Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Geschiedenis en Dagboek der Gevangenschap van Dr. C.F. Bahrdt,beneffens echte stukken en ontdekkingen omtrent de Duitsche Unie, door hemzelven in 't licht gegeeven. Uit het Hoogduitsch. Te Haarlem by C. Plaat, 1790, Behalven de Voorreden, 312 bladz. in gr. octavo.

In deeze Papieren geeft Dr. Bahrdt eerst een beknopt berigt van zyn gedrag en wedervaaren, inzonderheid zedert het jaar 1784, voor zo verre het zelve aanleiding gave tot zyne arresteering en daarop volgende gevangenis. Hiermede verknogt hy eene soort van Dagverhaal van het gebeurde, staande zyne gevangenschap van dertig weeken, met een naauwkeurig verslag, zo van zyne herhaalde ver

[p. 182]

hooringen, door de Regtscommissie, als van zyn streng en smertlyk lot in den Kerker; tot op zyn Vonnis; het welk hem, behalven in de Kosten, tot een tweejaarig Vesting-Arrest verwees, dat egter, door de genadebewyzing van den Koning, éénjaarig werd. Verder meldt hy ons zyn daarop volgend eenjaarig verblyf in de Maagdeburger-Citadel, dat hem, door zamenloopende omstandigheden, zo gemaklyk en gunstig gemaakt werd, als de aart van zyn Arrest eenigzins kon gehengen. - Zyn Ed. heeft het een en ander, nopens dit alles, indiervoege beschreeven, dat het ons niet alleen zyn uiterlyken toestand, maar ook zyne innerlyke geestgesteldheid schetze; waar door hy ons, in dit verhaal, zyn character, en de sterke aandoeningen zyner ziele, in verscheiden omstandigheden, ten leevendigste afmaalt.

By dit berigt, voor veele Leezers te merkwaardiger, uit hoofde dat Dr. Bahrdt, in meer dan één opzigt, zo veel gerugts gemaakt heeft, dat men natuurlyk begeerig zy, hem eenigzins nader te leeren kennen, komen voorts vier Bylagen, die ter ophelderinge van het voorige strekken, en den Leezer nog al eenige belangryke byzonderheden ontvouwen. - Zy verleenen ons, naamlyk, eene Verdeediging van Dr. Bahrdt, opgesteld door den Heer Justitie-Commissaris Nehmiz; benevens eene opgave van het geheime Plan der Duitsche Unie, en derzelver geheimst Werkingsplan; mitsgaders een van Regtswege aangevoerd verslag van het door de Regts-Commissie verrigte in de zaak van Dr. Bahrdt.

Men bemerkt hieruit, dat 'er twee Hoofdbeschuldigingen tegen Dr. Bahrdt aangevoerd worden. (1.) Als Autheur van twee Schristen; te weten, den Kommentar uber das Religions-edict, en een Lustspiel, in vyf Bedryven, Religions-edict genaamd. En (2.) als Stigter van het Gezelschap der Twee-en-twintigen, of der Duitsche Unie. Dan men ontdekt tevens, dat 'er, ten opzigte van het eerste, den Kommentar, in de Acten, niets hoegenaamd beweezen is; maar ten aanzien van het tweede Geschrift, of het Lustspiel, heeft men hem zo zuiver niet geschouwd. Naar 't Regtsonderzoek is 't blykbaar, dat hy een zeer werkzaam aandeel in de uitgave en verspreiding van dit Stukje gehad heeft, en onder de sterkste verdenking ligt van deszelfs Schryver te weezen. Hierop nu heeft men, den inhoud van dat Lustspiel nagaande, en denzelven hoogstbeleedigend vindende, niet getwyfeld aan de strafschuldigheid van Dr. Bahrdt, en

