Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Bundel van Godgeleerde, Wysgeerige en Zedenkundige Mengelingen. Derde Stuk. Te Haarlem by Plaat en Loosjes, 1790. In gr. octavo, 124 bladz.

Met dit derde Stuk voltrekt men het eerste Deel van dezen Bundel, waerom 'er ook een algemene Tytel, en de opgave van den geheelen Inhoud by afgegeven word; uit welke opgave men terstond ziet, dat de verscheidenheid van stoffen zeer wel in acht genomen is, overeenkomstig met den Tytel, ter beantwoordinge aen 't bedoelde: ‘om het verstand te verlichten, het hart te verbeteren, en de ware gelukzaligheid te bevorderen.’ In 't uitvoeren hier van is men, zo als by de melding der twee eerste Stukjes bleek, vry wel geslaegd; en dit derde Stukje is vooral niet minder geschikt om den oefengragen Lezer onderwerpen aen te bieden, die zyne aendacht uitlokken, en hem dezelven zo voor te dragen, dat by in de naspooring dier stoffen wezenlyk genoegen vinde.

In de eerste plaetze komt ons voor, ene overweging van

[p. 205]

's Heilands verzoeking in de Woestyn, welke in dezen verklaerd word, als bestaende in opkomende verleidende gedachten, aen welken jezus, daer hy een waerachtig mensch was, zich even gelyk andere menschen bloot gesteld vond; dan aen welken hy geen het minste gehoor verleende, dat by ons menschen maer al te dikwyls plaets heeft, zo zelfs dat wy ze zondig opkweken; terwyl hy daerentegen die opwellingen van zyn hart terstond krachtdadig afkeerde, en over die verzoekingen zegenpraelde. Dit denkbeeld, dat grootlyks zyn grond vind, in de verzekering, dat Jezus, ook in dit opzicht den broederen gelyk geworden, en gelyk als wy, verzogt geweest is, doch zonder zonde, word hier zeer aenneemlyk voorgedragen, met beantwoording der tegenbedenkingen. - Ene daeraen volgende wysgerige en zedekundige beschouwing, van de Godlyke straffen, leid ons op tot een regtmatig denkbeeld van de Godlyke straffen, om ons te doen gadeslaen, hoe wy de spreekwyzen, van Menschlyke straffen ontleend, op God overgebragt, Gode betaemlyk hebben te verklaren. Ter duidelyker ontvouwinge hier van bevlytigt zich de Schryver, om ons ‘het regte gezigtspunt aen te wijzen, waeruit wij de straffen moeten beschouwen, welken, onder Gods regeering, den mensch treffen.’ Wy hebben ze, naemlyk, te beschouwen ‘(1) Als gevolgen der zonde, welken, en in het tegenwoordige en in het toekomende leven, uit booze handelingen onmiddelijk voortvloeijen. (2.) Als weldaden, door den invloed, dien zij op 's menschen zedenlijke verbetering hebben, en door het nut, welk zij, ook in andere opzigten, voortbrengen. En eindelijk (3) Als bewijzen van Gods liefde, welke zonder deze ernstige middelen zeer gebreklijk zoude wezen.’ De overdenking van 't een en 't ander moet, gelyk in 't slot dezer Verhandelinge getoond word, onze harten vervullen met ene kinderlyke liefde omtrent God onzen Vader in Jezus Christus, en zyne Vaderlyke hand, ook in tegenheden, eerbiedig doen erkennen. - By deze overdenking komen voorts twee Proeven, die inzonderheid het Bybel- Uitlegkundige betreffen, en bepaelder ten onderwerp hebben, de Brief van Paulus aen de Galaten, mitsgaders de benaming van Broeder, in het Nieuwe Testament voorkomende. Men verleent ons, met opzicht tot het eerstgenoemde, een ander inzicht in dien Brief, dan men tot nog gewoonlyk gehad heest. En, met betrekking tot die benaming van

[p. 206]

