Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 335]

Brief van een reiziger door Rusland; behelzende een verslag van den toestand der kunsten en weetenschappen, en van de kabinetten te Petersburg.

(Uit Historisches Portefeulle.)

(Vervolg en Slot van bladz. 302.)

De Boekery der Academie is groot, talryk, en schoon; eene gaandery in 't midden van de hoogte, doet dezelve min talryk schynen dan ze in de daad is. Men ziet 'er met onderscheiding eene groote menigte Boekdeelen vol oorspronglyke Aftekeningen van Plaaten, Dieren, en Insecten, door de hand der beroemdste Meesteren. Czaar peter de I kogt de Verzameling van merian; en de thans regeerende Keizerinne, die van fothergill, voor twee duizend Ponden Sterling, gekogt hebbende, schonk dezelve aan de Academie. De Afbeeldingen zyn zeer fraay, en met de grootste nauwkeurigheid uitgewerkt, door miller, ehret, harris, Mis lee, en andere Kunsttekenaars van dezelfde verdiensten. - De Boekery van radzivil uit Poolen, in den jongsten Oorlog na Petersburg overgevoerd, beslaat alleen een vertrek. Schoon talryk, behelst dezelve niets byzonder opmerkelyks en belangryks. Het onderhoud der Boekery bedraagt, 's Jaarlyks, tusschen de twee en drie duizend Roebels.

Het Kabinet der Natuurlyke Historie is voorzien van Viervoetige Dieren, wel opgezette en bewaarde Russische Vogels. Onder de Dieren zyn 'er zeer zeldzaam gevondene, als de Witte Beer uit de Yszee, het Wilde Paard van den Hoogleeraar pallas, de Otter uit Kamtschatka van cook, het Zabeldier met alle zyne verscheidenheden, de kleine Haas, en meer andere. - De verzameling van ruisch; eene menigte van Schulpen, Schorpioenen, Slangen, en Visschen, voltooijen de verzameling. Weinig Kabinetten vindt men, waar in alles, wat in flessen met liquor bewaard wordt, zo wel bewaard is. De Insecten zyn onder glazen geplaatst. Dit gedeelte des Kabinets is 't minst wel onderhouden; de Zon heeft ze dermaate uitgebleekt, dat men de natuurlyke kleuren niet meer kent. De Kapellen hebben 't meest geleden; al het blaauwe is wit geworden. Niets van alle verzamelingen, welke

[p. 336]

men aanlegt, bederft eer dan de Insecten. De Insecten zelve, die aangebragt zyn door de Reizigers in de onderscheide gedeelten des Russischen Ryks, worden in jammerlyke houten kistjes of laaden bewaard, waarin zy welhaast den weg van alle Insecten zullen gaan; zo dat 'er niets bezienswaardigs van overblyve.

De Delfstoffen leggen nog in wanorde. Voorheen maakten ze onderscheide Verzamelingen uit, die elk haar Registers hadden, naar de schikking van lehmann. In dezelve hadt men alleen vreemde. Ferber heeft van alle ééne Verzameling gemaakt, die hy naar het voorschrift van bergmann schikte. Hy bepaalde zich tot de Buitenlandsche: zich omtrent de Binnenlandsche buiten staat bevindende: dewyl het Register in de Russische Taal, welke hy niet verstondt, was opgesteld, en 't zelve, uit hoofde van de Naamen en Aantekeningen, moest worden overgezet. Hy stelde van dag tot dag het in orde schikken uit, tot aan zyn vertrek. Men vindt hier geen smaak in de Rangschikking van bergmann. Hierom heeft men den Major renowanz, den Hoogleeraar georgi, en den Adjunct sujef aangepreezen, dat zy in het in orde schikken de Delfstofkunde van wallerius zullen volgen; zy hebben reeds begonnen daar aan te arbeiden; doch het zal verscheide jaaren aanloopen, eer het af is: dewyl de winter, die hier ruw en lang valt, hun verpligt deezen arbeid te staaken. Men kan niet wel bepaalen, of 'er onder de Inlandsche Delfstoffen byzonder merkwaardige zyn: dewyl ze nog door elkander verward leggen, met groote opgegraavene Beenderen, welker getal verbaazend is.

