Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

De aloude Staat en Geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, door E.M. Engelberts.Derde Deel. Te Amsterdam by J. Allart, 1790. Behalven het Voorbericht, 400 bladz. In gr. octavo.

Toen de Heer Engelberts, by het afloopen van het voorige Deel, de Krygsoefeningen der Batavieren beschouwde, kon hy niet wel afzyn, van ook byzonderlyk het oog te vestigen op den invloed van hunnen Godsdienst, zelfs in 't midden hunner Krygsheiren. Dan, daar dit gewigtige onderwerp, de Godsdienst, eene gezetter overweeging vorderde, bleef de nadere overweeging tot een volgend Deel uitgesteld; en ter dier oorzaake, komt dit Stuk, by den aanvang van dit derde Deel, terstond in opmerking; waar nevens voorts hunne lykplegtigheden gade geslaagen worden. Hier mede nu alles afgehandeld hebbende, wat tot de zeden en gebruiken der Batavieren betrekking heeft, zo verledigt hy zig verder ter ontvouwinge van het beloop hunner Geschiedenisse, zins de komst van Coesar in deeze Gewesten; tot op den tyd dat Augustus zynen Stiefzoon Drusus herwaards zond, om den Sicambren en hunnen bondgenooten, die een inval in Gallien gedaan hadden, het hoofd te bieden; waarvan de uitslag in het nog volgende Deel vermeld zal worden. - De opgenoemde byzonderheden ontvouwt de Heer Engelberts met veel oplettendheid, en zyne daarover medegedeelde aanmerkingen dienen grootlyks, om het oudheid- en geschiedkundige in veelerleie betrekkingen toe te lichten. Bovenal heeft hy op nieuw vlytig nagespoord het geen den Godsdienst der Batavieren betreft, inzonderheid zo als dezelve oorspronglyk, vóór hunne gemeenschaplyke verkeering met de Romeinen, geweest zal zyn; waartoe hem eene nauwkeurige vergelyking van verschillende berigten, die op vroegeren of laateren tyd slaan, benevens etlyke Stukken, die, hoewel van laatere dagen, egter veel van den ouden Bataafschen geest, in 't Godsdienstige, bewaard hebben, in staat gesteld heeft. Onze Autheur

[p. 439]

heeft dit onderwerp, zo niet geheel, althans grootlyks op nieuws bearbeid; en zyne opmerkingen hebben het zelve hier en daar een duidelyker licht bygezet; waardoor hy ook veelen zyner Leezeren een gunstiger denkbeeld van den oorspronglyken Godsdienst der Batavieren, en hunne kundigheden daar omtrent, zal ingeboezemd hebben, dan zy ligtlyk voorheenen daarvan gevoed hadden. - Wy zouden te breed moeten uitweiden, wanneer wy een gezet verslag hier van wilden geeven, waartoe wy ons anders wel uitgelokt gevoelen; maar de uitgestrektheid van 't onderwerp wederhoudt ons; en wy zullen ons des liever bepaalen, tot het mededeelen zyner byeentrekkende herinneringe van de zeden der Batavieren, waaruit men hun oorspronglyk character over het geheel kan opmaaken; welk voorstel aldus luidt.

‘De Batavieren waren een uitgeleezen Volk onder de Germaanen, het welk zich zeer overeenkomstig met de voorschriften der eenvoudige Natuur gedroeg. Met weinig te vrede, vergenoegden zy zich met het geen land en water hun opgaf. De Landbouw was meest het werk van vrouwen en kinderen, de jagt en visschery de uitspanning van mannen en jongelingen. De verlokselen van den rykdom waren hun onbekend, en daardoor bleeven hunne zeden in zeer veele opzigten onbevlekt. Ingetoogen in hunne jeugd, kiesch en eerbaar in hunne huwelyken, door overvloed en weelde niet verzwakt, leverden zy aan het Vaderland zoonen en dogteren van eene welgemaakte en ryzige gestalte; zoo wierd gezondheid en sterkte met de onschuld van geslagt tot geslagt voortgeplant; - Openhartig waren zy, vooral by hunne maaltyden, waar zy gaarn een goeden cier maakten, maar zich ook wel eens in het drinken te buiten gingen. By een volk, dat zyne waarde kende, dat den dood niet vreesde, dat oploopend en nimmer ongewapend was, kon het niet anders zyn, of 'er ontstonden dikwerf hevige geschillen, welke egter door goedhartigheid ras weder bygelegd wierden. Schoon zy zich weinig met kunsten en weetenschappen ophielden, wisten zy zich egter de noodige gerieflykheden en tydkortingen te bezorgen. Zy leefden meer naar gewoonten dan naar wetten, en egter overtroffen zy de meeste volken, welke door de grootste wetgeevers waren voorgelicht. Hunne lyfeigenen waren van de rechten der menschheid niet uitgeslooten, en de gastvryheid strekten zy in een groote maate uit tot elk vreemdeling, die hen bezogt.

