten geen plaats heeft; daar ieder Alcali met onderscheidene zuuren zyn eigenaartige byzondere kristallen formeert; - en hoewel meer dan eene soort van zout in een en het zelfde vocht mogte ontbonden zyn; zoo zal toch altyd het één voor het ander aanschieten; en wel dat zout doorgaans het eerst, 't welk het meeste water ter oplossing benodigd heeft.

Tot deeze Proeven heb ik telkens gebruik gemaakt van het Acidum Tartari door het kryt afgescheiden.

Dit is een aangenaame bewerking, en heeft my nooit te leur gesteld. Ook kan men, volgens deeze bereiding, veel gereeder en zuiverer, myns oordeels, het Acidum Tartari daar stellen, dan wanneer men door Acidum Vitrioli de Crystalli Tartari geheel wilde decomponeeren.

In den eersten opslag zou men wel vooronderstellen, dat

[p. 185]

deeze bereiding gemaklyker en voordeeliger ware; dewylmen a priori ligt zou besluiten, dat het Acidum Vitrioli, als een sterker Acidum, vermogend genoeg was om het Alcali vegetabile geheel af te scheiden, en dus al het Acidum Tartari in vryheid te stellen. - Doch, schoon deeze geheele decompositie twee Scheikundigen, de Heeren schiller en kasteleyn, zoo wel schynt gelukt te zyn,^(*) heb ik echter, na herhaalde proeven, dat genoegen niet kunnen hebben van hier in te slaagen; - vooral niet, wanneer ik het Acidum Vitrioli met zoo veel water verdunde, als benodigd was, om de Crystalli Tartari geheel te ontbinden. In dit geval schynt my 't Vitrioolzuur het vermogen ontnomen te zyn van krachtig genoeg op den Tartarus te kunnen werken; - even gelyk een verzwakt Acidum Vitrioli geene ontleding van den Alcohol Vini kan bewerkstelligen, en dus geen Liquor Anodynus, noch Oleum Vini, afscheiden.

Maar, wanneer ik het Vitrioolzuur met niet meer dan twee of drie deelen water verlengde, en het vervolgens eenigen tyd in een vry sterke warmte liet werken, gelukte zulks ten deele; - doch altyd nog onvolkomen; dewyl de meeste Wynsteen-kristallen ongedecomponeerd bleeven, en het weinige Acidum Tartari, dat in kristallen konde verkreegen worden, te veel met Acidum Vitrioli verontreinigd ware; blykende dit mede hieraan, dat ze, aan de lucht eenigzins blootgesteld zynde, spoedig tot vocht liepen, daar de andere, door het kryt bereid, droog bleeven. Wanneer wy nu in acht neemen, dat, volgens de regels der affiniteiten, de Tartarus Vitriolatus ten deele, zoo niet geheel, door het Acidum Tartari gedecomponeerd worden, zullen we gemaklyk besluiten, dat deeze bewerking nimmer met eenen goeden uitslag kan geschieden. - Maar wanneer men deeze volkomene decompositie wilde beproeven, zoude ik de wyze, van welke de Heer Prof. driessen zich telkens met een goed gevolg op zyne Lessen bedient, aanraaden, van naamlyk de Crystalli Tartari door de Calx viva te decomponeeren.

Laat ons nu nog eens tot het Sal Seignetti te rug keeren. 't Is opmerklyk, dat dit zout door alle zuuren, op welke wyze men het ook bereide, zoo wel plant-, als mineraale

(*) Kasteleyn Chemische Oeffeningen, 3 Deel, 1 Afd. bl. 127 en verv.

[p. 186]

zuuren, zelfs de zwakste, in zyne bestaandeelen ontleed wordt; wanneer het Alcali minerale door dezelve wordt opgenomen; - daar het Alcali vegetabile zoo vast met een dubbeld gedeelte Acidum Tartari blyft verbonden; dat zelfs het Vitrioolzuur, gelyk wy boven gezien hebben, het bezwaarlyk kan losmaaken.

Wanneer nu eenig zuur het Alcali minerale uit eene ontbinding van Sal Seignetti opneemt; dan zullen de overige bestaandeelen, (naamlyk twee deelen Acidum Tartari en een deel Alcali vegetabile) zo het ontbindend vocht niet al te veel zy, als gewoone Crystalli Tartari wegens hunne bezwaarlyke ontbindbaarheid in een fyn poeder nederwaards vallen.

Dewyl dus alle zuuren dit vermogen bezitten, dienden de Geneesheeren, wilden zy hunne lyders Sal Seignetti laaten gebruiken, het zelve nooit in vermenging te brengen met eenige zuuren; want in een Mixtura of Decoctum, waarin Acetum Vini, Oxymel, Syrupus e Succo Citri, Tamarind: Rob. Samb. en Ribesiorum, enz. aanweezig zyn, dit zout mengende; zal altyd het zelve of geheel, of gedeeltlyk, naar maate van de hoeveelheid zuurs, dat het aantreft, in zyne bestaandeelen gedecomponeerd worden. - By voorbeeld, wanneer by een aftreksel van één once Fructus Tamarindi, tot acht oncen doorzygsel, een half once Sal Seignetti gedaan wordt; dan zal het zuur van de Tamarinden na genoeg het zout ontleeden; in welken gevalle, wanneer het aftreksel koud geworden is, en men het vocht door een fyn doekje laat lekken; op het zelve waare Crystalli Tartari zullen blyven leggen, die, zachtjes afgewasschen, en gedroogd zynde, min of meer vier Scrupels zullen weegen; terwyl het doorgelekte vocht een middenzout bevat uit Acidum Tamarindorum en Alcali minerale, en voorts, doordien het zuur is ingenomen, wegens zyn inhebbend Suiker-zoet Extract meer zoet dan zuur smaakt.

By deeze gelegenheid herinnere ik my, dat, toen ik nog een Jongeling was, een zeker oud Medicus, die zulk een boven opgegeeven aftreksel had voorgeschreeven, my veel onaangenaamheden veroorzaakte; - dewyl hy my niet heel vriendlyk wilde opdringen, dat ik niet, naar zyn voorschrift, Sal Seignetti - maar Cremor Tartari - gebruikt hadde. Alhoewel ik nu volkomen van de oprechtheid myner zaak overtuigd was, zoo konde ik hem

[p. 187]

echter, daar hy styf by zyne begrippen bleef, diestyds, wegens geene genoegzaame inzichten in die gebeurde decompositie, noch overtuigen noch wederleggen.

Groningen,

den 26sten April 1791.