Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 198]

Brief over de voortbrenging van den Borax, van den Heer William Blaze, Esq.

(Uit de Philosophical Transactions, Vol. LXXVII.)

myn heer,

Myne Reis na de Noordlykste Gebergten van Hindostan, in 't gezelschap van den Vizier, gaf my gelegenheid, om eenigermaate myne nieuwsgierigheid te voldoen, omtrent een stuk, waaromtrent gy zo gaarn eenige onderrigting wenschte te ontvangen, de Voortbrenging en Bewerking van den Borax.

De Plaats, welke zyne Excellentie bezogt, wordt Betowle geheeten, en is een klein Vorstendom, by den aanvang van het Noordlyk Gebergte, waar 't zelve uit de Vlakten van Hindostan opryst, en ligt omtrent twee honderd mylen Noord-Oostwaards van Lucknow. In de Stad is de voornaamste Marktplaats, waar de Goederen van het Gebergte voor die van de Vlakte verruild worden. De Raja, of Prins des Lands, heeft zyne bezittingen in 't Gebergte als een onafhanglyk Vorst; doch voor die in de Vlakte is hy Leenpligtig, en moet den Vizier schatting betaalen. Hy nam, derhalven, deeze gelegenheid waar, om in Persoon hulde te bewyzen aan zynen Leenheer. Geduurende zyn verblyf ten Hove, kon ik verscheide naspeuringen doen by zyn Volk, en byzonder by zyn Dewan, of Staatsdienaar, die verscheide Inwoonders by zich hadt van de plaats, waar de Borax gemaakt wordt.

Deeze Zoutagtige Zelfstandigheid, in de taal des Lands Swagah geheeten, word uit de Bergen van Tibbet in Hindostan gebragt. De plaats, waar het voorkomt, is in het Koningryk van Jumlate, van Betowle omtrent dertig dagen reizens Noordwaards gelegen. Jumlate is het groot-

[p. 199]

ste van de Koningryken in dat gedeelte van de Tibbetsche Bergen, en wordt aangemerkt als eene meerderheid over alle de andere te bezitten.

De plaats, waar de Borax voortgebragt wordt, beschryft men als een smalle Valei, omringd door besneeuwde Bergen, in welke een Meer is, omtrent zes mylen in den omtrek groot; het water van dit Meer is bestendig heet, zo dat men 'er de hand geenen tyd lang in kan houden. De grond, rondsom de oevers van het Meer, is geheel dor, geen grasscheutje zelfs komt 'er te voorschyn. De grond is met Zoutagtige Stoffe in zulk een overvloed vervuld, dat, naa het vallen van regen of sneeuw, dezelve in witte vlokken op de oppervlakte zamenstolt, gelyk de Natron in Hindostan. Op de oevers van dit Meer wordt, in den Wintertyd, wanneer het vallen van de sneeuw begint, de grond verdeeld in kleine ontvangplaatzen, gevormd door hoogten, van omtrent zes duimen, op te werpen: wanneer deeze met sneeuw gevuld zyn, wordt het heete water uit het Meer daar over uitgestort, 't welk met het gesmolte sneeuwwater in de ontvangplaatzen blyft, om gedeeltlyk door de aarde ingetrokken, en gedeeltlyk door de zon uitgedampt, te worden: daar op blyft 'er op den grond een koek, zomtyds een halve duim dik, van ruwen Borax, over, die men 'er uitneemt, en ten gebruike bewaard.

In den Winter alleen kan de Borax gemaakt worden: dewyl het vallen der sneeuw daar toe een noodzaaklyk vereischte is, als mede om dat de Zoutagtige opwerpzels, in dat saisoen, het sterkst zyn. Wanneer men ééns Borax op eene plek, op de boven beschreeve wyze, gemaakt heeft, kan men dezelve aldaar niet weder vervaardigen op die zelfde plaats, voor dat de sneeuw drie of vier maalen daar op gevallen en ontdooid is: als wanneer de Zoutagtige opwerpzels weder verschynen, en die tot de bewerking weder bekwaam wordt.

De Borax wordt, in den bovengemelden ruwen staat, op Geiten, van Berg tot Berg, overgevoerd, en gaat door verscheide handen, eer die de Vlakten bereikt, 't welk de bezwaarlykheid, om echte berigten te krygen, wegens de oorspronglyke bewerking, vermeerdert. Wanneer de Borax van 't Gebergte afgebragt is, wordt dezelve gezuiverd van de aardagtige en groove onzuiverheden, door kooken en crystalliseeren.

Ik kon geene antwoorden bekomen op eenige vraagen,

[p. 200]

de hoedanigheid van het Water, en de Mineraale voortbrengzels des Gronds, betreffende. Alles, wat zy konden zeggen van het Water, bestondt hier in, dat het zeer heet was, vry troebel, en, als 't ware, smeerig, dat het op veele plaatzen kookte, en een zeer leelyken reuk hadt; en dat de Grond alleen opmerkenswaardig was, uit hoofde van de Zoutagtige opwerpzels, boven vermeld. Het Land, egter, brengt grooten voorraad voort van Yzer, Koper en Zwavel. Naa dat de Borax gezuiverd is, brengt men dien hier te Betowle te koop. Veelen der Inwoonderen hebben my verzekerd, dat al de Borax in Indie alleen van de bovengemelde plaats komt.

Ik vrees, Gy zult denken, dat dit, ten besten genomen, een zeer onvoldoend en onwysgeerig berigt is van deeze zaak; doch wat kan men doen, wanneer men alleen berigt kan krygen uit den mond van zwervende Bergbewoonderen? Want de plaats is ontoeganglyk, zelfs voor de Hindostanneren, en is nooit door eenigen hunner bezogt, dan door enkele omdoolende Faquiers, die 'er zomtyds kwamen, of om boete te doen, of de Tempels, op het Gebergte, te bezoeken.

De Winterkoude wordt gezegd zo streng te zyn, dat alles bevriest, en dat men alleen het leeven kan behouden, door zich digt met Bont, en andere warme Stoffe, te dekken. In den Zomer is de Hette ondraaglyk, door de wederkaatzing van de zyden der Bergen, die steil zyn, en digt aan elkander liggen, en weinig of geen vlakken grond tusschen beiden overlaaten.

Ik heb dit berigt niet overlaaden met eenige bedenkingen, of gissingen, van myn eigen. Ik heb u enkel een verhaal gegeeven van 't geen ik ontleende, uit den mond der geenen, die my de onderrigtingen mededeelden: deeze U toezendende, kunt Gy 'er een gebruik van maaken 't geen U behaagt.

Ik zal besluiten met eenige weinige aanmerkingen, de geloofwaardigheid van het berigt betreffende. Voor eerst, dat de Borax weezenlyk gebragt is van het Tibbetsche Gebergte, is zeker: dewyl ik zelve menigmaal gelegenheid gehad heb, om groote partyen te zien afbrengen, en gekogt heb van de Tartaarsche Bergbewoonders, die ze ter markt bragten. - Ten tweeden, heb ik nooit gehoord, dat de Borax uit eenig ander oord in dit Land komt. En, ten derden, indien dezelve gemaakt word op de Kust van Cormandel, gelyk zommige Schryvers wil-

[p. 201]

len, twyfel ik niet, of men zou ten vollen onderzoek gedaan hebben, op de wyze, hoe dezelve vervaardigd wordt, en dit lang voor deezen tyd der wereld medegedeeld.