Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Waarneemingen, over het behoeden der boomen voor de deerlyke uitwerkzels der vorst.
Door P. Gio Battista de St. Martin.

(Giornale Encyclopedico di Vicenza.)

Wanneer het water bevriest, beslaat het een grooter ruimte dan het deed in den staat van vloeibaarheid. Maar deeze uitwerking moet men niet algemeen maaken, of gelooven, dat ze omtrent alle Vloeistoffen doorgaat. Veele olie - en vetagtige stoffen, uit Planten gehaald, zyn, in het bevriezen, niet blootgesteld aan die vermeerdering. Ik heb zelfs waargenomen, dat verscheide soorten van Olien, in den bevroozen staat, een weinig minder plaats besloegen.

Alle Boomen, bovenal die in den Winter 't blad laaten vallen, bevatten, in den Zomer, eene groote hoeveelheid Waters, 't welk zy intrekken in de opslurpende vaten van derzelver bladeren en tedere takjes. De beroemde hales heeft, door naauwkeurig genomene Proeven, bevonden, dat, alle andere dingen gelyk gesteld zynde, een Boom met bladeren, tusschen de twintig en dertig maalen meer Water opslurpt, dan een ander van gelyke

[p. 476]

grootte, doch van bladeren ontbloot. De bladeren leveren, derhalven, de hoofdreden op, waarom de Planten zeer veel wateragtig vogt bevatten. Indien, overzulks, een Boom met zyne bladeren op één dag twintig of dertig Oncen waters gebruikt, zou een Boom, zonder bladeren, maar één Once noodig hebben. In deezer voege is de omloop twintig of dertig maal minder en traager in den eenen Boom, dan in den anderen.

In de daad, Dr. grew heeft ontdekt, dat de hoeveelheid des Vogts van eene Plant, zo veel minder is als haar beweeging traager, en dat de sappen te traager doordringen, naar gelange zy dikker en lymeriger worden: even gelyk dit plaats heeft in den omloop der vogten, in 't lichaam der Dieren. Van hier is het, dat in de plaatzen der Planten, waar de afscheiding geschied, van eene lymerige stoffe, die stoffe niet dan traaglyk daar komt, en naa veel omloops.

Veele anderen, naa hales, hebben ook opgemerkt, dat de Boomen, wier bladeren altoos groen blyven, veel minder vogts inslurpen en uitwaassemen, dan anderen. Derzelver sappen hebben een traager loop, en zyn van een zeer lymerigen aart; deeze Boomen bevriezen in den Winter niet, of, indien zulks gebeure, vermeerdert de vogt in dezelve niet in uitgebreidheid; zy sterven te dier oorzaake niet, of ten minsten, zy wederstaan de Vorst met meer kragts, dan de andere weezens in het Plantenryk.

Maar de Boomen, die onderworpen zyn aan het beurtlings verliezen en weder voortbrengen der bladeren, hebben zeer veel Waters in zich, wanneer zy in vollen blad staan, of zelfs, na dat zy 't blad kortlings verlooren hebben. Indien de Vorst de Boomen in deezen wateragtigen staat verrrast, eer het Vogt, door eene voeglyke uitwaasseming, veranderd is in eene olicagtige en taaijer zelfstandigheid, bevriest het water, vermeerdert in uitgebreidheid, de vaten zwellen, scheuren, en de Boom sterft op dezelfde wyze, als een Dier, welks al te zeer opgevulde vaten niet langer wederstand kunnen bieden, aan de vloeistof, die tegen de wanden aandringt. 't Is te deezer oorzaake, dat de Planten, die door de kragt van derzelver maakzel meer weerstand kunnen bieden, aan de aanvallen der Koude, onvermydelyk omkomen, indien de Vorst ze verrast, op een tyd dat ze opgevuld zyn met Water, of eenslags overvalt, wanneer de vogten in beweeging zyn. De Koude des Jaars MDCCIX rigtte

[p. 477]

zulk eene deerlyke verwoesting in de Planten aan, om dat dezelve, in den beginne, zeer gemaatigd geweest was, op éénmaal zeer fel werd, en daarenboven met de vogtigheid der Sneeuw vergezeld ging.

In gevolge van deeze onbetwistbaare waarheden, komt het ons voor, dat het zekerste en gereedste middel om de Boomen voor de heillooze uitwerkzelen van de Vorst te bewaaren, bestaat in 't geen de Natuur zelve ons aanwyst, en alleen door de Kunst wat moet geholpen worden. Ik wil zeggen, dat men de Planten, die men wil bewaaren, eenigen tyd, vóór dat ze natuurlyk afvallen, van de Bladeren moet berooven. Alsdan zal derzelver Vogt min overvloedig, traager in den omloop, en dikker worden, bezwaarlyker bevriezen, of, bevriezende, in uitgebreidheid niet toeneemen. - De Heer stroemer heeft des eene Proeve genomen; hy beroofde eenige tedere takjes van een Boom, vóór den gewoonen tyd van bladeren. De uitslag was, dat deeze van bladeren ontbloote takjes eene strenge koude doorstonden, terwyl de onberoofd gelaatene alle stierven. De Heer laurenze herinnert ons, dat in Engeland meest al Boomen, die het blad laaten vallen, in den Winter des Jaars MDCCIX omkwamen, uitgenomen de Moerbezieboomen: dewyl de bladeren van deeze, vóór den gewoonen tyd, waren afgeplukt, om een tweede broedzel van Zydwormen te voeden.

Noodig is het allen, die zich van dit heilzaam middel willen bedienen, te waarschuwen, om een Boom niet op éénmaal van bladeren te ontblooten, maar in drie of vier keeren, den tyd van eenige weeken tusschen de eene en andere bewerking laatende verloopen. Nogthans in agt neemende, dat alle de Bladeren moeten afgeplukt zyn, vóór den tyd dat ze van zelve zouden afvallen: want plukt men ze op éénmaal af, dan loopt de Plant het grootste gevaar, om, door een schielyke stremming van den omloop, aan een langzaamen, doch onvermydelyken, dood blootgesteld worden.