Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Iets ter bestuuring van mijnen Medebroeder. Uit het Hoogduitsch van D'Allera.Te Dordrecht by J. de Leeuw en N. van Eysden, 1790. In gr. octavo, 135 bladz.

Ene verzameling van wel overdachte Zedelessen, zodaniger wyze ingericht, dat ze geschikt zyn, om invloed te hebben op het Hart. Ter bereikinge hiervan neemt de Heer d'Allera ene reeks van zedekundige onderwerpen in overweging, en deelt zyne raedgevende lessen nopens dezelven mede, met aenwyzing, hoe ene regtmatige bestuuring des Harten daeromtrent ter wezenlyke bevorderinge van waer geluk strekt; terwyl de veronagtzaming hiervan den weg tot onvermydelyken rampspoed baent. Tot een voorbeeld van zynen schryftrant dienen zyne aenmerkingen nopens de gematigde denkwyze omtrent, en het regte genot van, den Rykdom, waerover men zelden juist oordeelt, en waervan men nog zeldzamer een goed gebruik maekr.

‘De waare Wijze, (zegt hy,) schat die niet gelukkig, die alleen wegens hunnen Rijkdom daar voor worden gehouden. Hij houd staande, al wil men zelfs niet hooren, dat het waare geluk en de waare eer alleen een eigendom zij van die geenen, die den Rijkdom zien, zonder daar door te worden aangedaan; die denzelven bezitten zonder hem te misbruiken.

Ik geloof zeeker, dat menige deugd niet word geacht, om dat men haare waarde en haare heerlijke gevolgen niet kent. Meer uit gebrek-van een recht begrip van dezelve, dan uit afkeer van dat geen, waartoe zij verbind, trekt men haar wanbedrijven voor, die zij voor straf baar verklaart.

Een rijke Deugdenvriend kan, naast een goeden Vorst, der Godheid het meest nabij zijn. Hij kan alle de eedle neigingen van zijn welwillend hart bevreedigen. Dit vermogen dankt hij zijnen Rijkdom, om dat het zonder denzelven, bij alle verdien-

[p. 319]

sten, bij het beste willen, geene plaats konde hebben. De Rijke, indien hij een Menschenvriend zij, heeft hulpmiddelen, teegens bijna alle de rampen des leevens, in handen, en zoo hij ze niet altijd kan verhelpen, hij kan ze ten minsten verzachten.

Maar hoe dikwijls wordt de Rijkdom tot oogmerken misbruikt, waartoe hij niet wierd gegeeven! In plaatse van hem, overeenkomstig zijne bestemming, tot uitoeffening van menschlievende bedrijven aan te wenden, wordt men hoogmoedig daarop, veracht de arme Medemenschen, word men trotsch, hardnekkig, eigenzinnig en dikwijls afschuwelijk. Wat wint men door dit misbruik van het heilzaamste middel?

De Wijze verlangt niet naar Rijkdom; verlangt niet naar Armoede. De gelukkige Middenstand is zijn wensch. Doch deeze gelukkige stand is zeldzaam, en bijna nooit word hij gekoozen. Niemand loochent in deezen Middenstand zijnen Rijkdom, om zich daar uit te verplaatsen; niemand arbeid, om zich daar mede te bevreedigen: en die geenen, die gelukkig genoeg zijn zich daarin te bevinden, gevoelen de grootheid van hun geluk niet, en zijn alleen te vreede, om dat zij zich niet boven hun stand verheffen kunnen.

Men verdeelt de Menschen in Rijken en Armen. De gelukkige Middenstand maakt geene bijzondere afdeeling uit. Hij word niet geacht, hoewel men de afbeelding van denzelven geen goedkeuring kan weigeren. Men staat zelfs toe, dat men daarin het gelukkigst kan leven, en doet nochthans alles, om zich daaruit te verplaatsen.

Het zoude te vergeefsch tijdverspillen zijn, den voorrang van den Middenstand te prediken. Ik geloof zelfs dat de Menschen - schoon het zeer zelden plaats heeft - eerder zouden besluiten hunnen Rijkdom wel te gebruiken, dan alleen zoo veel te begeeren, als ter voldoening hunner behoeften nodig is.