[p. 440]

Wyl zy zich op den Koophandel niet toeleiden, hadden zy weinig gemeenschap met, en lieten zich ook door, vreemde natien niet verbasteren. Schoon zy hunne Vorsten en Overheden hadden, en door dezelven zich lieten bestieren, waakten zy zorgvuldig tegen alle inkruipend geweld en overheersching. Alle zaaken van gewigt wierden in hunne Volksvergaderingen afgedaan. De oorlog was de hoofdbezigheid der mannen, en tevens hun voornaamste vermaak. Dapper en standvastig waren zy getroost des noods voor het Vaderland niet alleen te vegten, maar ook te sterven. Liefde voor de Vryheid straalde in alle hunne bedryven door, indien men alleen het spel uitzondert, waarop zy zeer verzot waren, en waarin zy dikwerf dit dierbaar pand aan eene raazende drift opofferden, wanneer zy niets meer te verliezen hadden. En schoon zy, niet ergdenkende, zich met de Romeinen verbonden, dorsten zy zich tegen hen verzetten, zo dra deezen hun vertrouwen misbruikten. Niet minder eerbied hadden zy voor den Godsdienst, en lieten deszelfs invloed by alle gelegenheden gelden. Door geene Openbaaring begunstigd, moesten zy enkel by het licht der Rede geleid worden, welke, minder verbasterd by hen, dan by andere Volken, hen bewaard had by eene eenvoudigheid en zuiverheid van begrippen, waarvan deezen voorlang reeds waren afgeweeken. Zoo leefden de Batavieren, wel beroofd van veele voordeelen, die wy bezitten, maar ook bevryd van veele lasten, welke ons bezwaaren. Zoo eindigden zy hun leeven in de hoope van een toekomend geluk, en eerden de nagedagtenis hunner overledenen, wier uitvaard zy op een behoorlyke wyze gevierd hadden. - Ziet daar! de Batavieren in hunnen oorspronkelyken staat, waarin zy eerst door de Romeinen gevonden wierden, en waarin zy nog een geruimen tyd gebleeven zyn, wat de hoofdtrekken van hun nationaal character aangaat.’

Op de beschouwing van dit character, en het bezef dat de Batavieren vervolgens, met eene toeneemende burgerlyke beschaaving, inzonderheid door de Romeinen, de eenvoudigheid hunner zeden verlooren hebben, en in meer dan één opzigt verbasterd zyn geworden, zou men veelligt in den waan kunnen vallen, dat het hun, en gevolglyk ook ons, heilzaamer geweest zou zyn, als zy in die beschaaving niet gedeeld hadden, en dus ook wy nog, by die oorfpronglyke zeden gebleeven, als de Aartsvaders elk in het onze leefden. - Dan hiertegen staat, gelyk de

[p. 441]

Heer Engelberts eene bedenking van dien aart breeder beantwoordt, wel op te merken, dat de beschaaving ons menschen inderdaad gewigtige voordeelen aanbrengt, die we, buiten haar, moeten missen; en dat de nadeelen, die derzelver invoering maar al te dikwils vergezellen, niet toe te schryven zyn, aan de natuur der beschaavinge, als een onvermydelyk gevolg van dezelve, maar aan een slinksch gebruik, dat 'er de menschen veelal van maaken. - Dit niet in agt neemende, ‘zouden wy ons’ (dus vervolgt de Autheur,) ‘aan ondankbaarheid tegen de Godlyke inrigtingen schuldig maaken, welke het altoos wel met ons voor had. Zy heeft de Waereld in haare kindsheid kundigheden bezorgd, welke voor dien staat voldoende waren; maar zy heeft het menschdom van tyd tot tyd, naar den toeneemenden ouderdom, by trappen willen doen vorderen, om het zelve eindelyk tot die hoogte te brengen, waarvoor het zelve geschikt is. Intusschen willen wy ons, als onwillige kinderen, van de gelegenheid om te leeren niet bedienen, of de verkregen kundigheden niet tot het waare einde aanleggen: dit hebben wy ons zelven te wyten. - Daarënboven had de Voorzienigheid voor, om hier, en in andere gedeelten van Europa, de kennis van den waaren Christelyken Godsdienst in te voeren. - Ten dien einde moest 'er eene zekere maate van beschaaving vooraf gaan, - een grond van algemeene kundigheden gelegd worden, en daartoe waren geene volken geschikter, dan de Romeinen. Zy waren de naasten, en zy wierden daarom, terwyl zy de uitbreiding van hunne magt en niets anders bedoelden, door de Voorzienigheid gebruikt, om haare verborgen oogmerken te bevorderen.’