Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Proeve van een Zedekundig Zakboek voor het Volk van Nederland, door A.J. Verbeek.Te Dordrecht by H. de Haas, 1790. Behalven de Voorreden, 288 bladz. In octavo.

Zedenkundige voorstellingen, inzonderheid met betrekking tot de betragting der Gezellige Pligten, die in de dagelyksche Zamenleving onderling ter harte te neemen zyn, beknoptlyk te ontvouwen, het verpligtende daartoe leevendig te leeren opmerken, en derzelver waarneeming door voorbeelden aan te moedigen, is het hoofdoogmerk van den Heer Verbeek, in 't opstellen van dit Geschrift. Hy tragt hierdoor zynen Landsgenooten een Stukje in handen te geeven, het welk zy, als een leerzaam Zakboek, mogen aanmerken, waarvan zy in alle omstandigheden, 't zy in de Stad, op het Land, of op Reis, met een aangenaam genoegen een nuttig gebruik kunnen maaken. - Gaarne had hy zig, gelyk hy ook by den aanvang bedoelde, inzonderheid van Vaderlandsche Voorbeelden, ter nayverige opwekkinge, bediend; doch hy heeft 'er minder kunnen verzamelen dan hy hoopte. Niet, om dat 'er geen voorbeelden van gezellige deugden onder onze Landzaaten gevonden worden; maar om dat men hier te Lande niet zeer gewoon is, dezelven in openbaare Geschriften aan te tekenen. Ter dier oorzaake heeft hy veelal zyne toevlugt moeten neemen tot buitenlandsche voorbeelden; egter zo niet, of ook nu en dan gelukte het hem Vaderlandsche aan te voeren. - Indien deeze zyne onderneeming begunstigd worde, zal hy op dit eerste Stukje een tweede laaten volgen; en in dat vooruitzigt verzoekt hy zyne landsgenooten vriendelyk, ‘om hem de treffende gebeurtenissen, die, of in hun geslacht, of in den kring hunner bekenden, zyn voorgevallen, mede te dee-

[p. 316]

len, op dat hy daardoor gelegenheid krijge, dezelven als voorbeelden van navolging aan zijne tijdgenoten en nakomelingen voor te stellen.’

's Mans onderneeming is, boven alle tegenspraak, nuttig, en zyne uitvoering heeft zo veel gevalligheid, dat hy, met het hoogste regt, alleszins aanmoediging, om verder voort te vaaren, en ondersteund te worden, verdiene. Het thans afgegeeven Stukje brengt ons voor den geest, de verpligting tot het vergeeven van verongelykingen, de weldaadigheid, de milddaadigheid, de dankbaarheid, de edelmoedigheid, de onbaatzugtigheid, de eerlykheid, de kinderlyke liefde en de huwelyksliefde. - Ieder deezer Deugden stelt de Heer Verbeek in een treffend licht; en zyne bygebragte Voorbeelden dienen daadlyk, om den Leezer ter navolginge op te wekken; waar onder nu en dan Vaderlandsche bedryven voorkomen, welken niet min sterk dan buitenlandsche geagt mogen worden. - Dus voegt hy, by zyne aanmerkingen over de verpligting tot weldaadigheid, een schoonen trek, wel waardig, dat het voorval der vergetelheid ontrukt worde.

‘Wij zouden, zegt hij, onze Landgenoten te kort doen, indien wij hier met stilzwijgen voorbij gingen een daad, die voor veele andere loflijke bedrijven, in schoonheid geensints behoeft te wijken, en welke, op onzen Vaderlandschen grond voorgevallen, ten bewijze verstrekt, dat de deugden van weldadigheid en edelmoedigheid in Nederland ook geëerbiedigd worden.

