Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Gierigheid en eerzugt.
Door Frederik den II, Koning van Pruissen.

De Gierigaart is voornaamelyk zyn eigen Vyand; doch de Eerzugtige, de Vyand van het Menschdom. Hy streeft strafloos ter Ondeugd, en zyne Deugden zelfs ontaarten in Gebreken. De Gierigaart en de Eerzugtige zyn beiden even Zelfzoekend; maar, terwyl de een alleen een Hut verwoest, keert de ander misschien een geheel Ryk het onderst boven.

Gierigheid en eerzugt deeden te zamen een Reis door de Wereld, om te beproeven hoe het Menschdom bereid was haar beiden te ontvangen. Helden, Burgers, Priesters, en Heeren, begaven zich terstond onder haar standaard, en ontvingen met genoegen

[p. 542]

en verrukking de aangebodene gunstbetooningen. Voorttrekkende, kwamen zy in een afgelegen hoek lands, waar zy toevallig haar intrek namen in de hut van eenen eenvoudigen Schaapherder, wiens geheele bezitting bestond in zyne kudde, en die zich over niets, dan den dagelykschen nooddruft, bekommerde. Schoon laag van afkomst, waren zyne aangeboorene natuurlyke begaafdheden groot. Zyn Verstand was opgeklaard, zyn Hart geveelig, en hy bezat een eerlyke trek tot Vryheid en Rust. Hy leefde hier, met zyne geliefde Sylvana, zyne Kudde, en zyn Hut, onbekend, en onkundig van eene Wereld, die hem alleen in bedrog en valschheid kon onderwyzen.

De twee Reisgenooten zagen den Herder niet, of zy voelden zich getroffen over zyn geluk. ‘Hoe onverdraaglyk is het,’ riep berzugt uit, ‘die genoegens te beschouwen, in welker voortbrenging wy geen deel hebben. Zullen wy, die hier beneden aangebeden worden, koelzinnige aanschouwsters weezen van een Man, die in deezervoege onze Gunsten versmaad, dewyl hy nog geene kennis heeft van derzelver geneugten? Neen! Dat wy liever beproeven, hem af te brengen van zyn verstandig bejag van ruste, en hem leeren onze Magt te eerbiedigen.’ Dit gezegd hebbende, namen zy beide, om zich te beter te vermommen, de kleeding van Herders aan, en voerden den Schaapherder deeze taal te gemoet. ‘Eerzaame Veeman,’ sprak de eerzugt, ‘hoe veel medelyden heb ik met uwe arme eenvoudigheid, zulke Talenten begraaven te zien in een afgelegen hoek, zou zelfs het mededoogen der Goden gaande maaken. Verlaat, verlaat, bid ik u, eene eenzaamheid, alleen voor onkunde en domheid geschikt - hier te leeven, is alleen leeven om te sterven, zonder Roem te sterven. - Gy bezit Deugden, deeze moeten te voorschyn troeden, en op die wyze, als gy, tot nog gehouden hebt, der Wereld niet onttrokken worden. 't Geluk roept, de Eer noodigt u. Ik beloof u een allerwenschlykst slaagen; het staat aan uwe keuze een Schryver, een Staatsdienaar, of een Veldheer te worden. Wees verzekerd, dat gy, in elke hoedanigheid, door u verkooren, Agting, Rykdom, en Onsterflykheid zult vinden.’

Op eene zo ongewoone uitnoodiging, scheen de Herder buiten staat, om zich te bepaalen. Hy hing eenigen tyd in twyfel tusschen Eerzugt en Vergenoegdheid, tot in het einde de eerste overwoog, en hy eenigermaate eene Bekeerling wierd. Gierigheid trad nu toe om hem geheel te bepaalen, en genegen om hem een volkomen Slaaf van beiden te maaken, sprak hem in deezer voege aan. ‘Ja, eenvoudig Man, wees overtuigd van uwe onkunde, leer van my waarin weezenlyk Geluk bestaat. Gy leeft in behoefte, en gy misnoemt uw armoede maatigheid. Hoe! zal een Man, gelyk gy, geschapen tot de gewigtigste belangen, het dierbaar leeven slyten, in enkel op uwe

[p. 543]

Egtgenoote te staaroogen, in op uw ruispyp te speelen, in uw Vee te hoeden, en te scheeren; terwyl de rest des Menschdoms, met overvloed gezegend, alle uuren in verrukking slyt, en daar toe de kunst te baat neemt? Zult gy verblyven in een Hut, die, op het geblaas des winds; in den winter, schudt? Helaas! weinig weet gy van de vermaaken, die de Grooten omringen, en welke Paleizen zy bewoonen, hoe elke uitgang uit dezelve een zegenpraalende optocht schynt, hoe elk woord, 't geen zy spreeken, met toejuiching wordt te rug gekaatst. Wat is het menschlyk leeven, zonder middelen, anders dan elende? Wat schenkt Deugd anders dan een kwynende voldoening? Geld, Geld, is het groot beweegrad der Wereld, zonder het zelve is het leeven smaakloos, zonder 't zelve zyn de bekwaamheden veragtlyk.’