In dit Kabinet vindt men ook de Kleederen naar de dragt der verschillende Volken, als die van China, van Otaheite en andere, behalven die der onderscheide Volken, aan den Russischen Schepter onderhoorig. Desgelyks eene menigte Afgoden, van verschillende gedaante en stoffe, van Ringen, van Gouden en Zilveren Vaten, en opgegraavene Munten.

Eindelyk heeft men in het agterste vertrek de gedaante van czaar peter den I, in wasch, geplaatst. Hy zit op den Throon, in de kleederen, welke hy op zynen Trouwdag aan hadt. Zyn Uniforme ligt in een Laade, met zyne Nagtmuts en Hoed, die in den slag by Pultawa doorschooten werd. Men vertoont 'er ook verscheide Werkstukken, die hy op de draaybank en van Metaal

[p. 337]

vervaardigd heeft. Een groote spyker, in de deur geslagen, wyst de hoogte van den Czaar aan, die vry aanmerkelyk moet geweest zyn.

Tegen den muur is een kleine Kas, die het Wetboek der Russen bevat, geschreeven met de hand der thans regeerende Alleenheerscheresse aller Russen; zy heeft 'er in uitgeschrapt, doorgehaald, verbeterd, op verscheide tyden.

De Zaal, in welke de Academie vergadert, is in het tweede Gebouw. Hier ziet men het Borstbeeld van wylen den Hoogleeraar leonard euler, in wit marmer, tot een Gedenkteken van de diensten, welke deeze beroemde Geleerde aan de Academie en het Menschdom gedaan heeft. De geleerde Wereld heeft weinig zulke groote Lichten gehad: en ondertusschen heeft men op 't zelve te Petersburg geen agt geslaagen, voor dat de Koning van Frankryk hem wilde beloonen, voor 't geen hy tot verbetering van den Scheepsbouw gedaan hadt.

Het zelfde Gebouw is de Bewaarplaats der Natuurkundige Werktuigen, Globen, Lugtpompen, Electriseermachines; het Werktuig van den Hoogleeraar frankenstein uitgedagt, om de vyf Vocaalen uit te spreeken, en van de groote Globe van Gottorp. Hier is de Drukkery en de Boekwinkel der Academie. Op de Drukkery drukt men Almanakken, Couranten, de Werken van de Leden der Academie, de Verhandelingen, die na de Eerpryzen gedongen hebben; in den Boekwinkel worden ze verkogt. Men verhandelt 'er geene andere Werken. De Prinses daskow heeft den prys van de Gedenkschriften der Academie zeer verminderd, om het vertier te bevorderen: de duurte bragt te wege, dat, vóór deeze verlaaging van den prys, 'er zeer weinig verkogt werden.

Overeenkomstig met de eerste inrigting van peter den grooten, liet men, voor niet, dagelyks de Verzamelingen zien, aan die het begeerden; men boodt hun zelfs eene en andere verversching aan, om, door dit middel, de kundigheden en weetenschappen, naar het oogmerk van den Monarch, te verspreiden. Zints langen tyd heeft men ze niet, dan op eenige dagen in 't jaar, vertoond, die in de Nieuwspapieren worden aangekundigd, en geene anderen dan fatzoenlyke luiden worden toegelaaten.

De Kruidtuin ligt mede in Wasiliostrof, schoon wyd genoeg van de Academie af. Dezelve is klein, vogtig,

