Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Handboek of Historische en Staatkundige Verhandelingen. Na de zevende vermeerderde Uitgave van wylen Professor gotfried achenwall's Staatkundige Verhandeling over de tegenwoordige voornaamste Ryken en Volken van Europa. Uit het Hoogduitsch vertaald, opgehelderd, en met aanmerkelyke Byvoegzelen, alsmede een Aardrykskundige Schets, verrykt door S. - G. Iste D. Iste St. Behelzende: Spanje met de Inleiding. Te Rotterdam by N. Cornel, 1791. In gr. 8vo., 264 bladz.

Het Werk zelfs, welkers Vertaling thans voor ons legt, is, zo door de byzondere vlyt en kunde van deszelfs Autheur achenwall, als door de scherpzinnige en geleerde Aanmerkingen en Byvoegzelen van eenen schlözer en sprengel, voor een der beste Leerboeken over

[p. 612]

de Staatkunde bekend. Ook is de onderneeming om dit doorwrochte Werk in het Nederduitsch te vertaalen, en voor onze Gewesten gemeenzamer te maaken, uit dien hoofde zeer te pryzen: gaarne wenschten wy zulks ook te kunnen zeggen, van de wyze, op welke de Heer S. - G. dit ondernoomen en volvoerd heeft.

De voornaamste vereischten van een dergelyk Handboek, vooral, als het, volgens onzen Vertaler, ten nutte der Jeugd, uitgegeeven word, zyn duidelykheid en nauwkeurigheid. Hoewel nu de algemeene Inleiding van dit Werk, en het Hoofdstuk, betrekkelyk spanje, vooral door de kundige en schrandere Aanmerkingen van schlözer, by de zesde Uitgave, (1781) in het oorsprongelyke, hierin uitmunt, zo toont echter de Vertaler, dit in geenen deele gevoeld te hebben: Hy heeft namentlyk kunnen goedvinden, by het vertaalen van dit Werk, zodanige verschikkingen, ophelderingen en byvoegzelen zig te veroorloven, als hy het geschiktst voor zyn plan oordeelde. (Zie des Vertalers Voorbericht, bladz. 5.)

Wat het plan van den Heer S - G. geweest is, kunnen wy niet beslissen; dat hy echter tot het bovenstaande geenzints was bevoegd, zullen ons eenige voorbeelden, welke ons, by het opslaan van dit Boek, in het oog zyn gevallen, leeren.

Op bladz. 3. §. 2. (Want dit behoort tot de Byvoegzelen van den Vertaler) zegt hy: - de Regeerings-vormen onderscheidt men, in, eene opperheersching (Despotismus,) Alleenheersching, (Monarchia,) enz. Welk eene verwarring van begrippen! Wist de Vertaler dan niet, dat Monarchie mede eene opperheersching is, en Despotismus, billyk, eene willekeurige wreede heerschappy genoemd word?

Wy verwonderen ons, dat de Vertaler in een Leerboek voor de Jeugd, onder meerdere, de volgende onverstaanbare stelling als op bladz. 5. §. 8. voorkomt, te weeten: onder eene volstrekte Regering is de Burger, Slaaf, heeft durven ter neder stellen: maar nog meerder, dat hy, in een Staatkundig Werk als dit, de Schriften van trenk aangehaald, en aan epaminondas, even als aan julius caesar, Krygskundige Werken heeft toegekend, zie bladz. 61, 62. §. 91. Zodanige Werken door epaminondas nagelaaten, belyden wy edelmoedig niet te kennen. Indien echter de Heer S. - G. dezelve mocht bezitten, zoude hy aan het Gemeenebest der letteren eenen meer wezentlyken dienst te doen, met dezelve aan het licht te bren-

[p. 613]

gen, dan hy den beminnaaren van Staatkundige Schriften, met de uitgave van deeze verminkte, en zonder oordeel zamengelapte, Vertaling gedaan heeft.

