Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Zoroaster, confucius en Mahomet,vergeleeken als Hoofden van Gezindheden, Wetgeevers en Zedenmeesters; met een Tafereel van hunne Leerstelzels, Wetten en Zedenleer, door den Heer de Pastoret,Raadsheer van 't Hof der Onderstandgelden, en Lid van verscheiden geleerde Maatschappyen. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon, 1790. In gr. octavo, 484 bladz.

Wanneer men de Asiatische geschiedenissen met enige opmerkzaemheid, zo ten opzichte van het Burgerlyke als Godsdienstige nagaet, kan men niet, dan met herhaelde verwondering, het oog vestigen, op Zoroaster, Confucius en Mahomet; uit hoofde van den invloed, welken zy op hunne Landgenooten gehad hebben, waervan de gevolgen, zelfs tot op den tegenwoordigen tyd, nog stand houden. Zulks maekt ene geregelde kennis aen hunnen levensloop en verrichtingen tot een stuk van wezenlyk aenbelang; en 't is dus niet vreemd, dat de Academie der fraeie Letteren te Parys dit onderwerp ener gezette naspooringe waerdig geoordeeld hebbe. Dit heeft den geleerden de Pastoret aen-

[p. 179]

gemoedigd, om zyne onderzoekingen deswegens uit te breiden en in orde te brengen, met dit gunstige gevolg, dat hy de hoogste goedkeuring dier Academie hebbe mogen wegdragen. En hieraen zyn wy ene by uitstek doorwerkte Verhandeling van dien Heer verschuldigd, in welke ons beknoptlyk ontvouwd word, het geen ter oordeelkundige waerdeeringe dezer beroemde Mannen kan dienen. - Ter uitvoeringe hiervan vestigt hy onze aendacht eerst op ieder Persoon afzonderlyk, en stelt ons dan voor oogen ene onderlinge vergelyking van dezelven. Hy ontvouwt ons het merkwaerdigste van hunnen levensloop, en geeft een onderscheiden verslag van hunne leerstelzelen, wetten en zedenleer; waerop hy dan vervolgens, (na ene voorafgaende overweging van den onderscheiden toestand der Volken waer onder zy leefden, in hoe verre die uit elkander liepen, en wat men te denken hebbe, van de algemene en persoonlyke betrekking tusschen Zoroaster, Confucius en Mahomet,) grond ene vergelyking dezer drie, als Stichters van een Godsdienst, als Wetgevers en als Zedenmeesters. Naer den inhoud dezer vergelykinge, in welke de Autheur tevens, vergelykender wyze, den invloed, welken elk hunner op hunne eeuw en Natie gehad hebben, tracht te ontdekken, komt Mahomet voor hen te overtreffen als Stichter van een Godsdienst, terwyl Zoroaster den voorrang heeft als Wetgever, en Confucius boven hen beiden uitsteekt als Zedenmeester. - De Heer de Pastoret behandelt dit onderwerp, van alle zyden, met ene oordeelkundige omzichtigheid, waerdoor hy ons een geregeld verslag van het merkwaerdigste nopens deze beroemde Mannen verleent, het welk ons dezelven, omtrent het geen ieder hunner by uitstek bovenal eigen was, onderscheidenlyk leert kennen. Zyn Ed. slaet den geest van onpartydigheid zeer wel gade; dan met dit alles neemt hy ons, uit den aert van het bedryf der persoonen, natuurlyk bovenal in, voor den Zedenleeraer Confucius. Men oordeele over de regtmatigheid hiervan, door 't nagaen van het hoofdzaeklyke zyner algemene aenmerkingen, over 't geen deze drie groote Mannen persoonlyk betreft.

Ze mogen, ten aenzien van luisterryke afkomst, genoegzaem gelyk zyn, (dat echter van Zoroaster betwist word,) ze hebben in hunne jeugd weinig overeenkomst. Mahomet is een Koopman; Zoroaster legt zich toe op Letteroefeningen, en Confucius geeft zich aen de Wysbegeerte over. Tot meerder jaren gekomen zynde, zonderen en Zoroaster en Mahomet, ieder op ene byzondere wyze,

[p. 180]

zich af van de verkeering onder hunne Landsgenooten, en komen eerlang weder openlyk te voorschyn, als zulken, die Godlyke inblazingen ontvangen hebben, die door God gezonden zyn, om den Menschen zynen geheiligden wil te openbaren. Geheel anders gedroeg zich Confucius; hy verkeerde onder zyn Volk, wydde hetzelve zyne lessen en gedrag toe, en verspreidde zyne kundigheden zelfs in het Vorstlyke Hof. Verre van Godlyke ingevingen voor te wenden, gaf hy integendeel uitdrukkelyk te kennen, ‘dat hy niets leerde, dan 't geen alle de Oud-Vaders vóór hem gezegd hadden; ja niets dat zyne Leerlingen niet uit zichzelven zouden leeren, indien zy een wettig gebruik der bekwaemheden van hunnen geest maekten.’

