Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

De hachelyke beproeving, onbezwekene standvastigheid, en Goddelyke uitredding van Sadrach, Mesach en Abednego, in drie Leerredenen, over Dan. III. Door J. Rysdyk Takens, Predikant te Delfshaven. Te Rotterdam, by C. van der Dries, 1789. Behalven het Voorbericht, 123 bladz. In gr. 8vo.

In de overweging dezer merkwaerdige geschiedenisse, schift de Eerwaerde Takens elk zyner Leerredenen in drie deelen. Het eerste is bepaeld tot de beschouwing der geschiedenisse zelve; (drieledig afgedeeld, Dan. III. 1-12, 13-22, 23-30:) het tweede schikt hij ter nadere overweginge van de byzonderheden, die 'er in voorkomen; en dan leid hij 'er, ten derde, enige toepaslyke aenmerkingen uit af. Zijn Eerwaerde behandelt het geschiedkundige beknopt en duidelyk; ontvouwt de tref-

[p. 576]

fendste byzonderheden in oordeelkundige aenmerkingen over dezelven; en doet alles op ene gepaste wyze, naer den aert der beschouwde stoffe, ter leeringe, stichtinge en vertroostinge dienen; des deze zyne Leerredenen over dit gewigtige voorval aenpryzing vorderen, als kunnende niet zonder een leerzaem nut overdacht worden. Zie hier, hoe zyn Eerwaerde, by de beschouwing van 't uitmuntend character dezer drie Gode getrouwe Mannen, de sterkte hunner beproevinge afmaelt, en ons het verhevene hunner denkwyze in die omstandigheden doet opmerken.

‘Het was,’ gelyk hy gegrond zegt: ‘Het was in de daad geene geringe, maar eene allersterkste beproeving, in welke zij gebracht wierden. Verbeelden wij ons hen - als Prinselijke telgen, volgens Hoofdst. I. 4. - als van de jeugd opgebracht onder het oog van alle de wellusten, die een Vorstelijk leven kan opleveren; - als doortrokken met alle de denkbeelden, die aan de Hoven heerschen, en alle op dit ééne middelpunt: ‘zoek den Vorst te behagen, en langs dien weg uwe grootheid en vermaak te voltooijen,’ uitkomen; - als min onderweezen in den Godsdienst, dan wel in de vleierijen der Hovelingen; - als nog in den bloei van het leven, die het meest aan de zinnelijke vermaaken gehecht is; - als in hunnen tegenwoordigen gevangenen staat bij uitstek en boven verwachting bevoorrecht; - als door de sterkste banden van verplichting, aan den machtigsten Alleenheerscher van het Oosten verbonden. - Wat kon, wat moest hier de natuurlijke eerzucht, - wat het gevoel van dankbaarheid niet opwekken? - Aan deze inspraken alleen, en zonder nadenken, den teugel geviert, en het geluk der waereld zal voor hun ten hoogsten toppe stijgen. - Van den anderen kant dreigt hen de ongenade van eenen wreeden dwingeland, indien zij niet gehoorzamen. - Zijne oogen, - zijn gelaat, - zijne taal, - alles verkondigt hun de afgrijsselijkste uitwerksels eener onverzoenbare grimmigheid. - Daar gaapt de oven reeds, en spuuwt zijne geduchte vlammen. - De menschelijkheid wordt zoo gevoelig aangevallen, als immer mooglijk was. - Siddering, angst en vrees, gevoegt bij de natuurlijke liefde tot het leven, werken met vereende krachten, om het gevaar in zijne eigene kleuren, in zijne ontzettende grootheid, af te maalen. - Al wat natuur heet verheft zijne stem, en roept om het dierbaar leven te ver-

[p. 577]

schoonen. - En - hoe gemakkelijk? Eén uiterlijk eerbewijs voor Bel kon volstaan. - Het kwam 'er nog niet toe, om met het hart Israëls God te verzaken. - Hoe licht kon hier de gedachten inschieten, en doorwerken: ‘met de kniën voor Bel gebogen, en met het hart in de stille eenzaamheid, daar niemand ons beluisteren kan, aan Jehovah gekleeft, en - wij zijn gered!’

