Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Volledige Beschryving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabrieken, Trafieken, derzelver Werkhuizen, Gereedschappen, enz. ten deele overgenomen uit de beroemdste buitenlandsche Werken; en vermeerderd met de Theorie en Practyk der beste Inlandsche Konstenaaren en Handwerkslieden. Met Plaaten. Vierde en Vyfde Stuk. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon. In gr. oct. 124 bl.

Een geest van naauwkeurige opmerkzaamheid kenschetste de uitvoering der drie voorige Stukjes deezer onderneeminge dermaate, dat allen, die of daadlyk de hand hebben, of eenigermaate belang stellen, in den Lande zo

[p. 117]

nuttige Konsten, Ambachten, enz. deeze manier van derzelver beschryvinge met eene vry eenpaarige goedkeuring toegejuicht hebben. Daar nu dit vierde en vyfde Stukje, ten deezen opzigte, vooral niet minder is, heeft men t'over reden, om de voortzetting van dit Werk met een gunstig oog te beschouwen; en de leergierigen aan te moedigen, om 'er een naarstig gebruik van te maaken, ter bevorderinge eener welgegronde Theorie, en steeds verbeterende Practyk, waartoe de hier medegedeelde onderrigtingen alleszins dienstig zyn.

Het vierde Stukje gaat bepaaldlyk over den arbeid der zodanigen, die zig op de Leêrbereiding toeleggen. Ter duidelyker ontvouwinge hiervan, neemt de kundige onderzoeker Kastelein de volgende schikking in agt. Eerst slaat hy 't oog op den Leêrlooier, die zich, ter bereidinge der huiden tot Leêr, onder anderen ook van Run, by de Duitschers Loh, bedient: en dan op den Leêrtouwer, die het gelooide Leêr, door trappen, kloppen, enz. dat men touwen noemt, tot verdere volmaaktheid brengt. By deeze twee komen voorts in opmerking de Witlooier, die het Leêr, zonder Run, door middel van Aluin, Zout, enz. bereidt; en de Zeemleêrbereider, die zulks doet, zonder Run of Aluin, door middel van volling, met eenig vet lichaam. Wyders geeft hy ons een berigt van verscheiden manieren van buitenlandsche bereidingen van kostbaare en meer vreemde soorten van Leêr, als daar is het Russische Jugtleêr, het Fransche Hungaarsch-leêr, het Engelsche Zootleêr en meer dergelyken, waar onder ook het Maroquin, Corduaan en Chagrin; van welker bereidingen hem minder of meerder leerzaame onderrigtingen ter hand gekomen zyn. Dit alles gaat eindelyk vergezeld van eene beschryving der Werkplaatzen en Gereedschappen van den Leêrlooier, Leêrtouwer, Wit- en Zeemlooier, met eene verklaaring van negen daar toe behoorende Plaaten, die, naauwkeurig uitgevoerd, ons deeze bewerkingen duidelyk voor oogen stellen.

Op eene insgelyks onderscheidende wyze wordt ons, in 't volgende Stukje, de Kaarsenmaakery ontvouwd, zo ten aanzien van het voorafgaande smeer-smelten, als van de daadlyke bereiding, 't zy van getrokken of van gegooten Kaarsen. Men geeft ook hierby eene nevensgaande verklaaring van de daar toe vereischte Werkplaats en Gereedschappen, volgens derzelver juiste afbeelding in een drietal van weluitgevoerde Plaaten; en tevens eenige aanmerkingen over etlyke byzonderheden, die tot de zuiverheid

[p. 118]

der Kaarsen, het wel branden, enz. betrekking hebben. - Opmerkzaame Fabrikanten zullen in het een en ander Stukje nog al nuttige berigten ontmoeten, en voor hun, die smaak hebben, in naspooringen van deezen aart, zal de behandeling, in meer dan één opzigt, mede haare gevalligheid hebben. - Onder dit slag van Artykelen behoort, uit veelen, het geen ons hier gemeld wordt, wegens het aanvallige Maroquin, waarvan het verslag aldus luidt.

‘Maroquin is eene schoone daarstelling van Leêr, dien naam draagende na Marocco, de plaats, waar het zelve het eerste en het beste gefabriceerd werdt. Het wordt uit Geitenvellen bereid; en wel nog heden het schoonste, in de Levant; bijzonder op het Eiland Cyperen, te Diarbéker, en in meer plaatzen, in Klein Asië. De vellen woiden gekalkt, onthairt, in eene loog van hondendrek, daarna in eene loog van sumach (smak) en galnooten, voorts in zemelenwater, en ten deele in een afkookzel van honig of vi gen, in gesting gebragt, met olie gesmeerd, en rood, geel of zwart geverwd.

