Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 53]

Prysverhandelingen van het Genootschap tot Verdediging van den Christelyken Godsdienst, tegen deszelfs hedendaagsche Bestryderen. Voor het Jaar 1789. Te Amsterdam, Haarlem en 's Hage, by J. Allart, C. van der Aa, en de Wed. J. du Mee, Junior, 1790.In gr. octavo.

In ene voorafgaende Aenspraek aen de Algemene Vergadering, voor deze Prysverhandelingen geplaetst, legt de Eerwaerde A. van Assendelft 't 'er op toe, om te toonen, ‘dat de vroegere en latere aenvallen tegen het Christendom en deszelfs byzondere Leerstukken, niet strydig zyn met de Godlyke Wysheid.’ En hierop verleent ons dit Stuk twee Prysverhandelingen, ter beantwoordinge der Vrage: ‘In hoe verre kan men aenneemen, dat Jesus en zyne Apostelen zich geschikt hebben, naer de denkbeelden der Menschen van hunnen tyd, en in hoe verre moet dit verworpen worden?’

Het bedoelde der eerste Verhandelinge, opgesteld door den Eerwaerden J. Heringa, Eliza's Zoon, die den Gouden Eerprys heeft weggedragen, is, te betoogen, ‘dat Jesus en zijne Apostelen zich doorgaans niet geschikt hebben naar de verkeerde denkbeelden van hunne Tydgenooten?’ 'Er zyn naemlyk, zo als zyn Eerwaerde te kennen geeft, zulken, ‘die zeer t'onrechte die onderstelling algemeen, en zonder eene naauwkeurige bepaalinge, aanneemen, dat Jesus en zijne Apostelen, om bij hunne Land- en Tijdgenooten zoo veel te meer ingang te vinden, zich in hun onderwijs geschikt hebben, naar derzelver bedorven smaak en verkeerde wijze van denken, zoo dat veele van hunne voorstellen niet zouden moeten worden aangemerkt, als uitdrukkingen van hunne eigen begrippen, die ons gevolgelijk ook tot geen regel van Geloof zouden kunnen verstrekken.’ Ter wederlegginge van de zodanigen, die, onbezonnen, deze onderstelling zo onbepaeld aennemen, is het eerste gedeelte dezer Verhandelinge ingerigt; en daerop verledigt zich zyn Eerwaerde ter gezetter overweginge van 't Vraegstuk zelve. Hiertoe geeft hy vooraf enige algemene regels aen de hand, welke Jesus en zyne Apostelen, als verstandige en gemoedlyke Leeraers des Volks, gewislyk onder het oog gehouden hebben; waerop hy dan hunne Leer aen deze regelen toetst, ter ontdekkinge, in hoe verre zy zich al, en in

[p. 54]

hoe verre zy zich niet, naer hunne Land- en Tydgenooten geschikt hebben. Laetstlyk beantwoord zyn Eerwaerde nog enige tegenbedenkingen van hun, die de inschiklykheid van Jesus en zyne Apostelen wyder, dan in dezen door hem geschied, uitstrekken; waerop hy ten slot vaststelt: ‘Schoon zij met prijzenswaardige voorzichtigheid in hunne leer- en handelwyze zich geschikt hebben, naar de gesteldheid van Persoonen en Tijden: zo hebben ze toch nooit de vooroordeelen en dwaalingen, hunner Land- en Tijdgenooten, ten koste der waarheid, voet gegeven.’

De Schryver der tweede Verhandelinge, de Eerwaerde J.Ch. Bang, wien een Zilveren Eerprys is toegeweezen, dat zelfde buitenspoorig dryven der inschiklykheid van Jezus en zyne Apostelen op het oog hebbende, maekt eerst ene vergelyking van den Joodschen en Christelyken Godsdienst. Na ene voorafgestelde overweging van den Godsdienst van het Oude Testament, gaet hy byzonder na, den Godsdienst der Jooden by de komst van Christus, en vestigt dan het oog op den Christelyken Godsdienst; wel byzonder ter navorschinge van het oogmerk en de pooging van Christus en de Apostelen, om den waren Godsdienst van het Oude Testament, of te verdedigen, of tot meer volkomenheid te brengen. - Op het afhandelen hiervan, ontvouwt hy voorts de wyze, waerop Jesus en de Apostelen dat oogmerk, om den Christelyken Godsdienst in te voeren en te bevestigen, door de uitlegging van het Oude Testament, bereikt hebben: ten einde daerdoor te kunnen bepalen, wat men omtrent het geschil, nopens de accommodatien, of die inschiklykheden, te denken hebbe. Zulks doet hem eerst stil staen op de accommodatien in 't gemeen; hy erkent, dat een Schryver zich verstandig kan en mag bedienen van ene onderstelling, die hy zelf oordeelt valsch te zyn, om daer door den Lezer uit zyne eigene onderstelling te overtuigen; maer hy tracht te doen zien, dat men te ver gaet, als men beweert, dat de gewyde Schryvers die dingen, welken zy zelf verwerpen of daer laten, niet alleen voor een oogenblik vooronderstellen, maer ook bevestigen. Na dit algemene, komen hier byzonder in overweging, de accommodatien, welken men wil dat plaets zouden hebben, omtrent vyf leerstukken, die in dezen by uitstek ter toetze komen: te weten, de leer aengaende Gods Zoon, den staet na dit leven, de Bezetenen, het Ryk van den Messias, en de Verzoening door

