Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Zedelyke bedenkingen.

Onder de voorregten, welke wy hebben boven de dieren, is het uitmuntendste de rede, en het ware gevoel dat wy van ons geluk hebben. Indien het vee een vooruitzigt had, op een aanstaand geluk of ongeluk, en het kon uit de gevolgen redeneeren, dan zou het zynen bejammerenswaardigen staat onophoudelyk betreuren, en zeer ongelukkig zyn; maar nu het, by gevolgtrekkinge, over zynen staat niet kan redeneeren, heeft het geen bezef van zyn ongeluk, voor dat het zelve hem werkelyk overkomt. - Dan wy menschen verheffen ons boven de dieren, met ons een wezenlyk geluk te bewerken, door een recht gebruik te maken van onze redelyke vermogens.

De Groote Schepper der Waereld sprak al kort na dat Hy den eersten mensch geschapen had: ‘Het is niet goed dat de mensch alleen zy.’ - Voorwaar een doorslaandst bewys, dat de Schepper den mensch voor de Maatschappy geschapen heeft. Toen was het al niet goed, dat de mensch alleen ware, schoon 'er nog geene gebreken, en maar weinige nooden plaats hadden. Dan, in 't vervolg van tyd, is het Leven in Maatschappyen den mensch volstrekt onontbeerlyk geworden. Onze onmagt alleen is genoeg, om de noodzaaklykheid voor de Maatschappy aan te duiden. Wy kunnen de hulp onzer medemenschen niet derven, vooral niet by de eerste intrede in de Waereld: dan zou men, de hulp van anderen dervende, weêr bykans zo schielyk uit de Waereld vertrekken, als men daar in kwam. - Hier ondervind men, hoe volstrekt onontbeerlyk de Maatschappy is. En als de mensch verder opwast, gevoelt hy ook wel dra, by de beschouwing zyner rampen, nooden, zwakheden en elenden, hoe heuchelyk een leven in gemeenschap met anderen voor hem zy; - terwyl een eenzaam Leven niet anders is, dan eene

[p. 642]

aanéénschakeling van verdrieten. De mensch is derhalve voor de Maatschappy gebooren.

De Natuurkunde is eene der edelste, voor den mensch nuttigste, en schoonste van alle Wetenschappen. - Ze is eene bron, die nimmer uitgeput kan worden. - Ze is een boek, waar uit men zo veel gewigtige byzonderheden kan leeren, dat hy, die 'er maar een weinig in gelezen heeft, als hy dat werk begint, van verwondering moet opgetogen en verbaasd staan. 'Er is nog daarenboven geene grooter nuttigheid in eenige andere Wetenschap te vinden, dan in deze: nadien ze hare beoefenaren regelregt opleid tot God; de eerste oorzaak van alles, wat de Natuurkunde ter beschouwinge aanbied. - Een Oneindig Opperwezen ontdekt zich by iederen opslag, die we in deze Wetenschap doen; en ze is als met een onverbreeklyken schakel vastgemaakt aan die Openbaring, welke onmiddelyk van God is afgedaald.

Het Verstand en de Wetenschappen worden op alle Plaatzen, by alle Natien, en door alle Volken, die maar eenigzins beschaafd zyn, bewonderd. - Zy zyn een wezenlyk vermaak onder redelyk denkende Wezens. - Overal, waar Verstand en Wetenschappen ontbreken, aldaar heerscht eene slaperige vadzigheid; en de Maatschappy vervalt in eene verdrietelyke kwyning. - Hoe ver dit ook moge gaan, de deugd is nog hooger te waardeeren. Verstand en Wetenschappen mogen verwondering baren; ons leven veel aangenaamheden byzetten; en onder de Maatschappy eene vermakelyke verkeering te wege brengen, - de Deugd heeft, boven dat alles, nog iets voortreffelyks. - Zy heeft nog iets, boven de Wetenschappen en het Verstand, voor uit. - De Deugd alleen maakt den mensch beminnelyk, beminnelyk in 't oog van zynen Schepper, en beminnelyk by zynen naasten. Hoe schitterend men tog moge uitblinken in Kundigheden; hoe hoog een trap ons verstand ook moge bereikt hebbe, men zal, zo men de Deugd ontbeert, eene onoverwinnelyke walgelykheid hebben in de oogen van God, en die der menschen. - De Deugd heeft dit boven alles voor uit; dat zy zulk eene beminnelyke gedaante vertoont, zelfs voor 't oog der Ondeugd, dat ze ook van hare haters niet veragt kunne worden.