Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Het geld.

Het Geld verantwoord alles. Zoo dagt en schreef weleer Hy, die alles onderzogt, doorzogt, beproefd en ondervonden had, de wysste van Israels Koningen, Salomon. En waarlyk, beschouwen wy dat blinkende metaal, dan moet men zich verwonderen over deszelfs groote kragt en uitgestrekt vermogen. - Wat al goeds wordt 'er door verrigt! - Wat al kwaads bedreven! Met welk eene eer, agting en aanzien wordt hy bejegend, die overvloediglyk voorzien is van Geld: daar zwier en kleeding hem aanzien geeven, vliegt alles op zijn wenk; men houdt hem voor groot van geest; overal vergunt men hem den toegang, en - hy krygt, door middel van zyn Geld, in alles zynen

[p. 167]

wensch, en zyne begeerte. - Dan ach! hy die beroofd is van tydelyke middelen, die van dit blinkend metaal niet voorzien is, die, schoon hy al niet behoeftig is, echter met waarheid zeggen kan, Zilver nog Goud hebbe ik niet: op welk eene wyze wordt hy behandeld? Men keert hem den nek toe; men beschouwt hem met verachting; want, daar in zyn uiterlyk aanzien, by gebrek van genoegzaame middelen, niets pragtigs zweest, denkt men, door vooroordeel en waan bedrogen, dat hy noch oordeel noch verstand bezit; dus wordt hy niet geacht.

Dan - verwonderlyk is de schikking der dingen, van Hem, die, door zyne onnagaanbaare wysheid, de lotgevallen der ondermaansche schepselen schikt en regelt; die deeze in armoede, - geene in rykdom, zyne dagen doet doorbrengen; den eenen in pragt en vrolykheid laat dartelen, - den anderen in armoede en ellende doet zuchten. Egter, met dit alles, is deeze ordening ten hoogsten wys - aanbiddenswaardig; daar geene Maatschappy, geen Gemeenebest, zou kunnen bestaan, zoo wy alle, of ryk, of arm, waren, zoo 'er geene onderscheidene standen plaats hadden. Wat al moeite, - welke gevaaren, en - hoe oneindig verschillende bedryven worden 'er in het werk gesteld, ter verkrvginge van dit blankend Metaal. -

Hoe slaaft, zwoegt en zweet de schamele da looner, van den vroegen Morgen, tot den laaten Avond, om eene geringe hoeveelheid Gelds, ten einde het nodige onderhoud, voor zich, en de zynen, te bezorgen.

Hoe tart de Zeeman de stoutste gevaaren; hoe zwerst en dobbert hy, dagen en nagten, op de onstuimige baaren der Zee; enkel op hoop van winst, ter verkryginge van eenen ryken buidel.

Hoe zit de Kunstenaar zich stomp te denken aan het voortbrengen van nieuwe uitvindingen; - de Geleerde aan nuttige Weetenschappen, en overheerlyke werken, ook om, en ter verkryginge, van dit blinkend metaal. Ja, was het niet hierom, en, hierom alleen, hoe veele zouden, in eene niets beduidende ledigheid, hunne dagen ten einde brengen: - hoe veele zouden rasch een einde maaken, aan het waarneemen hunner posten en bedieningen, zoo wel in het Godsdienstige, als - in het Burgerlyke. Maar wordt 'er dus, door en om het Geid, zoo veel goeds verrigt, zoo veele ondericheidene fondsen en plannen in het werk gesteld, - hoe veel kwaads wordt 'er tevens door bedreven!

Hoe baldaadig verkwist de doorbrenger zyne schatten, in allerleye ongebondenheid en weelde; by zulke schepselen, die enkel hun werk maaken, zyne beurs te ledigen; levende overdadig.

