Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Zedelyke bedenkingen.

Het is ontwyfelbaar 's menschen pligt, alle de gezellige deugden, welke men onderling elkanderen verschuldigd is, tot den hoogst mogelyken trap van volmaaktheid aan te kweeken; ten einde zyn eigen geluk, en dat der Maatschappy, waar van men een medelid is, uit te breiden. - Het betragten dier pligten geeft toch aan ieder mensch zulk een streelend vermaak en genoegen, dat we, buiten dat, geen waar geluk kunnen smaken. Anderen wel te doen werkt wederkeerig op ons met genoegen; terwyl het in den boezem de grootste wroeging moet baren, zynen evenmensch nadeel toe te brengen Welk mensch zal niet in zyn binnenste de streelendste aandoening ontwaar worden, als hy in alle zyne handelingen, zyn ganschen Levensloop door, met de grootste zorgvuldigheid zich heeft toegelegd, eene ongeveinsde goedwilligheid jegens anderen, tot den hoogst mogelyken trap van volmaaktheid, aan te kweeken? Al wie dus handelt, voert zyn gemoed tot iets hoger op, dan deze beneden gewesten kunnen opleveren; hoger, veel edeler en heerlyker, dan het ondermaansche schenken kan; en ontdoet zich allengs van de aankleving der tegenwoordige misdaden; ten minsten weet hy derzelver verderfelyk vermogen in zich te verminderen. - Het gewigt der zuivere en onvermengde blydschap, die natuurlyk uit dusdanig een gedrag voortvloeit, is zeker zeer groot, en maakt het wezenlykst en volmaaktste deel van ons waar geluk uit.

Als men zich overgeeft aan de wereldsche begeerlykheden, dan word men dra gekluisterd in onbreekbre banden van dienstbaarheid, aan banden van de kruipendste slaverny. De begeerte naar het wereldsche, die al te groote begeerte moet men weten te matigen: - de groote begeerte, of verbeelding, omtrent het buitengemeen geluk, dat men veelal verkeerd waant uit dezelve te zullen trekken, moet verlaagd, en uit het hart gebannen worden, wil men niet te laat jammerlyk bedrogen uitkomen.

De levenswyze van den mensch is, in waarheid, eene loutere gewoonte. - Geeft men zich over aan het gemak; men word weldra lui en vadzig. - Gewend men zich aan arbeid, men is niet wel te vrede, of men moet gestadige bezig-

[p. 183]

heden hebben. - Ondergaat men veel moeijelykheden, veel onrust veel harde ontmoetingen; men moet zich verwonderen, hoe de mensch de kragten heeft, om ze te kunnen doorstaan. - Gewent men zich aan vermaaken, men rust niet voor men ze heeft gevonden. - Men is 'er zo dra niet van ontslaagen, of men zoekt ze weêr op, en loopt ze weêr zo sterk na, als men ze voor eenigen tyd tragtte te ontvlieden - Geeft men zich over aan de dartele wellustigheden der waereld; - de mensch heeft geen vermaak ten zy in de woningen van wellust; - buiten deze verveelt hy zich, buiten deze is alles hem een last. - Gewent men zich aan de eenzaamheid, het minste gewoel is vervelend en lastig. - De mensch hoe zeer een gezellig schepzel, kan zich der zamenleving zo zeer onttrekken, dat hem het byzyn van anderen een geweldige last word, dat hem alle gezelschap hatelyk is. - Het heeft dikwyls voor ons zeer vele moeite in, dien kring te verlaten, binnen welken wy ons eenen tyd lang bewogen hebben. - Hoe vele moeijelykheden, hoe vele bezwaren, welk eenen last men binnen denzelven ook ontdekken moge, veelal zal het bezwarelyk vallen, dien te verlaten, om zich in eenen anderen te gaan bewegen.

Is men aan een woelagtig, onrustig leven gewoon; de rust zal zulk eenen doen kwynen; - ze zal hem een verdrietig, een pynelyk leven doen leiden. - Ongemakken en krankheden, te voren nooit gekend, zullen hem aanvallen, en ten laatsten in het graf slepen. - De wakkere zeeman, aan het dobberen der golven gewoon, gewoon duizend en duizend gevaren met eene onverschrokken dapperheid te tarten, veragt een stil, een gerust leven; of, gedwongen zynde, dat te moeten lyden, verveelt hy overal zich zelven; - vindt nergens genoegen, en in zyn gerust leven kan hy op geene wyze voor zichzelven ruste vinden. - Zo veel werkt de gewoonte op den mensch, en, als de ondervinding het niet onwraakbaar maakte door gestadige voorbeelden, zou men het niet dan met moeite kunnen gelooven.

Met niets in de waereld word 'er zonderlinger omgesprongen, dan met het geluk. - Elk mensch staat 'er na, zodra hy maar slegts eenige bevatting van zaken begint te krygen: dierhalven kan men rekenen, dat het geluk het eenig doel is van onze bejagingen. - Dan het is zeker, dat elk niet op den regten weg is om het op te sporen - Dat 'er iets zy, 't geen inderdaad den naam van geluk waardig is, zal niemand in twyfel trekken, even zo min, als dat de mensch voor geluk geschapen is, en het geluk wederom voor den mensch geschikt. - De menschen zouden geheel tot werkeloosheid vervallen, wierden zy niet aangevuurd, om zichzelven gelukkig te maken. - Het komt 'er nu maar op aan, wat geluk zy; of het slegts in de verbeelding besta;

[p. 184]

zo neen, waar het dan ingelegen zy, en waar in het geluk in deze ondermaansche gewesten besta. Indien men het geluk als iets betrekkelyks beschouwt, dan zullen 'er waarlyk, naar veeler oordeel, zeer weinige menschen ongelukkig, maar schier alle in eenen zekeren zin gelukkig zyn: - dan anderen zullen mogelyk, met het zelfde regt, staande houden, dat 'er in eenen zekeren zin, even zo weinig waare gelukkigen zyn. - Al wie zich vergelykt by eenen die ongelukkiger is, dan hy zelve, word gelukkig: maar wie zich vergelykt by eenen, welke gelukkiger is, die word weldra ongelukkig. - In den strengsten zin der Godgeleerden is 'er op aarde geen waar, geen wezentlyk geluk; om dat al het ondermaansche, aan gestadige veranderingen onderworpen, geene bestendigheid in zich bevat. - Het waar geluk word maar eerst aangetroffen in de hemelsche gewesten, aan de andere zyde van het graf gelegen. In eenen wygeerigen zin is het geluk gelegen in eenen staat van onveranderlyke, van duurzame blydschap: - een staat, die nooit door leed of droefheid vervangen word. - Naardien, nu in deze gewesten der onstandvastigheid het allerbestendigste onbestendig, en aan gestadige veranderingen onderhevig is, zal 's menschen waar geluk hier op aarde nimmer van eene lange duurzaamheid zyn kunnen; ten zy men het beschouwe voortvloeijende uit de betragting van waare deugd; in welke omstandigheden het geluk den mensch niet verlaten kan; schoon hy ook van alle kanten door ongelukken word omgeven, en alle rampen en wederwaardigheden op hem aanvallen. Zyn geluk heeft als dan eenen vasten steun, en zal niet wankelen; de mensch zal niet bezwyken, het ga hoe het wil; zyn tydelyk geluk zal alleen maar afgewisseld worden met een geluk, daar geene ongevallen meer op aandruischen; maar dat stoorloos eeuwig zal duuren. -