Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Algemeene Bibliotheek voor Dames en Jonge Heeren, gevolgd naar het Hoogduitsch van den Heere wieland. Vyfde Deel. Te Amsterdam by de Erven P. Meijer en G. Warnars, 1790. In octavo 318 bladz.

In dit Deel wordt de Proeve, over het leven en de gevoelens van de voornaamste oude Zedekundige Wysgeeren ten einde gebragt. Na ene voorafgaande ontvouwing van de opkomst, den voortgang en den invloed der Zedekundige Wysgeerte onder de Romeinen, verleent men een beknopt berigt van het leven, met een verslag van het character, en daarby etlyke proeven uit de zedenkundige wysgeerige Schriften van Cicero, Lukretius en Horatius, Seneka, Epiktetus en Markus Aurelius. - Eene Verzameling van die natuur behelst, buiten het geschiedkundige gedeelte, eene reeks van zedelyke opmerkingen, die geschikt zyn, om een heilzaamen invloed op het menschlyke gedrag te hebben. Van dien aart is, (om 'er een voorbeeld van by te brengen,) het volgende, uit de Schriften van Seneka, aangevoerde, over het Geweten.

‘Epikurus merkt zeer gepast aan, dat een misdaadiger wel somtyds de ontdekking, maar nooit de vreeze van ontdekt te zullen worden, ontgaan kan. Hy vindt hier en daar eene schuilplaatze, maar nergens veiligheid. De eerste en grootste straf der ondeugd, is het bewust zyn, dat men dezelve bedreeven heeft. Zelfs de gelukkigste booswicht blyft niet ongestraft, want hy heeft zynen aanklaager, rechter en beul in zynen eigen boezem. Ik ben het in geenen deele eens met epikurus, als hy beweert, dat niets op zig zelf

[p. 456]

goed of kwaad is, maar dat men de ondeugd daarom alleen moet myden, dewyl men niet dan door de deugd gelukkig zyn kan. Maar zeer gaerne geef ik hem myne toestemming, als hy van de kwellingen en smarten spreekt, waardoor een deugniet, door zyn eigen geweten, getuchtigd wordt, welks vreeslyke stem hy door niets tot zwygen kan brengen. Met alle haare ontelbaare rykdommen is de Godin van het geluk niet in staat, om balsem te koopen, die de wonden van het geweten genezen kan.

De afkeer van alles, het geen de wetten van de natuur tegenspreekt, is ons hart aangebooren; hy behoort tot het wezen van onze ziel. Men verberge vry de vlekken van zyn karakter voor het oog der geheele wereld; men zal daardoor niet geruster worden; want men ziet ze daarom niet minder in den spiegel, dien ons ons eigen geweten voorhoudt, en voor welken men te vergeefs zyne oogen poogt te sluiten.

Het behoort tot de wyste schikkingen der natuur, dat elk misdaadiger door zyn geweten gestraft wordt. Daar 'er zo veele schandelyke en voor de maatschappye nadeelige bedryven zyn, die, of door derzelver natuur, of door eenig toeval, tegen de straffe der burgerlyke wetten beveiligd worden, - wat zoude 'er sedert langen tyd reeds van de menschlyke maatschappy hebben moeten worden, byaldien niet de natuur zelfs in het hart van yder mensch eenen rechtbank gesteld hadt, aan wiens waaksaamheid en gestrengheid zig geene ondeugd, hoe zeer ook in het geheim gepleegd, onttrekken kan.

Gelukkig is de man, die de oogen der wereld niet behoeft te ontzien, en wien zyn huis tot eene wooning, niet tot een schuilhoek, dient! 'Er zyn menschen, die zig niets anders verbeelden, dan dat de muuren hunner huizen meer tot eene bedekking tegen de waaksaamheid der wetten, dan tegen de ongemakken van het weder, zyn uitgevonden. Niet zo zeer de hoogmoed, de zucht tot gemak en de weelde, als de vreeze, om onder het bedryven van schandelyke daaden verrast te worden, is het, die de wachters aan de poorten der paleizen gesteld heeft. -

Zo gy wel doet, waarom verbergt gy u? Maar zo gy kwaad doet, wat baat het u, dat anderen het niet weeten, daar gy zelf het toch weet? Hoe zeer zyt gy te beklaagen, dat gy u genoodzaakt ziet den eersten den besten buiten u meer te achten, dan u zelven!

Waarom ziet gy uit na schuilhoeken? Kunt gy den

[p. 457]

waarneemer ontvluchten, die in uwen boezem woont? Elke andere opziener kan aan eene zyde geschooven worden. De een bevindt zig thans buiten; de ander is ziek; een derde dood - maar uw scherpstziende en strengste opziener leeft in u zelven. Gy denkt uw schandelyk bedryf voor het oog van alle menschen verborgen te hebben. Gy dwaas! het afschuwlyke van het zelve ziet niemand anders, dan gy zelf.’