Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Over de Verkeering met Menschen, door den Vryheer van Knigge.Uit het Hoogduitsch. Twee Deelen. Te Amsterdam by J. Allart, 1789. Behalven het Voorwerk, 569 bladz. In gr. octavo.

Nademaal de gezelligheid den mensch natuurlyk eigen is, en 'er uit de verkeering met Menschen veele voordeelen, en voor zich zelven en den Evennaasten, onderling te trekken zyn, zo mag men de bespiegeling van dit onderwerp te regt voor gewigtig houden. Te meer daar 't zekerlyk niet onverschillig zy, hoe men deezen gezelligen trek involgen, en hoe men zich in die verkeering gedraage, om zelf die voordeelen te erlangen, of ze anderen deelagtig te maaken. Ieder, die maar eenige ondervinding van de waereld heeft, en zyn eigen gedrag ooit opmerkzaam gade sloeg, heeft zekerlyk zich zelven en anderen, ook in dit opzigt, meermaals op misslagen betrapt, die vroeger of laater nadeelige gevolgen hadden; welken hy door eene verstandiger verkeering zou hebben kunnen voorkomen, en waar uit hy in tegendeel heilzaame gevolgen zou hebben zien voortvloeien. - Ter bevorderinge nu van dit laatste, door de regtmaatige bestiering der gezelligheid, verstrekt dit Geschrift van den Vryheer van Knigge ter geschikter handleidinge. Na eenige voorafgaande-aanmerkingen over dit onderwerp, doorloopt hy, stukswyze, de verschillende soorten van verkeering met

[p. 405]

menschen van onderscheiden rang, beroep, en andere omstan digheden, waarin ze ons voorkomen, mitsgaders ten opzigte van de verschillende betrekkingen, waarin we geplaatst zyn; neemende ieder onderwerp, daar toe behoorende, afzonderlyk in overweeging. Zyn Ed. ontvouwt dit alles op welgewikte Zedekundige grondbeginselen, waardoor hy ons niet alleen regelen van gedrag aan de hand geeft, en toont hoe dezelven ten meesten nutte uitgeoefend kunnen worden, maar te gelyk ons derzelver regtmaatigheid op het duidelykst onder 't oog brengt. En ten laatste hegt hy hieraan nog eenige algemeene voorschriften, die niet wel onder byzondere hoofdonderwerpen gebragt konden worden; waarop hy dit zyn Boek, met eenige beknopte onderrigtingen nopens deszelfs bedoelde en 't gehoopte nut, besluit.

Aan 't hoofd van dit Geschrift, (welks leezing menschen van allerleien stand aangepreezen mag worden, vermits 'er naauwlyks eene betrekking, waarin menschen van onderscheiden omstandigheden, met opzigt tot de samenleeving, kunnen voorkomen, bedagt kan worden, voor welke hier geen leerzaame lessen te vinden zyn,) heeft men geplaatst eene Verhandeling van een Amsterdamsch Burger, over den tegenwoordigen toestand der samenleeving in onze Republiek, en de middelen tot verbetering. 'Er zyn, gelyk in 't slot deezer Verhandelinge getoond wordt, voldoende reden, om dit Stuk te gelyk met het Werk van den Vryheer Knigge gemeen te maaken, en deszelfs uitvoering vordert eenigzins een beknopt gewag van den inhoud.

In de eerste plaatze worden ons hier medegedeeld, eenige opmerlungen over de Samenleeving in het algemeen, en die gewoone gebreken, welken wy met andere Volken min of meer gelyk hebben. Na dit algemeene komt de Schryver tot een meer byzonder onderzoek van den buitengewoonen zo deerlyken toestand der tegenwoordige samenleevinge in onze Republiek. Om dit onderwerp te duidelyker voor te draagen, legt hy zich toe op eene navorsching van het deswegens voorgevallene, zedert het jaar 1772, omtrent welken tyd de oeconomiekunde eene verbetering der samenleevinge te wege bragt, tot op den tegenwoordigen tyd. Hy verdeelt deeze zyne navorsching in zes tydvakken, en doet ons in dezelven het volgende opmerken.

‘1. Hoe omtrent 1772. een stille, regelmaatige Voortgang in de Verbetering der samenleving hier te Lande ontstond.