[p. 338]

koud, en by gevolge ongeschikt tot het oogmerk in eene Luchtstreek uit eigen aart al te koud en te vogtig. De Planten verbasteren daar, of sterven. Ook schynen de Opziender en de Tuinlieden, op hun post, met geenen genoegzaamen yver te roer te staan: want de mestbedden dienen om Ananassen, Salade, verscheide soorten van Moeskruiden, tot Koolen en Raapen toe, voort te brengen. 'Er is bykans niets meer over van de groote menigte Planten uit Siberie, en andere Oorden des Ryks, derwaards gebragt; men heeft die aan zichzelven overgelaaten. De Saxifraga Crassifolia met zyne groote en sterke wortelen, groeit 'er onder 't Onkruid. De Heete- en Trekkassen zyn klein, en niet geëvenredigd aan de strengheid der Lugtstreek, en de langduurigheid des Winters; men behoeft zich des niet te verwonderen, dat men byna geen zeldzaame Planten aantreft. De Tuin van den Baron ash, door de Keizerin aan de Academie geschonken, is groot, beter gelegen, hooger en drooger: men brengt dezelve in orde. De Hoogleeraar lepechin is beroepen, om dezelve in orde te brengen.

Niet verre van de Kruidtuin, is de Werkplaats der Chymie, onder 't opzigt van den Hoogleeraar georgi, en den Heer sujef, die beiden by de Academie woonen. Deeze is klein, doch licht, en wel aangelegd. Ondertusschen moet de ligging die Werkplaats vogtig, en bygevolge koud, en in den winter nauwlyks bruikbaar maaken.

Als Stigtingen, ingerigt ten voordeele der Weetenschappen, hebbe men te tellen de onderscheidene Cadetten-Corpsen, in welke jonge lieden opgetrokken worden tot byzondere Beroepen geschikt. Ze zyn in Rusland noodzaakelyker dan elders; dewyl het in dat Ryk, gelyk wy reeds gezien hebben, aan openbaare Opvoedingsplaatzen ontbreekt; en de byzondere Opvoeding zeer veel gelds kost.

'Er zyn vier Cadetten-Corpsen, een tot den Landdienst, een tot de Artillery, een tot den Zeedienst, een tot de Mynwerken; ze zyn alle van elkander onderscheiden, en hebben, gelyk hun byzonder oogmerk, ook ieder eene byzondere schikking. - De Land-Cadets, ten getale van 600, onthouden zich in Wasiliostrof, in een groot Gebouw, tegen over de Hoogduitsche Kerk van St. Catharina. De inkomsten van dit Corps beliepen niet meer dan 167,000 Roebels: dewyl deeze te kort kwamen,

[p. 339]

heeft de thans regeerende Keizerin ze op 200,000 Roebels verhoogd.

De Cadets der Artillery hebben hun verblyf, voorzien van een aartigen tuin, in een hoek van de Stad. Derzelver getal is in 't geheel 450, en van deezen zyn 'er 350 Edelen, en 100 uit den Burgerstand, allen onder het opzigt van een Generaal der Artillery, van een Opziender, die het oog op het onderwys houdt, en van verscheide Meesters. Op gewoone dagen gaan ze eenvoudig in 't graauw gekleed. Hun Uniform, bestaande in rood met blaauw en wit uitgemonsterd, draagen zy alleen op Zondag, en by zekere openbaare gelegenheden. Zy zien 'er wel uit, en schynen eene goede Krygsmans opvoeding te ontvangen. Den vyfentwintigsten van Zomermaand, trekken zy te veld, en blyven eenige weeken in een daar toe geschikte Legerplaats, welken tyd zy vrolyk slyten, in verrigtingen, eigen aan hun Beroep.

De Zee-Cadets woonen te Kroonstad. Maar Rusland is nog geene Zeemogenheid. De Zeedienst, welke geene aanmoediging vindt, wordt nog minder geagt dan aangemoedigd. Men wil dat de Cadets slegt onderhouden, en nog slegter onderweezen worden. Men leert hun leezen, schryven, en vervolgens leeren zy van buiten eene Russische Overzetting van euclides, waarvan zy de Betoogingen ophaalen, zonder ze te verstaan: en zie daar bekwaame Zeelieden!