Dat wy met deeze Aanmerking den Vertaler geen onrecht doen, kan uit het volgende blyken: - de smaak dezer Wetenschap, (zegt hy bladz. 86. §. 115.) wakkerde dan aan, en nu voegde men de afzonderlyke Beschryvingen der Ryken by elkanderen, en de eerste algemeene Historie, hoe gebrekkig ook, zag het licht: - tot dat conring het besluit nam om ook de Staatkunde op de Hooge School te leeraaren, helmstad en otto breide deeze Wetenschap meer en meer uit, en het is de laatsten wien wy in dit vak wel het meeste verschuldigd zyn. Wie ziet hier niet hoe de Vertaler Algemeene Historie en Staatkunde met elkanderen verwart, en hoe hy helmstadt, eene Universiteit in den Nedersaxischen Kreits geleegen, voor een Professor schynt aan te zien, gelyk otto was, zonder eenig gewag te maaken van den laatsten, dat hy nam. de eerste was, die de bronnen opgaf, waar uit hy geschept had?

Bladz. 90. § 119. Zegt hy, dat Aantekeningen, die meest uit getallen bestaan zeer nuttig zyn, mits dezelven door eenen busching, schlözer, sprengel, riesbeck, enz. zyn opgesteld: deeze laatste echter, dien hy ook (§ 76. in not.) bisbeek noemt, word van veele Staatkundigen, met het meeste recht, over zyne Briefe eines Franzosen, beschuldigd dat zyne opgave in getallen meest altyd à la francaise, dat is zeer onnauwkeurig en onzeker, zyn.

Bladz. 92. § 120. plaatst hy (misschien tot opheldering) onder de Werken van schlozer, sprengel en anderen, die de Staatkunde niet weinig licht byzetten, le droit public de l'Europe par mably; een boek, dat enkel het Staats-recht bevat, en dus, by de opgenoemde Schriften, over de geheele Staatkunde handelende, in het geheel niet behoort.

Bladz. 93. § 1. word, onder de boeken, betrekkelvk tot de Staatkunde van Spanje, genoemd: E. Musio, J: And: Schmedii, Helmstad 1702, 4to, wie kan hieruit den waaren tytel van dit Staatkundig Werk opmaaken? hy heeft hier willen of zullen schryven: J.A. Bosii Hispaniae, Ducatus Mediolanensis, & regni Neapolitani notitia, e museo Schmidii, Helmstad 1702, 4to. Hoe is het toch mogelyk, dat de Vertaler, welke, zo als uit deeze proef blykt, de Staatkundige Schriften, zelf niet by hun naam, kent, zig heeft durven vermeeten, om, in dit Werk, verschikkin-

[p. 614]

gen, ophelderingen en byvoegzelen te maaken! Wenschelyk ware net, dat hy zig maar tot eene nauwkeurige woordelyke Vertaling bepaald, en de wezentlyk ophelderende Aanmerkingen en Byvoegzelen van schlözer en sprengel daar by gevoegd had.

Het een en ander vertrouwen wy genoegzaam te zullen zyn, om den Heer S. - G. te overtuigen, dat hy geen het minste recht heeft, zig op de waarde van zyne ophelderingen en byvoegzelen te beroemen: ook heeft hy geenzints beantwoord aan zyn plan, om dit Boek noch te langwylig noch te kostbaar te maaken: (Voorbericht bladz. 5.) althans, hy heeft niet alleen door onnodige uitbreidingen van de beknopte paragraphen van achenwall, maar ook door het byvoegen van eene Geographie van Spanje, (van wien overgenomen, zegt hy niet) uit een gedeelte van het oorsprongelyke Werk, welkers eerste Deel, Spanje, Portugal en Engeland bevat, een geheel boek zamengesteld. De algemeene en byzondere Staatkundige Tafelen, welke hy uit crome, zonder zulks echter op te geeven, heeft overgenomen, heeft hy voorzeker met reden agter deeze zogenoemde Vertaling geplaatst; maar hoe eene breedvoerige Aardrykskunde, by een Staatkundig Werk, vooral, indien men kosten vermyden wil, te passe komt, bekennen wy niet te begrypen: voor het overige ontsieren de slordige druk, en het verbazend aantal van schryf- en drukfouten, byzonder in de naamen van Duitsche en Fransche Schryveren, dit, in het oorsprongelyke zo nuttig, Werk, ten sterksten.