2. Hoe in de jaaren 1778. en 1779. eene buitengewoone en overijlde verhaasting daar bijkwam.

3. Hoe tevens, door die overijlde Verhaasting, de gelukkig begonnen grondelijke Verbetering meer en meer wierd gestaakt, of van oorzaaken, van onderwerpen, en dus geheel van Gedaante veranderde.

4. Hoe vervolgens, onder de volslagene scheuring der Natie, vooral in 1785. en 1786, bij elke der zoo ongelukkig ver-

[p. 406]

wijderde Partijen, de Oorzaaken van het bederf der samenleving hand over hand in kragt en getal zijn toegenomen.

5. Hoe in het zeer bijzonder Tijdvak tusschen het vertrek van den Graaf van görtz, uit den Haag naar Nijmegen, en de Omwending, alle die Oorzaaken en Uitwerksels van weêrskanten zodanig gesterkt en opgestapeld zijn, dat noodwendig een plotslijke algemeene Ramp in de samenleving nog verder heeft moeten ontstaan, zo dra één van beide Partijen de volslagene bovenhand kreeg.

6. En eindelijk, hoe en waarom die plotslijke Ramp, welke nog tot heden voortduurt, bij de beide Partijen ongelukkig plaats heeft, en hoe moeilijk eene derde foort van Ingezetenen zich midden in die omstandigheden bevindt.’

By de overweeging van dit alles komt verder eene beknopte aanwyzing van alle de Revolutien, die in onze Republiek sedert 1581 hebben plaats gehad; uit welker beschouwing blykt, dat by geene derzelver de samenleeving zo deerlyk gesteld is geweest als nu. En hier op verledigt zich de Autheur, tot het aan de hand geeven van Middelen tot verbetering der Samenleeving in deeze omstandigheden. Dan vooraf legt hy twee Waarheden ten grondslage.

‘1. Dat de wederzijdsche beledigingen en vijandlijkheden, geduurende den veelvuldigen Staatstwist, meest allen voortgevloeid zijn uit redenen, oorzaaken of aanleidingen, welke, deels, uit hoofde van de verstandelijke en zedelijke gesteldheid der Menschen in ons Land, deels, uit hoofde van andere onvermijdelijke Omstandigheden, meestal niet te verhoeden waren.

2. Dat in beide Partijen geen voordeel of gewin te behaalen is, door wederzijds elkanderen kwaad te doen, of elkanderen vijandig en afkeerig te behandelen.’

Na de ontvouwing deezer twee Waarheden, wyst hy onderscheidenlyk aan, eerst, welke Middelen, door beide Partyen wederzyds, ten aanzien van elkander, aangewend behoorden te worden; en vervolgens welke Middelen elke Party, in de haare, ter bevorderinge eener verbeterde samenleeving, werkstellig behoorde te maaken; waartoe voel menschkunde, beleid en behendigheid, in de voornaamste leden der partyen, vereischt wordt. - Eindelyk neemt de Antheur nog in overweeging, ‘of 'er geen weg of middel zij, om het verschil van Staatsbegrippen zelven, en aldus de verdeeling der Natie in twee Partijen, of Politieke Gezindheden, te verminderen of te doen verdwijnen?’ - Het komt hem voor, dat 'er, beschouwender wyze, nog al het een en 't ander aan de hand gegeeven zou kunnen worden, (gelyk hy hier ook eenigzins doet,) dat nader ingezien en staatkundig overwoogen daar toe zou dienen; maar ons tegenwoordig tydvak oordeelt hy tot zulk een onderzoek gansch niet geschikt. Hy beveelt dit veeleer den tyd aan, die meermaals onverwagte veranderingen in de denkwyze der men-

[p. 407]

schen, zo als hy met voorbeelden toont, te wege gebragt heeft. En hy vleit zig nog al met het denkbeeld, dat de oeconomische weetenschap het haare, ter vereffeninge der verschillen, en het heilzaam regelen van wederzydsche belangen, zal toebrengen. ‘Gelijk men,’ zegt hy daarom ten slot van dit onderwerp, ‘gelijk men van deeze Weetenschap de Verbetering van alle de overigen, dus moet men ook van dezelve die Regeerings- en Volks-Herstellingen zoor zeker allengs verwagten, welke, bij de verdere verbreiding van het Licht der geheele oeconomiekunde, in bedaarde tijden zullen worden bevonden waare en heilzaame Herstellingen wezenlijk en ontwijffelbaar te zijn.’