De Cadets der Mynwerken hebben hun verblyf in Wasiliosstrof, by de Neva. De Major renowanz heeft 'er het opzigt over. Zy maaken omtrent een 100 tal uit; 40 deezer worden geheel op kosten des Ryks onderhonden, de overigen moeten hun kostgeld, 't geen 's jaarlyks 102 Roebels beloopt, betaalen. Dit Opvoedingshuis is 't minste begiftigd. By den aanvang der Stigtinge, in den Jaare MDCCLXXII, moest het zich behelpen met 3000 Roebels 's Jaars; doch het is vervolgens op 15000 Roebels gebragt. Men ontvangt 'er Kinderen van de vyf tot de vyftien jaaren; zy erlangen eene Opvoeding, geschikt naar hunne bestemming, die zeer gewigtig is, uit hoofde van de veelvuldige Mynen in het Russische Ryk. De Cadets leeren de Russische, Hoogduitsche, en Fransche Taal niet alleen leezen, maar ook schryven. - Zy beoefenen de Wis-, Natuur-, en Scheidkunde, en, boven al, de Delfstofkunde in alle derzelver byzonderheden. Zy hebben eene kleine Boekery;

[p. 340]

alleen de Boeken, tot de Mynen betrekkelyk, behelzende; eene Verzameling van binnenlandsche Delfstoffen; een klein Stookhuis om Proeven te doen; eenige Wis- en Natuurkundige Werktuigen; een zaal met modéllen, die de onderscheide graavingen in de Mynen, en de Werktuigen van welken men zich bedient, wier gebruik zy moeten kennen, afbeelden. Onder anderen is 'er een modél van de Myn, de Slangenberg geheeten, die zo veel ryke mynstoffe heeft opgeleverd, met alle de doorgangen, en gebouwen; de Major renowanz heeft 'er eene Kaart van doen graveeren. Agter het Woonhuis wordt een Kunst-Myn aangelegd, bestaande uit een doorgraafden Berg met zyn kamers, toegangen, aderen, en onderscheide beddingen.

De Major renowanz is een zeer kundig Officier, en vol yver in 't waarneemen van zyn Beroep. Een Sax van geboorte, heeft hy veele jaaren doorgebragt op de Academie der Mynwerken te Freyburg, van daar heeft hy zich na Koppenhagen, en eindelyk na Petersburg, begeeven, waar hy zich nederzette. Hy heeft de meeste Mynen van Rusland bezogt, en verscheide jaaren besteed om 'er de gesteltenisse, en de voortbrengzels, van te leeren kennen. Ondertusschen is hy bezig met 'er eene beschryving van te vervaardigen, vercierd met Plaaten; hy begint met de Myn van Kolivan. De Cadets der Mynen hebben hunne Drukkery, voornaamlyk bezig met het drukken der Leerboeken.

Petersburg heeft ook zyn Academie der Kunsten, in een schoon langwerpig vierkant Gebouw, mede in Wasiliostrof gelegen, digt by de Neva. Het Gebouw van binnen is een langwerpig ronde zaal, in 't midden staat een hercules van brons, rustende op zyn knots. Deeze groote zaal heeft vier uitgangen, boven elk derzelven staat een Russisch Opschrift, slaande op de vier Kunsten, daar voornaamlyk aangekweekt; te weeten, de Schilder-Beeldhouw- Bouw-kunde, en het Onderwys. Het fris gelaad, en de zindelykheid der Jongelingen, hier opgekweekt, doet hun Meesters eere aan. Alle jaaren wordt de Academie open gesteld, acht dagen lang, onmiddelyk naa den Heiligen dag van St. Petrus en Paulus: als dan kan een ieder de Schilderstukken, in veele kamers opgehangen, gaan bezigtigen. Een deezer Stukken verbeeldt de tegenwoordig heerschende Keizerin, in de gedaante van minerva de Kunsten aanmoedigende; de Italiaan

[p. 341]

die 't zelve schilderde, slaagde gelukkig. De geschilderde Borstbeelden van de Keizerin, den Groot Hertog, en de Groot-Hertoginne, steeken boven andere uit; zo doen ook eenige stukken van mengs, tintoretti en rembrand. De meeste zyn middelmaatige, of zeer slegt uitgevallene, Copyen van Kweekelingen der Academie. De Prentverbeeldingen zien 'er nog jammerlyker uit, die van de Vorstlyke Familie niet uitgezonderd. Ik heb 'er geen één goede onder gevonden.