De Graaf van maurepas zond, toen hij Minister van 't Zeeweezen was, ten jaare 1730, den bekenden granger na de Levant, om 'er de Maroquin-looijerij te leeren. Volgens het bericht van den laatstgenoemden, werdt 'er, in den jaare 1749, te St. Hippolytus, in den Overelsas, eene fabriek van Maroquin opgericht, welke, in 1765, zeer groote viyheden genoot, doch welke reeds weder vervallen is. Voor eenige jaaren zond de Londonsche Maatschappij, ter aanmoediging van Kunsten, met het zelfde oogmerk, zekeren Armeniër, philippo genaamd, na klein Asie; volgens wiens berichten men in Londen eenige gelukkige proeven gemaakt heeft. Granger en philippo stemmen in de hoofdzaaken overeen, en vermoedelijk is de behandeling in de Levant, aan alle plaatzen, en voor alle soorten, niet eenerlij. - In Duitschland heeft een zekere binkebank, te Halle, eene Fabriek van Maroquin opgericht; welke echter, wel ras, van wegen de zeldsaamheid of duurte der Geitenvellen, is te niet geraakt. In 't algemeen is de Heer beckman van oordeel, dat men, in de Europeïsche navolgingen, in verscheidene opzigten, van de Levantsche wijze zij afgeweeken, en dus niet volkomen dezelfde waaren heeft verkreegen.

Volgens philippo (in 't Hannoverisches Magazin, 1770. s. 609.) zijn de stoffen, voor de roode verf, conchenille, curcuma, aluin, granaatappelen en zuiker: voor de geele

[p. 119]

verf, aluin en de bessen van de oostersche rhamnus: voor deeze laatsten neemt men bij ons graines d' Avignon: deeze kunnen ondertusschen met de eerstgenoemden zeer verschillen.

Veel waarschijnlijkheid heeft het denkbeeld van von justi, dat, namenlijk, de groote schoonheid van het Asiasche Maroquin voortkome, doordien men daar toe neemt de vellen van de Angorische Geiten, en dat men in elke Stad, in Asië, waar men dit Leêr looit, slechts Maroquin van ééne koleur maakt, zoo dat elk in de schoonheid der koleur gelegenheid heeft om uit te munten.

Men heeft sprengel verzekerd, dat het Maroquin, in Duitschland, van Boheemsche Geitenvellen bereid worde, dat men ze met sumach gaar maakt, gelyk men weet dat ook de smak in Asië tot het looijen deezes Leêrs gebruikt wordt.

Volgens den Heer de la lande bereidt men het Maroquin aldus. In Parijs droogt men de Geitenvellen; watert ze drie of vier dagen, in eene gewoone houtloog, en plaatst ze daarna, even als de gewoone Kalfsvellen, in de kalkkuip; daarop worden ze gehaird, en nogmaals in de kalkkuip gebragt. Zoo wel volgens deeze, als naar de volgende bewerking, moeten de vellen volkoomen in water gezuiverd en met knotzen gevold worden: want de zuivering is hier vooral noodwendig, op dat het kalkwater de koleuren niet nadeelig worde. Hierop zetten zij de vellen in eene loog van hondendrek, die het Leêr zeer leenig maakt, en het kalkwater nog meer uittrekt. De Duitsche Looijers, zegt hij, naaien ieder vel toe; broeien de smak met heet water, en gieten dit, zoo warm als het vel zulks kan verdraagen, in het zelve; zoodanig worden eenige vellen in een vat geworpen, en daarin blijven ze 24 uuren; moetende het vogt een paar maal gewarmd worden; en na de vellen nogmaals aldus gezuiverd zijn, worden ze rood geverwd.

Hiertoe gebruikt men kermesbezien in water gekookt, of ook stokjeslak, galnooten, aluin en conchenille in water gekookt. Vervolgens worden ze door eene loog van galnooten en water gehaald. Dan deeze laatste loog komt in geene aanmerking, wanneer de vellen in smak gaar gemaakt zijn. Ten laatsten worden ze gewasschen, met eene olie ingesmeerd, gedroogd, met een hout glad gestreeken, en eindelijk gekrispeld, op dat de nerven weder zouden opkomen. Als men dit Leêr geel wil verwen, doet men

[p. 120]

het, voor het verwen, in de galnooten-loog, van welke men zich echter niet bedient, als de vellen in smak gelooid zijn. Het geel verwt men met Avignonsche bezien. - Zwart Maroquin willende verwen, kookt men de vellen in water met galnooten en Cyperschen vitriool; of men strijkt ze alleen met ijzerzwart. Blaauw, verwt men het, met Indigo, en groen met Spaansch groen, of met een mengzel van geel en blaauw. - Eindelijk weet men, dat het Maroquin ook den naam draagt van Saffiaan.’