[p. 183]

hem, ter deezer oorzaake, verweezen, tot een tweejaarig Vesting-arrest, waar omtrent de Commissie het volgende aantekent. ‘In opzigt tot de wispeltuurige Bekentenissen van den Inculpaat of Aangeklaagden,’ [als welke zigzelven niet gelyk gebleeven was, en zelfs herroepen had het geen reeds door hem bekend was,] ‘die zyn Misdryf eer verzwaaren als verminderen, is de bekende tweejaarige Vestingstraf zeker niet te hard. De Straf zou veeleer nog harder hebben moeten uitvallen, wanneer niet, by derzelver bepaaling, in aanmerking genomen ware, dat het aan een volledig Bewys, dat hy waarlyk Schryver van het Lustspiel zy, nog eenigermaate ontbreeke.’ - Men kan dit aan zyne plaats laaten, en stellen dat de Commissie hem met regt schuldig en strafwaardig verklaard hebbe; doch men wordt dan tevens geleid om te denken, dat zyn Vonnis verligt behoorde te worden, daar men hem, eer zyne schuld bekend ware, wanregtens, zo streng in zyne gevangenis behandeld had, dat hy, alleen daar door, genoegzaam gestraft scheene. - Wat wyders de tweede hoofdbeschuldiging, raakende de Duitsche Unie, betreft, de Regts-Commissie vindt hier, noch in het onderwerp, noch in de verrigtingen van Dr. Bahrdt, iets strafbaars, des hy daaromtrent eene volle vryspraak erlange. ‘Het blykt, zeggen zy, dat de deelneeming van het bestuur der Unie-gezelschappen, de misdryven, die de Inculpaat in opzigt tot het eerste point des Onderzoeks begaan heeft, niet vergroote, dat hy veeleer hier van alle strafbaarheid vrygesprooken moet worden. - Het geen hy, in betrekking tot het Lustspiel gedaan heeft, komt derhalven alleen ten zynen laste.’

Wanneer men den inhoud der bovengenoemde Plans van de Duitsche Unie nagaat, en in opmerking neemt, 't geen de Heer Nehmiz, in zyne Verdeediging, daaromtrent gemeld heeft, vergeleken, met het hiermede hoofdzaaklyk overeenstemmend verslag van de Regts Commissie, vindt men waarlyk reden, om zig te verwonderen, dat die Duitsche Unie zo veel gerugts gemaakt heeft; daar ze, in 't weezen der zaake, niets anders is, dan eene soort van Vrymetzelaars Verbintenis, op eene wyze ingerigt, die niet wel gewraakt kan worden in Gewesten, daar men andere. Genootschappen van Vrymetzelaars eene ongestoorde Vryheid laat genieten. - Men leert, in deezen, uit het ontdekte geheimst Werkingsplan, wel inzonderheid, dat al het voorgeeven van Verborgenheden, en 't gebruiken van

[p. 184]

Plegtigheden, daar men zomtyds uiterlyk zo veel mede schynt op te hebben, slegts voor de leuze is, en inderdaad niets betekent. - ‘Ofschoon wy, (dus luidt de onderrigting,) ofschoon wy al in de Unie het Wezen en den zuiversten Geest (quintessenz) van echte Metselaary bezitten, en - het Rituaal (plechtige gebruiken,) als zynde het accidenteele, (dat niet tot het weezen behoort,) missen konden, zo is het toch niet te ontkennen, dat het voor het grootste gedeelte der Menschen Behoefte zy, dat hunne Verbeeldingskragt te gelyk in werking gebragt, aangespannen en aan den gang gehouden worde. Slechts weinigen zyn Menschen, die zich zo geheel en alleen door de Reden beheerschen laaten (reine Vernuft-menschen) dat zy lang by dat geen, wat hun Verstand hun als waar, schoon en edel voorstelt, volharden, en omtrent het zelve met een steeds gelyk vuur werkzaam zyn konnen. By de meesten verkoelt de yver by de enkele Beschouwing, wanneer hy niet door een weinig spel der Verbeeldingskracht geduurig van nieuws aangewakkerd wordt. Wanneer derhalve de Unie bestaan, en onder zo veel duizend Menschen, uit welken deze groote Machine zaamgesteld is, op den duur, Lust en Vuur zal onderhouden worden, zo moet 'er iets meer als Voorwerp des Verstands zyn. 'Er moet gedeeltelyk, iets, dat de zinnen treft, voor hun ten toon gesteld, gedeeltelyk, voor de Verbeeldingskracht een zeker belangryk Uitzigt op verborgenheden, gebeurenissen en voordeelen, die men eens ontwaaren zal, geopend worden. Deze Zinlykheid is als de Olie, welke het Raderwerk in gang houdt. Het is derhalve van het uiterst belang voor de Unie, dat zy met de plechtige gebruiken der Metzelaary, op eene welvoeglyke en waardige wyze, vereenigd worde.’