Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Verslag van de boekeryen te Constantinopole.

(Overgenomen uit de Litterature Turchesca van Abba giambista toderini.)

‘Dezelfde Schryver, van wien wy onlangs een Verslag gaven van de Academien in Turkyen^(*), geeft dit berigt van de Boekeryen in de Hoofdstad.’

'Er zyn dertien openbaare Boekeryen in Constantinopole.

1. De eerste Boekery is die van 't Serail. De Heer toderini wendde alle mogelyke middelen aan, om dezelve te zien; doch te vergeefsch. ‘'t Valt,’ schryft hy, zeer

(*) Zie hier boven bladz. 431.

[p. t.o. 532]

DE YZEREN BRUG
van
coalbrookdale.

[p. 533]

‘ongemaklyk toegang in het Serail te krygen, en nog bezwaarlyker de Boekery te zien, die in het binnenste gedeelte des Gebouws is. De Turken, uit den aart wantrouwend, bygeloovig, en vol vooroordeelen, gelooven, dat een enkele oogslag van een Ongeloovigen in die Handschriften, dit Palladium, van 't welk de veiligheid des Ottomannischen Ryks afhangt, in gevaar zou brengen - en, voegt hy 'er by, indien ik de onderscheide Berigten van die Boekery wilde opgeeven, zelfs der zodanigen, die geagt worden de beste bescheiden 'er van te hebben, ik zon alleen een Roman leveren, zamengesteld uit tegenstrydigheden en fabelen.’

Abbé sevin, die, in den jaare 1728, na Constantinopole vertrok, met oogmerk om Handschriften voor de Boekery des Konings van Frankryk te verzamelen, kreeg berigt, dat Sultan amurat alle de Grieksche Handschriften verbrand had. Guer, in tegendeel, verzekert, dat in de Boekery van het Serail gevonden worden honderd en twintig Boeken, uit de Verzameling van constantyn den grooten, van het grootste Folio formaat, geschreeven met gouden letteren, inzonderheid die de Boeken des Ouden en Nieuwen Testaments bevatten. Dit is gansch ongeloofwaardig.

Waarschynlyker is 't geen door anderen beweerd word, dat men in deeze Verzameling eenige der Handschriften vind uit de Boekery der Paleologi. Lascaris verzekert ons, in de Keizerlyke Boekery te Constantinopole, de Werken van diodorus siculus volkomen gezien te hebben. Mahometh de II was een Voorstander der Letteren, en 't is niet waarschynlyk, dat hy oude Schriften, van eenigerlei aart, vernield hebbe. In den jaare 1772, werd te Leipzich een Σειρα των πατερων, of Verklaaring van den Bybel, uitgegeeven, getrokken uit de Werken der Grieksche Vaderen, uit een Handschrift in 't Serail. En ‘om allen twyfel deswegens weg te neemen,’ zegt de Heer toderini, ‘heb ik uit den mond van een geleerden Turk, die tien jaaren Oppasser in het Serail geweest was, dat 'er daadlyk in die Boekery een groot aantal Grieksche en Latynsche Boeken gevonden word, maar alle agter 't slot.’ Deeze Turk sprak ook van een Bybel in de Soriansche Taal, van een Arabischen Pentateuchus, de Psalmen, en de Euangelien in Cufische Letteren^(*). Men vertelde, dat eenige dee-

(*) De Cufische Letteren moeten niet verward worden met de Coptische of Egyptische. Men veronderstelt dat ze uitgevonden zyn door marar, de Zoon van mora, die korten tyd voor den Propheet bloeide. Zy ontleenen den naam van de Stad Cufa, waar ze by de Geleerden in gebruik waren. Zy bleeven in zwang, tot het einde der derde Eeuw van de Hegira, toen de Arabische Letteren de Cufische verbanden.

[p. 534]

zer Handschriften uit Jerusalem gekomen waren. - Nogthans vinden wy, in de Lyst der Boekery van het Serail, welke de Heer toderini naderhand kreeg, en met eene Italiaansche Vertaaling in 't Turksch, aan 't einde van dit Boekdeel gedrukt is, geen Grieksche noch Latynsche Handschriften. Misschien had de Oppasser, die steelswyze de Boekenlyst moest opmaaken, geen toegang tot de zeldzaamste Boeken. De Lyst bestaat uit omtrent twee honderd Boeken over den Coran; omtrent zo veel over de Regtsgeleerdheid; één honderd of daar omtrent over de Wysbegeerte; eenige weinige over de Geneeskunde; meer over de Geschiedenis, en een groot aantal Zedekundige Werken.