[p. 55]

den Dood van Christus. Nopens het een en ander, tracht hy dezulken tegen te gaen, die de wyze van voorstelling en 't gebruik van spreekwyzen, eenigermate naer den Joodschen denktrant geschikt, zo beschouwen, als hadden Jesus en zyne Apostelen, uit inschiklykheid voor de Jooden, onwaerheden geleerd, of hun iets tegen de waerheid toegestaen.

Beide deze Verhandelingen, (zynde de eerste het nauwkeurigste uitgevoerd,) behelzen verscheiden bedenkingen over dit onderwerp, welken verder nadenken verdienen, daer zy het te sterk uitbreiden der accommodatien, waer door de goede trouw van Jesus en zyne Apostelen in twyfel getrokken of wankelend gemaekt zou worden, tegengaen. - Onder het lezen dezer Schriften, en 't overwegen van 't behandelde, is ons meer dan eens voor den geest gekomen, of men dit Stuk, van de ene en andere zyde, niet maer al te veel juist uit een Leerstellig gezichtpunt beschouwt. Hieruit kan ligtlyk ontstaen, dat iemand, naer gerade zyner leerstellige denkwyze, te gereeder na die of deze zyde overhelle, en minder of meerder van die soort van inschiklykheden meene aen te treffen. Onpartydige Schristonderzoekers, die alles, niet zo zeer met een Leerstellig, als wel met een Uitlegkundig oog opspeuren, zullen vermoedelyk, door den tyd, best geschikt wezen, om hieromtrent, op goeden grond, nadere bepalmgen aen te wyzen.

Ene hierop volgende Verhandeling van den Eerwaerden J. Wigeri, wien het Genootschap een Gouden Eerprys heeft toegekend, gaet over een ander Voorstel. Het Genootschap, naemlyk, had gevorderd te bewyzen: Dat de grond van alle Waarheid in de natuur der zaaken, en in 't Eeuwig en onveranderlijk Verstand der Godheid, te vinden is: zoo dat dezelve nimmer van 't begrip der Schepselen afhangelijk zij, en dat dus alle Waarheid, ook die, welke in de Goddelijke Openbaaringe vervat is, zeeker en bepaald zij, en dat het derhalven niet mogelijk zij, dat die zelfde Waarheid, van den eenen erkend en van den anderen gelochend worde, en beiden egter aan Gods oogmerk, in 't bekendmaaken dier Waarheid, zouden kunnen beantwoorden. - Men heeft dit Voorstel inzonderheid opgegeven, ten einde deszelfs bewys te doen dienen: ‘Om dezulken tegen te gaan, die uit de zeekere stellingen, dat elk slegts voor Waarheid kan aanneemen, 't geen hem als zodanig voorkoomt, en dat de begrippen, omtrent zulk eene

[p. 56]

waarheid zeer verschillende kunnen zijn, verkeerdelijk afleiden, dat 'er derhalven nooit eene Waarheid is, die algemeen voor alle Menschen zijn kan, en dat de verbindende kragt der waarheid alleen van 't begrip der Menschen afhangt.’

Ter ontvouwinge en ten aendrange van dit bewys, met dat bedoelde, slaet de Eerwaerde Wigeri, na enige Aenmerkingen over dit onderwerp in 't algemeen, den volgenden weg in. ‘Ik zal, (zegt hy,) eerst eenige voorloopige bepaalingen voordraagen, en zommige zaaken verhandelen, welke tot het bewijs zelve, en de wederlegging van het voorgestelde gevolg, betrekking hebben. Ten tweeden, de faut deezer redenkavelinge aanwijzen; niemand kan voor waar aanneemen, het geen hem als zoodanig niet voorkoomt, en de gevoelens daaromtrent kunnen zeer verschillende zijn, derhalven, enz. Daarop zal ik, ten derden, het door het Genootschap gevorderde bewijs, in betrekkinge tot alle de daarin vermelde bijzonderheden, opgeven; ten vierden, de tegenbedenkingen, welke daartegen zouden kunnen gemaakt worden, oplossen: en eindelijk, ten vijfden, uit dat alles eenige Aanmerkingen en gevolgen afleiden.’ - Zyn Eerwaerde behandelt ieder Lid op ene oordeelkundige wyze, die het Voorstel in een overtuigend licht plaetst, en de verkeerdheid der gemelde gevolgtrekkinge ten duidelykste doet zien.