Hoe verbergt een Gierigaart zyn Geld; hoe onrustig is zyn slaap, daar hy zich geduurig verbeeld, dat de dieven hem het zelve zullen ontrooven: - hoe dikwils telt hy zyn lang bespaard opeen gestapeld metaal; - hoe woont zyn hart by zynen schat; - hoe angstig wordt hy op 't hooren van het Meenste gerugt; ja, - hoe onttrcht hy zich zelven het nodige, en

[p. 168]

nog veel meer het verkwiklyke; terwyl de arme, de nooddruftige, tot hem vergeefs om hulpe schreit. En hoe verlangt reeds zyn nazaat naar zyn einde: hoe staroogen zyne bloedverwanten op zynen dood, om de, door hem, zoo zorgvuldig bycengeschraapte schatten onder zich te verdeelen: hoe juichen zy dan, naa zynen dood, om zyne Gierigheid: hoe verheugen zy zich in zyn Geld; zich weinig bekommerende of het door slinksche wegen, of eerlyke middelen, verkregen is; 't is hun genoeg dat zy de bezitters zyn.

Hoe wordt hy, wiens eenige oormerken enkel Geld zyn, in het kiezen eener wederhelft jammerlyk bedrogen; schoonheid; - deugd, - of braafheid, of andere goede hoedanigheden, komen by hem in geene aanmerking; hy acht dezelve als het allerminste: hy kiest - zoekt - en verkrygt, eene vrouw, voorzien van schatten, ryklyk bedeeld met het blinkende metaal, - overvloejende van Geld. Dan helaas! hoe moet hy zyne dwaaze keus, op 't allerduurst, betaalen; daar hy, in zyne eigene wooning, op 't allerwreedst ontvoogd wordt, en als balling in zyn Huis moet omzwerven. Het heimlyk verdriet doet hem verteeren: - hy zoekt vertroosting in het onmaatig gebruik van den wyn; - een spoorloos gedrag rukt hem binnen weinig tyds in het graf, en - al stervende - vervloekt hy zynen Huwlyksdag. Ja, hoe dikwils heeft de kragt van het Geld geheele Republieken, Gemeenebesten en Koningryken, het onderst boven gekeerd, tot de allergrootste ellende en wanorde gebragt: - braave mannen, voorstanders van Godsdienst en Vryheid, de haat - verguizing, en - den speelbal der woedende menigte doen worden. Het was zelfs een Apostel Judas, die, enkel voor een weinig Gelds, een gering getal Zilverlingen, zynen waardigen en Godlyken Meester, zoo allerschandelykst, ging verraaden. Ach, had hy geene navolgers, - waren 'er, in onze dagen, geen voorbeelden van dien aart meer!

Dan - het Gordyn valle, voor dit Tooneel:

Ongelukkige Stervelingen, die zoo veel waardy, zulk groot belang, stelt, in de verkryginge van schatten, - die het Geld tot uwen God maakt, u voor het zelve nederbuigt: denkt niet, dat veelheid van schatten alleen u geluk zal aanbrengen; hoe allerrampzaligst zouden dan die geenen zyn, die, door gebrek aan het zelve, in armoede en ellende zugten. Dog dat dezulken altoos berusten in de wyze schikkingen van den bestuurder huns leevenslot, op deeze waereld. - God, die hen geschapen heeft, zorgt ook voor hen lieden. - geeft hy den jongen raven voedsel, als zy tot Hem roepen, hoe veel te meer zal Hy voor zyne redelyke schepselen zorgen.

Heeft gebrek aan Geld by u lieden plaats, gy geniet mooglyk, in andere opzigten, dubbelen zegen: gy geniet eene srissche gezondheid, - eene vergenoegde gemoedsgesteltenisse, gy hebt braaf, deugdzaam, veelbeloovend kroost, en - eet uwe

[p. 169]

beete broods, hoewel zeer gering, egter tot verzadiging, en met sinaak. - Daar hy, die in overvloed leeft, veeltyds een ongesteld ligchaam omdraagt; - een allesins onvergenoegd leeven leit; - kwelling, verdriet, en droefheid ziet, aan zyne in weelde opgevoede kinderen, en zyne maaltyd, hoe juist aangeregt en bereid door de uitgezogste keur van spyzen, hem tot walging verstrekt.

