Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Het vereenigd Nederland, verkort door J.F. Martinet,ten gebruike der Schoolen. Te Amsterdam by J. Allart, 1790. In octavo, 212 bladz.

In dit Stukje heest de Eerwaarde Martinet het hoofdvereischte van een Kort Begrip, beknoptheid en volledigheid, zeer wel in agt genomen: het weezenlyke van zyn uitvoeriger Geschrift is hier alleszins bewaard, en in een kort bestek zo onder het oog gebragt, dat het der Jeugd niet moeilyk valle, het hoofdzaaklyke zich eigen te maaken. Tot een voorbeeld hiervan strekke het geen hy bybrengt, wegens het aangaan der Utrechtsche Unie, en de afzweering van Graaf Philips. Aangemerkt hebbende dat het Verbond, door Artois, Henegouwen en Douai geslooten, uit eigen aart der algemeene zaake zo nadeelig, door de Godlyke bestiering ten goede gekeerd werd, vervolgt hy het gesprek in dezer voege:

‘Vraag. Hoe dan?

Antw. Willem de I oordeelde best een ander verbond te stellen tot een tegenwigt, gelyk 'er dan ook een zodanig geslooten werdt tusschen Holland, Zeeland, Eriesland en Utrecht, waartoe ook daarna drie andere Gewesten getreeden zyn.

V. Waar en wanneer werd dat verbond geslooten?

[p. 26]

A. Te Utrecht, en daarom wordt het geheeten, de Unie van Utrecht, den 23 January 1579, welks oorspronglyk stuk, dat lang verlooren gehouden werdt, onlangs in 's Haage is weer gevonden.

V. Hoedanig was de inhoud?

A. Hetzelve bestondt uit zes en twintig Artikelen, en werdt altoos geacht als eene Grondwet des Vaderlands en een Bolwerk onzer Vryheid, onder anderen bepaalende, dat elke Provintie zou blyven by haare byzondere regeering, voorregten en Godsdienst, doch het stuk van Oorlog en Vrede werdt overgelaaten aan de algemeene staaten.

V. Wat volgde daarop?

A. Hierop volgde eene scheuring tusschen de XVII zo lang verbonden gebleeven Nederlandsche Landschappen: want zeven bleeven onder het bestier der vrye staaten, en tien deeden hulde aan philips, waarvan zy daarna berouws genoeg hadden; doch het geen tot heden toe zo gebleeven is.

V. En dat was genoeg ter voortzettinge van den oorlog?

A. Zekerlyk: want die scheuring maakte eene verzoening onmooglyk, waarom farnese los ging op Maastricht, dat vermeesterde, en er eenen grouwzaamen moord aanrigtte: doch kort daarna beproefde men te Keulen den vrede te maaken, dat vrugtloos afliep.

V. Wat vertoonde willem de I. by die gelegenheid?

A. Door het afslaan der voordeeligste aanbiedingen, vertoonde hy eene edelmoedigheid van ziel, grooter mogelyk dan men ooit in hem gezien hadt.

V. Maar was de Graaf van rennenberg hem daarin gelyk?

A. Zeer ongelyk: want deeze trouwlooze viel af tot philips zyde, en deedt Groningen omslaan, het geen eenen inlandschen kryg van vier jaaren gaf.

V. Wat deedt de laage philips tot redding zyner zaaken?

A. Hy dagt, door eene nieuwe aanstelling van margareet tot Landvoogdes, de zaaken van aanzien te doen veranderen, en willem den I. van kant te helpen, door vyf en twintig duizend gouden kroonen te belooven aan hem, die denzelven van 't leven zou berooven.

V. Wat besloot deeze nieuw aangestelde Landvoogdes?

A. Margareet, de hooggaande onlusten hier ziende, bedankte en vertrok; maar de staaten der Vereenigde Provintien zwoeren philips openlyk af, op den 27 July

[p. 27]

des jaars 1581, het geen eene zonderlinge proef van moed en grootheid was, en hun niet weinig aanzien in europa gaf.

V. Wat bepaalden de staaten ten aanziene van den Godsdienst?

A. Zy maakten ook in dat jaar veele kerklyke schikkingen, en beslooten den Gereformeerden Godsdienst, als den heerschenden, te zullen handhaven, maar ook andere Gezindheden te dulden.

V. Welke redenen gaven zy van die afzweering?

A. Zeven voornaamen, waaronder byzonderlyk geteld werdt, het vertreeden der Privilegien door Koning philips.

V. Wat bleek uit deeze groote Gebeurtenis?

A. Dat alle Staatkundige verdrukkingen, door geweld op den hals van vrye Volken geworpen, en gehandhaafd, al by hunne geboorte, het zaad van eigen vroege of laate vetwoesting met zich voeren, waaraan philips niet scheen gedacht te hebben.

V. En verder.....?

A. Dat geene heerschappy kan duuren, dan die op regtvaardigheid gegrond is, en dat alle gezag, 't welk niet door edele weldaadigheid en liefde tot het Volk getemperd is, spoedig vernietigd wordt.

V. En eindelyk.....?

A. Dat alle aansagen, door dwang gesteund, zwak en onbestendig zyn, waarom zy spoedig door een tegenstrydig geweld om verre gesmakt worden, gelyk de Koning toen zo duidelyk ondervondt, maar niet kon tegengaan?