Zij koesteren begeerten, en verwisselen derzelver voorwerpen alle oogenblikken. Den Rijkdom zien zij als het algemeene voorwerp aan, dewijl hij tot alle oogmerken kan worden gebezigd.

In den korten duur des levens, waarvan de eene helft in het leeren denken, en de andere helft, in niets te denken, word verkwist, in deezen dwarrelwind van vermaaken en verdrietelijkheden, van ontmoetingen en gevallen, waartoe de hartstochten vervoeren, hebben weinige Menschen moed en bekwaamheid, om over de voorrechten en voordeelen van den Middenstand te denken, en nog minder zijn zij dus volkoomen van waan en vooroordeel vrij, dat zij denzelven zouden inzien en kiezen.

Alles streeft naar Rijkdom, houd zich alleen met deszelfs verwerving bezig, en is onbekommert over de gevolgen. Men hoopt hem te verkrijgen, en zich dan over zijn bezit te verheugen. Het eerste geschied niet altijd, het laatste bijna nooit.

Dit is het uitwerkzel der menschelijke zwakheid. De Rij-

[p. 320]

ken, in plaats van hunnen Rijkdom wijslijk te genieten, verkwisten dien tot pracht, tot voldoening des uitwendigen luisters, en verzuimen de besteding, die hun niet slechts eenen aangenaamen wellust belooft, maar ook eerbied en dank zoude verwerven.

Ik kan mij niet overreeden, dat men het geluk van het weldoen gevoelloos zou weigeren, indien men het kende; maar het kan niet zijn; want Rijkdom word gemeenlijk door Ongerechtigheid verworven, en koestert zeer dikwijls de haatelijkste hartstochten van den Geest. Hij is alsdan de schandelijkste onder allen, en vermoort de Menschen, verraaderlijk, zonder dolk en vergif, door de weigering van hunne dringendste behoeftens. Het belachelijke, waarmeede hij voor zichzelven gebrandmerkt is, is niet genoeg om hem gehaat te maaken. Het waare te wenschen, dat 'er door eene wet wierd vastgesteld: dat die geenen van hunne schatten beroofd zouden worden, die dezelven begraaven, die zich over het bezit van dezelven verhengen, zonder daarvan eenig gebruik, ten besten der Menschlijkheid, te maaken. Hun ingebeeld geluk is onrechtmaatig, en grond zich op het ongeluk van anderen.

De Gierigaart wil alleen met zijne schatten praalen. Hij vermijd den omgang met minder Rijken, en trekt het gezelschap van rijke Bedriegeren, waarin hij vergenoegen vind, aan het gezelschap van arme Weldenkenden, dat hem niet vergenoegt, voor.

Dikwijls word hij van Menschen gevleid, die geen kennis van het menschelijk hart hebben. Eigenbelang is meestendeels hun doelwit. Het vermaakt hem; maar zijne ziel word daardoor niet vertedert, en blijft voor alle gevoel geslooten. Hij vergenoegt zich, ten kosten van die geenen, die hem, in hoope van eenig voordeel, wierook toezwaaijen, en weet hun oogmerk listig te ontdekken.

De spaarzaamheid, waar meede de Rijken hunne laage gierigheid meenen te verschoonen, is eene deugd, die zij eigenlijk in het geheel niet kennen. Deeze is even zoo achtenswaardig als de gierigheid verachtelijk is. Zonder spaarzaamheid gaan de beste huishoudingen ten gronde. Verkwisters vergenoegen zich zelden met hunne eigene goederen door te brengen; zij verteeren die van vreemden, na dat zij de hunnen hebben verspild. De hartstochten zouden ophouden hartstochten te zijn, indien zij paalen hadden. De verkwisting sleept veele ondeugden na zich; en men zegt zeer gegrond, dat het behouden van den Rijkdom even zoo moeijelijk is, als dezelfs verwerving.

De Gierige koopt zijne schande zeer kostbaar; hij vermeerdert daaglyks door bedrijven, die tegens de wetten des gezelligen levens en der Menschlijkheid inloopen, de verachting, die men reeds voor hem gevoelt, en tergt den zoo onteerenden wensch: dat het oogenblik nabij moge zijn, waarop de Aarde van zijnen last worde bevrijd.’