‘Confucius, zegt de Heer de Pastoret, onteerde zich niet door zodanige verdichtzels, als Zoroaster en Mahomet uitdachten, om daer door, gelijk die deeden, zijne Landgenooten te misleiden. Hij zoude zich der kwaede trouw als eene laegheid geschaemd hebben. Zijne Ziel was zuiver en zijn gedrach oprecht. Zonder twijffel verdient hij, ten dien opzichte, den eersten rang. Niet dat zijne mededingers niet mogelijk beter het menschlijk hart gekend hebben, wanneer zij gemeend hebben, dat het zelve meer vatbaer was, om te kunnen geroerd worden door beguichelingen, dan door waerheid, maer onteeren daerom die beguichelingen haeren uitvinder minder? Door welke noodlottigheid hebben zij die geenen zo zeer aengevuurd, die zich voor de gezanten der wijsheid en der deugd uitgaven?

Voegen wij hier bij dat zijn gantsch leven meer belang en eerbied inboezemt, dan dat van Zoroaster en Mahomet. Het is geen staetkundig Geestdrijver, die brandt om aen zijne Wetten of zijnen Vorst, of zijne Medeburgers, te onderwerpen; die, alles aen zijne vermetelheid opofferende, weinig beducht is, om een Rijk te vernielen, mits hij zijnen naem vermaerd maekt, en zijne denkbeelden doet zegenpraelen. Het is een vreedzaem Wijsgeer, wien de liefde voor zijne gelijken ontvonkt, die niet dan tot hun welzijn ambten en waerdigheden zoekt; wien het ongeluk verlicht zonder ter neder te slaen, en aen wien alles, wat hem omringt, alle de gebeurtenissen, door welken zijn loopbaen bezet is, dierbaere lessen voor de menschelijkheid opleveren. Heeft men hem, even als de Wetgeever der Persen, zich met schande zien overlaeden op het einde zijns leevens, door naer de uitzinnigheid der wraek te luisteren, en een land te doen verwoesten, om dat de Vorst

[p. 181]

weigerde, zich aen zijne Leer en aen zijne Wetten te onderwerpen? Heeft men hem, even als Mahomet, zich hooren beklaegen over de veelwijverij, en zien pogingen aenwenden om paelen aen dezelve te stellen, en niet te min, voor de oogen zelfs zijner Leerlingen, zich, uit naem des Hemels, het voorrecht eener onbepaelde vrijheid aen te maetigen?

Confucius predikte zijne Leer in de Steden en aen de Hoven der Vorsten. Zoroaster had het zelfde gedaen. Mahomet, meer onderneemend of gelukkiger, nodigde hen bij geschrift uit, om de zijne aen te neemen, en dit was niet zonder goed gevolg. De eerste gebruikte geen ander middel, dan dat van overreding; de twee anderen voegden het geweld daer bij, en deeden, wanneer zij konden, hunne Vijanden, en gelijk zij hen noemden, Ongeloovigen, den dood ondergaen. Allen ondergingen vervolgingen. Doch Confucius, begaefd met eene geruste Ziel, verdroeg dezelven zonder morren, en stelde niet dan geduld en moed daer tegens. Zoroaster, beheerscht door eene werkzaeme verbeeldingskracht, deed met hevigheid wederstand, streed zonder vreeze, en zegenpraelde welhaest: en Mahomet, behendigheid bij vernust voegende, maetigde, door de bedaerdheid der overweeging, de begeerte naer wraek, en wederhield zijne slagen niet, dan om dezelven zekerder te maeken. Eenige jaeren waeren voor alle drie genoeg, om hun Vaderland te hervormen, en die zedelijke, burgerlijke en geestelijke macht, welke het werk van verscheidene te zaem vereenigde eeuwen zoude schijnen te zijn, te vestigen en te versterken.’