Een andere Kamer bevat Standbeelden, men treft 'er zeer schoone aan; ook zyn 'er eenige Modéllen, als dat van 't Gebouw zelve, en van het Werktuig, gebruikt, om den grooten Steen, die ten voetstuk van het Standbeeld van peter den I dient, te vervoeren.

De Vertooning der Stukken is niet gelyk dezelve behoorde te weezen, om naamlyk een bewys op te leveren, van de jaarlyksche vorderingen, welke Rusland in de Kunsten maakt. Alles wordt 'er toegelaaten om de vertrekken te vullen, zelfs het Werk van Vreemdelingen. - Deeze Academie maakt, gelyk het meerendeel der Russische Instellingen, veel uiterlyk vertoon, en brengt misschien slegts zeer weinig weezenlyk nuts aan. Zy moest dienen, om den smaak des Volks te vormen, door 't zelve keurlyke Proefstukken onder 't oog te brengen: eene openbaare vertooning van niet meer dan acht dagen kan 'er weinig aan doen. De Stigting is al te groot voor de tegenwoordige gesteltenis van Rusland, waarin de smaak voor de Kunsten te weinig uitgebreid is, om veele Kunstenaars bezig te houden, en een ruim bestaan te bezorgen. Veelen, uit de Academie gaande, vinden zich genoodzaakt het Beroep, waar toe zy, op kosten van den Staat zyn opgetoogen, te laaten vaaren, en langs eenen anderen weg hun bestaan te zoeken.

Weinig byzondere Kabinetten treft men te Petersburg aan, naar gelange van de grootte der Stad. De Smaak voor Weetenschappen heerscht 'er alleen onder de Grooten en Ryken. Doch het geen men in de Kabinetten vindt, is bezienswaardig voor den Vreemdeling, ter oorzaake van de verscheidenheid der voortbrengzelen van Rusland, en derzelver groot verschil met de Europische. Zie hier eene lyst van de Kabinetten, welke my de merkwaardigste voorkwamen.

1. Het Kabinet van pallas is het keurigste en rykste van alle. Hy heeft het, geduurende zyne veelvuldige

[p. 342]

Reizen door Rusland, met veel kunde en smaak verzameld. Toen hy te Petersburg kwam, gaf hy zich geheel aan de Weetenschappen en zyne Verzamelingen over, leefde afgezonderd, en scheen, door eene zuinige leevenswijze, eenig Geld te willen verzamelen, om 'er vervolgens in zyn Vaderland van te gaan leeven; dan tegenwoordig schynt hy, aan Petersburg verbonden door de banden van erkentenis, en het ruim bestaan zyner Familie, het denkbeeld, om Rusland te verlaaten, geheel ter zyde gesteld te hebben; hy verschynt op alle gezelschappen, en deelt in alle de vermaakpartyen welke deeze Hoofdstad zo overvloedig oplevert. Zeldzaam vindt men hem t'huis, nu verhindert het een dan het ander hem om zyne gewoone verpligtende heuschheid te betoonen, en zyn Kabinet aan de Liefhebbers te laaten zien. Het is wel bewaard, en volkomen in orde. Men ziet 'er eene verbaazende menigte van Gedroogde Planten, door hem op zyne Reize na Holland en elders opgezameld, of van andere Reizigers gekreegen. - Het gedeelte, tot de Delfstoffen behoorende is bovenal opmerkenswaardig. Meest komen ze uit de Mynen van Siberie en Rusland: ook uit Hongaryen en andere Landen, die de vriendlyke handen van de Heeren born en ferber hem schonken. Het Goud-mineraal van Rusland is zonderling; het zuivert zichzelve ongemerkt, zo dat 'er niets dan enkel Quartz overblyft, ligt en vol porien, die zich op nieuw aanvult in de yzermynen, met zwarten en harden steen, en een Marcasit oplevert, waar uit men Goud haalt; De Zilver-mynen zyn zeer schoon, inzonderheid die het zonder mengzel opleveren, en met een wit, als sneeuwvlokken, den steen bedekken. De Koper-mynen zyn desgelyks fraay. Men vindt in deeze Verzameling noch Tin, noch Cobalt, noch Kwikzilver. In Rusland heeft men geen Tin in 't geheel, en weinig spoor van Cobalt en Kwikzilver aangetroffen. Men heeft oude Tartaarsche Munten gevonden, welker oppervlakte als met een zilveren hoorntje overdekt was, dit liet 'er zich ligt van afscheiden, schoon het binnenste alle de gewoone hoedanigheden van Zilver behieldt. - De Verzameling der Insecten is zeer talryk. Meest alle behooren ze tot onderscheide Landschappen des Russischen Ryks; 'er zyn weinig vreemde. - Schulpen ontbreeken 'er geheel. - De Keizerin heeft dit Kabinet gekogt voor 30,000 Roebels, om het in de Hermitagie te plaatzen, ten einde