Broeder, tracht men ons te doen zien, dat dezelve, ‘in de Brieven van Paulus, (en dikwils ook in de Handelingen der Apostelen,) bijna overal, waer dezelve voorkomt, eenen ambtbroeder of ambtgenoot, of een persoon beteekent, die tot de opzieners, of voorstanders der nieuwe kristelijke maetschappijen of gemeenten behoorde, en dat daermede geenzins gemeene kristenen (of leeden der gemeente, die geen bijzonder ambt bij de gemeente bekleedden,) bedoeld worden.’ Uit dien hoofde heeft men dan ook, gelyk ons hier tevens onder 't oog gebragt word, de Apostolische brieven niet aen te merken, ‘als onmiddelijk aen alle de gemeene kristenen, of leden van een gezelschap of eene gemeente, geschreven; maer in te zien als geschriften, welker inhoud in de eerste plaetse bestemd is, voor de Leeraeren en Voorstanderen der Gemeente; op dat dezen hun ambt, des te beter, ter bevordering en uitbreiding van de kristelijke maetschappij konden waarnemen.’ Dit denkbeeld is ook alvoorens met opzicht tot den Brief aen de Galaten aengedrongen. Onpartydige Lezers zullen deze Proeven, schoon hun dezelven in den eersten opslage wat vreemd mogten voorkomen, echter hunner oordeelkundige toetsinge niet onwaerdig vinden; alzo het beweerde, met bescheldenheid voorgesteld, niet van alle waerschynlykheid ontbloot is. - Verder geeft men ons nog aen de hand een vervolg van 't vrymoedig onderzoek over de voorbeeldige Godgeleerdheid, waerin de Schryver nagaet, de kracht der bybelsche getuigenissen, gemeenlyk aengevoerd, ten bewyze van het werklyk bestaen der voorbeelden over het algemeen; als mede van zulke plaetzen, waerdoor men het werklyk bestaen van zekere enkele voorbeelden tracht te bewyzen. In 't eerste geval komen, als de voornaemsten, in aenmerking, Kol. II. 16, 17. en Hebr. X. 1. In het tweede beroept men zich deels op geschiedkundige voorbeelden, deels op voorbeelden van plechtigheden; het onderzoek der laetsten blyft tot ene volgende gelegenheid uitgesteld, en de Schryver bepaelt zich thans tot de geschiedkundigen. Hier toe behoort Adam als een voorbeeld van Jezus, volgens Rom. V. 14. en 1. Kor. XV. 21, 22; en de Zundvloed als een voorbeeld van den Christelyken Waterdoop, naer luid van 1 Pet. III. 20, 21. Noch het een, noch het ander word, gelyk de Schryver overtuigend toont, uit deze plaetzen gegrond bewezen; als behelzende alleenlyk voorstellingen van minder of meerder vergelyking; dat niets doet ter begunstiginge

[p. 207]

van het geen de voorbeeldige Godgeleerdheid bedoelt. - Laetstelyk ontmoeten we hier twee zedelyke stukjes, strekkende ter bevorderinge van ware Godsdienstigheid. Men vind Christenen, die den openbaren Godsdienst genoegzaem of geheel verwaerloozen, als niets doende tot het wezen van den Godsdienst; terwyl anderen denzelven vlytig waernemen, en daerin bykans alle hunne Godsdienstigheid stellen. Beide deze verkeerdheden gaet de Schryver ten ernstigste tegen; zo met de nuttigheid van den openbaren Godsdienst aen te wyzen, als met te toonen, dat derzelver handhaving den innerlyken Godsdienst, de betrachting der Deugd, te wege moet brengen. Een verstandig Man veracht geen middel, dat by uitstek wel geschikt is, om zyn oogmerk te bereiken; en hy, die zich vergenoegt met het middel te bezitten, zonder het ter bereikinge van 't oogmerk, waertoe het eigenlyk geschikt is, te gebruiken, handelt als een dwaas. Hy, die den Rykdom veracht, om dat dezelve het wezen des geluks niet uitmaekt, maer slechts een middel is, om gelukkiger te worden, en hy, die schatten op schatten stapelt, zonder eenig vooruitzicht van gebruik; deze beiden gaen onbezonnen te werk. - Aen deze overweging is voorts eigenaertig gehecht een voorstel, nopens de wyze, op welke wy den Godsdienst hebben te beschouwen; naemlyk niet als een dienst aen Gode bewezen, als bragten wy hem daerdoor eenig voordeel toe; maer als eene gehoorzame onderwerping aen de voorschriften van onzen weldadigen Vader, die, met ons dezelven te geven, niets anders bedoelt, dan het bewerken van ons eigen geluk. Men mag des met het hoogste regt zeggen: Hy, die God dient, dient eigenlyk zich zelven; en deze welgegronde leering ontvouwt de Schryver ten bondigste, met een recht ernstigen aendrang van derzelver eigenaertigen invloed op onzen ganschen handel en wandel.