De ongelukkige Herder vond zich niet langer bekwaam om zulke dringende overtuigingen te wederstaan. Zyne Vrouw, zyne Kudde, verbande hy eensklaps uit zyne gedagten, of zy werden veragtelyk in zyne oogen. Het eenvoudig Landverblyf kwam hem voor, de verveeling zelve te weezen. Eerzugt vervulde zyn boezem te eenemaal. Te vergeefsch wendde de getrouwe Deelgenoote van alle zyne zorgen en geneugten haare poogingen aan, om hem op 't Land te doen verblyven; te vergeefsch stelde zy hem de ontelbaare gevaaren voor, welke hy als in den mond liep; niets kon dienen om een jeugdig Hart, op Eere gesteld, en waarin de driften tot de verregaandste uitersten werkten, te rugge te houden.

Maar, in 't eerst onzeker wat weg in te slaan, viel, by toeval, zyne keuze op de Dichtkunst, en hy maakte eenen aanvang met de Wereld eenige verbaazende blyken van zyn Vernuft te toonen. Terstond kreeg hy toegang onder de Lieden van smaak, en hy gaf lessen aan de zodanigen, die na openbaare toejuiching dongen. De Oordeelvellingen, door hem uitgegeeven, dienden, om te toonen dat zommigen geen Dichters gebooren waren, en tot verdeediging van zyn eigen schryven. Maar het Hekelschrift tastte hem welhaast aan, met alle scherp- en bitterheid. Hy vond in ieder Kunstgenoot een mededinger, en in ieder mededinger iemand gereed, om alles, wat hy schreef, op den laagst mogelyken prys te vernederen. Binnen kort vond hy het, derhalven, geraaden, de Zanggodinnen te verlaaten, die een bed van roozen beloofden, maar 'er een van doornen spreidden.

Hy trok vervolgens, als Krygsman, te velde. Hy was de voorste in het wreeken van den hoon zynen Lande aangedaan, in zyn Vorst op den Throon te handhaaven; de eerste in het braveeren van alle gevaaren, en het beklimmen van elke bres; met een weinig meer geluks, en het gemis van eenige Leden, zou onze Herder cesar zelve geëvenaard hebben; doch wel dra begon de nyd de lauwrieren, met zo veel moeite gewonnen, hem van 't

[p. 544]

hoofd te rukken. Zyne overwinningen werden niet toegeschreeven aan zyne meerdere Krygsbedreevenheid; maar aan de onkunde zyner vyanden; zyne Vaderlandliefde oordeelde men uit Gierigheid herkomstig, en zyne Dapperheid zag men aan, als het gevolg van domme Ongevoeligheid.

Een anderen weg sloeg de Herder in, en koos het Kabinet voor het Veld. Daar, in een Staatsdienaar herschaapen, schreef hy Verdragen af, verbeterde Verbonden, hief Belastingen, kogt, verkogt, en verloor zyn eigen rust om den Vrede aan Europa te bezorgen: met den yver van een Staatsman, nam hy ook diens gebreken aan, hy werd vreesagtig, agterdogtig, en streng. Dronken van magt, vastgehegt aan een ontworpen stelzel, raadpleegde hy niemand, en volgde alleen zyn eigen goeddunken. Hy is niet langer de eenvoudige Schaapherder, wiens gedagten alle eerlyk waren, en die niet anders sprak dan hy dagt: hy leerde nu alleen zeggen, wat hy nooit dagt uit te voeren. Zyne Gebreken mishaagden zommigen, zyne weinig overgebleevene Deugden stonden een veel grooter aantal tegen: in 't einde, egter, mislukte zyn Stelzel, en alle zyne Ontwerpen verdweenen in rook: wat niet wel uitviel werd aan omkooping of onkunde toegeschreeven; het Volk vat den haat tegen hem op, en ontkomt hy, ter nauwer nood, het deerlyk lot, van tot eenen schandelyken dood verweezen te worden.

Naa deeze proeven, ondervond hy de dwaasheid van geluisterd te hebben na de stem der gierigheid, en de inboezemingen der eerzugt; hy vlood te rug na zyn langverzaakte Hut, trok het Herderskleed weder aan, en sleet, in de armen van zyne getrouwe Sylvana, het overige zyns leevens, in onschuld en vrede.