2. De tweede Boekery is die van Sultan mahometh den II; naa de aardbeeving des Jaars 1774 hersteld door Sultan mustapha. Boven den ingang deezer Boekery leest men, in 't Arabisch, dit Opschrift, De oeffening der weetenschappen is een godlyk bevel voor ieder musulman. In deeze Boekery telde toderini 1625 Boekdeelen, alle Arabische, Persische, of Turksche. Onder deeze is een Coran in Cufische Letteren.

3. De Boekery van St. Sophia werd aangelegd door Sultan soliman den grooten. 'Er zyn 1527 Boeken. Men vind 'er een zeldzaamen Coran, geschreeven met Osmanische Letteren.

4. De Boekery van soliman den I bevat omtrent 2000 Boeken. De Boeken zyn hier horizontaal geplaatst.

5. Mehemeth kiuwpruli, eerste Visier van mahamed den IV, lag een Bibliotheek aan, die de Heer toderini niet zag.

6. De Boekery, Validé geheeten, naar den naam van eene Sultane, die de Moeder was van mahometh den IV, van soliman den II, en achmet den II, zyn omtrent 150 Boeken, waar onder een Coran in Folio, geschreeven op Katoen papier, met Cufische Letteren.

7. Sheid-ali-bashaw, die, in den Jaare 1715, de Venetiaanen verwon, stigtte, omtrent het begin deezer Eeuwe, eene Boekery; toderini heeft dezelve niet bezien.

[p. 535]

8. De Boekery van ibrahim bashaw werd in het Jaar 1719 aangelegd; doch is thans geen openbaare Boekery meer.

9. De Boekery van atif effendi testardar, in den Jaare 1731 aangelegd, bevat omtrent twee duizend Boeken, Onder deezen zag toderini een Arabischen Pentateuchus, geschreven in het 800 jaar van de Hegira. (1397.) Doch het aanzienlykst Werk in deeze Boekverzameling is de Chiasf-uzunum (Sir william jones noemt het Caschf-al-Dhonun) van hagi calfa; of een Bibliotheek van alle de Oostersche Schryveren Arabische, Persiaansche en Turksche, van het Jaar 1000 van de Abgira (1591.), tot het einde van de Zeventiende Eeuw. Het getal der Schryveren, in dit Werk aangehaald, beloopt omtrent achttien duizend zeven honderd. De Heer toderini vernam te Constantinopole, dat arbagi-bashi-hagi-ibrahim-aaga dit Werk tot op onzen tyd had vervolgd; welk vervolg ten eenigen tyde zich mede in deeze Boekery bevond; doch toen de Heer toderini het zogt, vermeldde hem de Oppasser, dat de Erfgenaamen van arbagi het weggenomen hadden.

10. Tot de Boekery van Sultan bajazet den II kon de Heer toderini geen toegang krygen.

11. In de Boekery van Sultan osman den III, telde de Heer toderini op de lyst, duizend, zes honderd, drie en negentig Boeken. Drie van deeze waren een Arabische Pentateuchus, de Psalmen, en de Euangelien in 't Arabisch. Hy zag 'er ook een Arabisch Psalmboek te Aleppo, in 't Jaar 1706 gedrukt, en twee zeer schoone Corans in Cufische Letteren.

12. De Boekery van raghib-bashaw (gesticht 1672) bestaat uit 1173 Boekdeelen.

13. De tegenwoordige Keizer Sultan abdulhamed, een groot Beminnaar der Weetenschappen, en Bemoediger van Geleerden, heeft desgelyks eene openbaare Boekery aangelegd, in welke men reeds veele heerlyke Werken vind. 't Getal der Boeken, 't geen de Heer toderini in dezelve zag, was 1604. Hy vond 'er een Arabischen Pentateuchus, en Psalmboek. Voornaamlyk werd zyn aandagt getrokken door een reeks van zestien Corans, onder welke een Copy was, in de Letteren van Omar, een ander in die van Osman, en een derde in die van Ali.