‘Dan, wat doen zij in deze oogenblikken van verzoeking? Koomt, bezien wij het van nabij, - en bewonderen wij de verhevenheid hunner denkwijze. - Welke is hunne denkwijze? hoe leggen zij dezelve bloot? - Wij zien hen verre verheven boven alle de gedachten, die de verzoeking hun kon ingeven. - Hun antwoord is eene deftige wederlegging van de hoonende taal, die Nebucadnezar tegen hunnen God gevoerd hadt. Het steekt duidelijk door, dat de eer van hunnen God, hier zoo lasterlijk aangetast, hun bovenal aan het harte ging. - Hoe naauw zij ook aan Nebukadnezar verbonden waren, hoe veel belang zij ook in zijne vriendschap hadden; zij kunnen echter niet verduuwen, dat een aardworm, als hij, zich boven de Almogenheid verheft. Hoe diep zijn zij met de betamelijkste en tederste gevoelens van de Godlijke macht doortrokken? Hoe vrijmoedig voeren zij den snoevenden grootspreker te gemoed, dat hunne God uit zijne hand verlossen kon? - Hier was het, ja! der Majesteit van eenen trotschen aardsdwingeland in de hartâar getast. Dan, des bekreunen zij zich in het geheel niet. De eer van God drijft bij hen boven die der menschen. - Hoe wel beraden is daarenboven hun besluit! Het blijkt nu ten vollen, dat zij deze gewichtige waarheid: men moet Gode meer gehoorzaam zijn, dan den menschen, tot hunnen grondregel hadden aangenoomen. - Gij verwacht niet, M.H.! dat ik thans op algemeene gronden de betaamelijkheid van dezen regel betooge. Gij billijkt denzelven, vertrouw ik, alle. - Maar ziet hem hier in zijne schoonste sterkte werken. Geen oogenblik beraad! Het ontbreekt onzen mannen aan geen antwoord. Zij hebben hun besluit bij zich. Gode niet af te vallen, is hunne eerste wet, die boven alle Staatswet weegt. Geen dreigende dondertoon, geen gaapende oven kan dit besluit verwrikken. Geen denkbeeld, om hart en handelingen te verdeelen, heeft eenigzints van Neen! voor God te staan, en op de stiptste wijze het

[p. 578]

eerste en tweede gebod van Israëls grooten, en boven alle Vorsten oneindig verhevenen Wetgever, te gehoorzaamen; is iets, waarvan lief noch leet hen kan afscheuren. De minste laagheid, de minste toegevenheid is, naar hun oordeel, eene allersnoodste, eene onverschoonlijke misdaad. Hun hart gruuwt op het denkbeeld 'er van. Zij schroomen niet dit onder het oog van een Monarch, die door niets meer, dan even hier door, verbittert kon worden, vol te houden. - Hoe voortreflijk pleiten zij hier, ten spijt van Bel, en van alle Afgodsdienaars, voor het oor van een Koning, van Hovelingen, van trauwanten, die alle met eenen innigen haat tegen hunnen God doortrokken waren, voor de eere van zijnen naam en dienst! Waar wierdt immer, in het hagchelijkst gevaar, waar, aan een Hof, de waarheid onbewimpelder gehuldigt, grootmoediger verdeedigt? - En, het geen ons nog meer treft, is dit, dat hunne vrijmoedigheid tevens met eene gepaste bescheidenheid gepaard gaat. Hoe rond zij ook spreeken, hoe zeer alle hunne redenen van eenen blakenden ijver voor de eer van hunnen God getuigen; des niet te min redenen zij alleen ter zaake, en laaten zich geen woord ontglippen, dat eenigzints den verschuldigden eerbied aan een aardsch Koning en Weldoener te buiten treedt. Hunne rede geeft wel geen éénen trek van vleierij, waardoor zij Nebukadnezars genade zoeken af te bedelen; dan te gelijk vergrijpen zij zich ook niet aan eenige kwetsing van de billijke hulde, die zij zijner Majesteit behoorden toe te dragen. Hunne wederlegging draagt alle merktekenen van bedaarde zachtmoedigheid. - Waar wierd ooit edele grootmoedigheid, juist binnen haare paalen beperkt, in voller nadruk vernoomen?’

Op een soortgelyken trant schetst de Eerwaerde Takens vervolgens de sterkte van hun Geloof- en de standvastigheid van hun Godvrucht; waerdoor hy het caracter van Sadrach, Mesach en Abednego in het ware licht van schoonheid en grootheid stelt; dan wy kunnen dit, als te uitvoerig voor ons bestek, niet wel plaetzen. - Liever zullen wy nog ene korte aenmerking, wegens de afwezigheid van Daniël in dezen, mededeelen.

Het opontbod betrof, volgens het tweede vers, alle de Staetsdienaers: echter vinden wy in deze verzoeking geen gewag van Daniël: wat hier van te denken? - Zou Daniël zich naer des Konings gebod geschikt heb-

[p. 579]

ben? - Zou Daniël minder benyd geweest, en dus onbeschuldigd gebleven zyn? - Zou Daniël ene byzondere vergunning van den Koning gehad hebben, om hier niet te verschynen? - Het een en ander is geheel onwaerschynlyk. Wat dan? ‘'Er is ons,’ zegt de Eerwaerde Takens, en wy kunnen hem gereedlyk toevallen. ‘'Er is ons niets aanneemlijker voorgekomen, dan te denken, dat Daniël, of door krankheid verhindert zij geworden deze plechtigheid bij te woonen; of anders, dat hij met eene boodschap van 's Konings wege naar elders belast zij, zoo dat hij op dezen tijd van huis, en dus buiten de mooglijkheid was, om in de verzoeking te geraken.’