Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Brieven aan Geneesheeren, door M. Hertz,M.D. Hoogleeraar in de Wysbegeerte, Hofraad van Zyne Doorl. Hoogheid den Prins van Waldek, Practiseerend Geneesheer van het Jooden Hospitaal te Berlyn, enz. enz. Uit het Hoogduitsch vertaald, en met Aanmerkingen verrykt, door D. Heilbron, Cz.,M.D. in 's Hage. Te Utrecht by G. van den Brink, Jansz. 1790. In gr. 8vo., 306 bladz.

De zeer geleerde Heer Hertz levert hier, in twee aan beroemde Geneeskundigen geschreven Brieven, een aantal Waarneemingen, welke, zo niet alle, ten minsten voor verre het grootste gedeelte, der oplettende leezing, overdenking, en by voorkomende gelegenheid, der beproeving, van elk Geneesheer, overwaardig zyn.

Dezelve behelzen beredeneerde Proeven, met zodanige Geneesmiddelen genomen, welke tot nu toe niet algemeen bekend of in gebruik geweest, of wel ook van de zodanige, die, om my van eene bekende uitdrukking te bedienen, uit de mode geraakt zyn.

De Waarneemingen zelve zyn eenvoudig en duidelyk beschreeven, waardoor zy het kenmerk van echtheid medebrengen; de daarop volgende redeneering strekt, behalven dat men des Autheurs uitgebreide geleerdheid daar in ziet doorstraalen, tot eene voldoende verklaaring, der opgegeeve

[p. 63]

verschynzelen, en tot aanwyzing der beweegredenen, waarom de gemelde Geneesmiddelen aangewend zyn.

Tot een staaltje, ter proeve, diene het nut der Azyn-Klisteeren, in de eerste Waarneeming voorkomende, by verkorting opgegeven.

Een vyftienjaarig Meisje, van eene zeer gezonde gesteldheid, behalven dat zy zomwylen aan geringe opstygingen onderhevig was, klaagde over gebrek aan eetlust, mislykheden, verstoptheid, hevige pynen in den onderbuik, verschietende steekingen in de Borst en droogte in de Keel. Deeze toevallen hadden reeds vier dagen geduurd, in welken tyd zy eenige laxeerende Poeders had genomen, doch welken zy telkens ten eersten weer had overgegeeven.

Op den volgenden dag, zynde den 14den September, vond de Autheur, by zyn eerste bezoek, de gemelde toevallen al vry sterk, de Pols was traag en zwak, de kleur bleek, de Tong met een witte huid bedekt, en om de Oogen vertoonde zig een blaauwe gezwollen kring.

Van het voorgeschreeve middel, uit een Aftrekzel van Zenebladen, Rhabarber en een Middenzout, bestaande, bleef weinig van in, dewyl zy, kort na het gebruiken, zulks weer overgaf. Des avonds waren de kwaal en de toevallen erger, zonder dat 'er ontlasting volgde. Een geäppliceerd eenvouwig Klisteer had geen uitwerking, zo min als een tweede, waarin een drachme Duivelsdrek ontbonden was. Den 15den wierden twee soortgelyke Klisteeren gezet, doch zonder vrugt. By de voorige toevallen, welke zeer toegenomen hadden, kwam nog eene geweldige hoofdpyn. Het gebruikte Astrekzel van Rhabarber wierd telkens weder overgegeeven, 'er volgde geene ontlasting van winden nog stoelgang. Om dat de Lyderes alle inwendige middelen weder overgaf, wierd, dien dag over, alleen met weekmaakende en verzagtende Klisteeren aangehouden, doch alles vergeefsch. Den 16den was de kwaal, over het geheel, ongemeen toegenoomen, de Oogen en het Gezigt waren geelagtig, de Lyderes klaagde over hevige pyn omtrent de plaats der Lever, - de Pols was klein en hard, en sloeg nauwlyks vyftigmaal in een minnut. Men appliceerde een Klisteer uit een aftrekzel van 2 lood Tabaksbladen, waarby een lood Kamillenölie gevoegd was: maar dit deed eene onverwagte en geheel tegenstrydige uitwerking, gevolgd wordende door de allervreeslykste toevallen. Eerst ontstond 'er eene geweldige braaking, en

[p. 64]

uit de reuk en verwe der stoffe, schoon 'er geen drek mede vermengd was, kon men duidelyk de tabak en olie onderkennen. De Pols verhief zig en wierd ongemeen snel, de pyn wierd algemeen en nam zeer toe, een koud zweet brak op het aangezigt en de handen uit, en onder de benaauwheid, veranderde eensklaps de bleekgeele verf van het aangezigt en de handen in eene heldere orangekleur. 'Er ontstonden mislykheden, walgagtige oprispingen en een onleschbaare dorst. Het overige van den dag wierd met verzagtende Klisteeren, deels van melk en boomolie, deels van Venetiaansche zeep, aangehouden, doch alles vergeefsch.

De Autheur kon niet verkrygen dat men de Lyderes in een warm bad zette, men oordeelde haar veel te zwak hier toe, (de gewoone plaag in de gemeene practyk, welke aan menigen ongelukkigen het leven kost! -) Tegen den avond wierd een dunne smeerkaars in den aarsdarm gebragt, doch, na een half uur inblyvens, viel dezelve, onverrigt, 'er weder uit. Den zeventienden, eene ongeruste nagt, geene ontlasting, de Buik gefpannen, en by de voorige toevallen, die byna allen den hoogsten trap bereikt hadden, was noch eene ligte ylhoofdigheid gekomen. Nu schreef de Autheur, met toestemming van den beroemden Heelmeester Theden, eene Klisteer voor, bestaande uit zes oncen Wyn-Azyn en even zo veel Water: op de plaats der Lever wierd eene Plaaster van Scheerling gelegd, en tot inwendig gebruik een Slikmiddel gegeeven, uit een halve once gezuiverde Wynsteen en twee oncen Manna. Onmiddelyk, na het zetten der Klisteer, zeide de Lyderes, dat zy eene warmte en beweeging in den Buik bespeurde, welke zy by geen der vorigen was gewaar geworden. Een kwartier uurs daarna, ging een gedeelte van het Klisteer af, waar onder een stuk Slym was, naar eene taaie etteragtige Snot gelykende. Een kwartier daarna gebeurde zulks andermaal. Na verloop van een uur, had een zoortgelyk Klisteer noch meerder en beter uitwerking, 'er ontlastte zig eene menigte met Bloed gemengde Slym, en tevens de gewoone drekstof, ter grootte van een Walnoot. De Lyderes bespeurde reeds verligting, een derde Klisteer, des Namiddags gezet, deed eene menigte groenagtige vuiligheid ontlasten, waarop vervolgens eene dergelyke ontlasting, met veel verligting voor de Lyderes, van zelve volgde. Door het gebruiken van gepaste Geneesmiddelen, verdwee-

[p. 65]

nen vervolgens de toevallen, en de Lyderes besloot, op den 28sten, de geheele Geneezing, met een Maag-Elixer.

De Aantekeningen van den Heer Heilbron geeven alleszins blyken van kunde, en de Vertaaling is vloeiende.