Berust dan, gy minbedeelde, in Gods schikkinge: Hy heeft arme en ryke, beide gemaakt.

Edoch - gy lieden die tot u zelven zeggen kunt, ik heb overvloed, - ik heb opgelegt voor veele Jaaren, eet, drinkt, zyt vrolyk: hoe oneindig groot zyn de verpligtingen, die op u liggen. Hebt gy schatten! zyt gedagtig, dat gy ze enkel ter leen ontvangen hebt: niet om ze baldaadig te verkwisten; niet om ze onnuttiglyk in de aarde te begraaven; maar - om dezelve tot alle edele einden, ten nutte van Land en Kerk, te besteeden.

Daar zien wy een Huisgezin, door de slagen des fortuins, door eene menigte van ziekten, rampen en ellende, tot de uiterste armoede gebragt, - in de bitterste laagheid gedompeld; het ouderlyk vermogen schiet te kort, ter behoorlyke verzorginge van hun, om brood schreiend, kroost; aan alles gebrek hebbende, moet dit Huisgezin noodwendig van honger en kommer vergaan. - Ontsluit dan uwe harten, gy, die van den Hemel zoo ryklyk bedeeld zyt: - verligt hunne nooden, - geeft ryklyk, en droogt hunne traanen af, door weldaadige ondersteuninge; hy die den armen geeft leent den Heere!

Kunt gy zien de traanen der bedroefde Weduwe; - kunt gy aanhooren het geklag van het ouderlooze kroost, daar zy hunnen verzorger verloren hebben; daar zy, overstelpt van rouw, uitroepen, ik mis het waardste pand myner liefde; een tydlyk bestaan is my hier door ontroofd; myn Vader, - myne Moeder, is niet meer: - kunt gy dit zien en hooren, zonder u te ontsermen? Maakt nu gebruik van uwe schatten; deelt mede aan de geenen die nood hebben; zyt, door middel van uw Geld, der Weduwe een Man, den ouderloozen Wees een Vader, en toont in alle uwe bedryven, dat gy de zegeningen des Hemels niet te vergeefsch ontvangen hebt. - Dan, bevordert, door uw Geld, niet alleen het welzyn van byzondere persoonen, en huisgezinnen, maar, laat het ook allezins strekken, tot opbouw - in standhouding, en voortduuring van alle zulke Maatschappyen, die tot Nut van 't Algemeen kunnen strekken. Dus doende bevordert gy het groote welzyn van het Land uwer inwooninge! zoo wordt gy een nuttig lid der Maatschappye, - een waardig burger van den staat. - Zoo zyt gy uwe schatten overwaardig.

Eindigt gy dus uwe dagen, in wel te doen, met welk eene gerustheid zult gy uwe hoofden dan nederliggen: - hoe vrolyk zult gy van hier verscheiden: - welk een genoegen, zal het u in de uure des doods geeven, aan uwen naaasten weldaa-

[p. 170]

digheid te hebben beweezen; hoe zullen die geene, die de voorwerpen uwer mildaadigheid waren, uwen dood met heete traanen betreuren; zy zullen, met hartelyke erkentenis, van u spreeken, als zy in hunne huizen zyn, als zy op den weg gaan, als zy nederliggen, en als zy opstaan; ja, zy zullen, by uwen Grafzerk staande, met hartvolle dankbaarheid zeggen:

Hier rust de beste onzer vrienden;
een der weldadigsten aller menschen!

En hoe groot zal het loon uwer weldaaden zyn, aan de andere zyde van het Graf: uwe barmhartigheid zal roemen tegen het oordeel; daar gy die aangenaame taal zult hooren van den Regter aller menschen: - ‘den Naakten hebt gy gekleed; den Kranken, en die in de Gevangenis waart, hebt gy bezogt; - den Armen hebt gy van uw brood medegedeeld; en - voor zoo veel gy zulks aan een der minste gedaan hebt, - hebt gy 't aan my gedaan; - gaat in - in de eeuwige vreugde!’

V..