De Heer de Leng, een vermaard Dordrechtsch Koopman, die, wegens zijne brave denkwijze, na zijn dood nog in hoogachting is, en blijven zal bij zijne weldenkende stadgenoten, had, gedurende eenige jaren, in Compagnie met den Heer Kuiter een koopmanschap in hout gedreven. - Eenige dagen, na dat deze Compagnieschap gescheiden was, wil het ongeluk, dat de loots, waarin voor een aanmerkelijke som aan hout bewaard wierd, ongelukkig verbrandde. - De Heer de Leng, die van den voornóemden handel was afgestapt, had zijn Vriend, voor wiens rekening alleen de gehele schade, die door den brand veroorzaakt was, nu natuurlijk lopen moest, met eene hartelijke deelneming in zijn ongeluk, en met een beklag, gelijk het doorgaans gaat, kunnen heen zenden, zonder dat iemand zulks als een stuk van onedelmoedigheid zoude veroordeeld hebben. - Maar neen: - overtuigd, dat dit ongeluk niet aan de schuld van zijnen Vriend was toe

[p. 317]

te schrijven, even min als hij het aan zijne wijsheid te danken had, dat de Compagnieschap juist eenige dagen voor dit ongeluk gescheiden was, zoo gaat hij naar zijn vriend, en heeft de edelmoédigheid hem te verklaren, dat hij gereed is, om de helft in de schade van den brand te dragen, even als of de Compagnieschap op den tijd, toen dat ongeluk voorviel, nog werkelijk bestaan had.

Dit was, in de daad, een uitstekende trek van weldadigheid, die het Character van den Heer de Leng de grootste eer aandoet. - Maar de Heer Kuiter, die het geluk had, om van den Hemel met tijdelijke middelen rijkelijk bedeeld te zijn, niet minder edelmoedig ten dezen opzigte dan zijn vriend, had de grootheid van ziel, om dit aanbod dankbaar van de hand te wijzen.’

Overbekend zyn de menschlievende bedryven der broeders Narrebout, van Woltemade en den Predikant van Roijen, in 't redden van genoegzaam hoopelooze Schipbreukelingen, welken de Heer Verbeek hier gepast herinnert. Zodanig een gebruik maakt hy ook meermaals van zulke loflyke voorbeelden, die ons de Vaderlandsche geschiedenissen aan de hand geeven; en als hy gelegenheid vindt, om min bekende aanmoedigende voorvallen te melden, zo bedient hy 'er zig gretig en wel ter snede van. - Zulks doet hem, van de Edelmoedigheid handelende, ook het volgende bybrengen:

‘Juffrouw Walen, te Dordrecht, vele onaangenaamheden van haren eigen broeder ondergaan hebbende, had dezen in haar Testament geheel van hare nalatenschap uitgesloten, en den Heer Pieter Vernimmen, haren Neef, tot eenigsten erfgenaam aangesteld. - Ziek geworden zijnde, en haar einde voelende naderen, ontbiedt zij haren Neef Vernimmen bij zich, en geeft hem kennis van het geen zij, ten zijnen voordeele, in haren uitersten wil bepaald heeft. - De Heer Vernimmen bedankt haar voor hare genegenheid en goeden wil, maar toont haar te gelijk aan, dat zij een broeder heeft, die, volgens de billijkheid, de eenigste erfgenaam van alle hare goederen behoort te wezen. - Zij vertelt hem de reden van het ongenoegen, dat zij tegen haren broeder heeft opgevat, en dat hij haar nooit verschoning over de aangedane belediging gevraagd heeft. - De Heer Vernimmen toont haar, hoe onbetamelijk het zoude zijn, om met zulk eenen haat tegen haren eigen broeder de eeuwigheid in te stappen, en gaat vervolgens naar den Heer Walen toe, onderhoudt hem wegens zijn gedrag om-

[p. 318]

trend zijne zuster, spoort hem aan, om met hem naar haar toe te gaan, en een einde te maken van het ongenoegen, dat tusschen hun beiden plaats heeft. - Dit gelukt hem - zo dat hij niet alleen de verzoening te weeg brengt, maar daarenboven ook Juffrouw Walen doet besluiten, om op het zelfde ogenblik haar testament, ten voordele van haar broeder alleen, te veranderen. - Het was slegts één dag na deze herstelde vriendschap, dat Juffrouw Walen het rijdelijke men het eeuwige verwisselde.

Zoude deze daad van edelmoedigheid den Heer Vernimmen niet meer wezenlijk genoegen verschaft hebben, dan al het geld, 't welk hij van Juffrouw Walen zoude geërfd hebben?’