[p. 343]

het in de Opvoeding van de Kinderen des Groot-Hertogs diene. - Middelerwyl bewaart de Heer pallas die schat van Zeldzaamheden nog ten zynen huize, waar hy vryheid heeft denzelven te bewaaren, zo lang hy die stukken noodig heeft tot het vervolgen en voltooijen zyner Werken. 't Is jammer, dat eene Verzameling, zo wel onderhouden, na 't Hof moet vervoerd worden. De Mineraalen kunnen 'er in stand blyven; doch de Insecten zullen welhaast bederven, op eene plaats, waar men geene dan groote Heeren vindt, om ze op te passen.

2. Het Kabinet van de Prinses daskow moet niet vergeeten worden. 't Zelve bestaat uit Delfstoffen, Schulpen, en andere Voortbrengzels der Natuure, zo binnenals buitenlandsche. Men treft 'er zeldzaamheden aan. De Delfstoffen uit Engeland, en byzonder de onderscheide soorten van gekleurde Spaths uit Derbyshire, zyn door de Prinses zelve verzameld, op haare Reis na Groot-Brittanje. Het blaauw wordt rood, over 't vuur. Het meerendeel der stukken is nog niet in orde, en veel staat nog gepakt. Wanneer de Major renowanz, en de Hoogleeraar georgi dit Kabinet in orde geschikt zullen hebben, zal het een der voornaamste in Petersburg weezen.

3. De Hof-Raadsheer boeher, Bestuurder in het Cadetten-School der Artilleristen, heeft een Kabinet, meest van Insecten; - De Reis, welke hy daarom heeft laaten doen, langs de Wolga, bezorgde hem een ryken Oogst. My stondt hy heuschlyk toe, ten mynen gebruike eene beschryving van de nieuwe soorten te maaken. Ik vond 'er de kleine Kapelletjes, die ter modél gediend hebben, van de zeer welgelykende afbeeldingen van den Heer d'esper; doch de kleur der Insecten is veel veranderd, zedert hy dezelve afschilderde.

4. Wanneer men het Kabinet van den Heer pallas gezien heeft, biedt dat van Doctor guthrie niets aan, 't welk de nieuwsgierigheid treft. Deeze Doctor is een Schot, hy woont in het Huis der Land-Cadetten, welken hy tot Geneesheer dient. Hy is bezig met eene Verhandeling over de Ziekten aan de Lugtgesteltenisse van Petersburg eigen. In de Engelsche Transactions, is eene Verhandeling van hem voorhanden, over den tegens den Scorbut ingerigten Leefregel der Russen, deeze is ook, in 't Fransch vertaald, uitgegeeven.

5. Het Kabinet Delfstoffen, van den Raadsheer voelk-

[p. 344]

ner, is zeer beroemd. Ik heb het niet kunnen zien; dewyl het opgepakt stondt, om overgebragt te worden na het Kweekschool der Cadetten tot de Mynwerken, in 't welk hy Opzigter der rangen geworden is.

6. Eindelyk het Kabinet des Graaven sprogenow is ryk en schoon, het behelst voornaamlyk Binnenlandsche Mineraalen; en eene Verzameling van Schilderyen en Prenten, de aandagt van Kenners waardig.