Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 567]

Nieuwe Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Euängeli of Levensbyzonderheden van Jesus Christus. Naar het Grieksch van Joannes. Door Y. van Hamelsveld. Te Amsterdam, by M. de Bruijn, 1789. In gr. octavo.

In de behandeling van dit Euängelie vertoont zich de arbeidzame geest van den Heer van Hamelsveld, op ene soortgelyke wyze als in die der voorigen; en de beöefenaers der Euangelieschriften zullen t'over reden vinden, om hem, in de voortzetting van zyn taak, aen te moedigen. - Daer we reeds een en ander stael zyner maniere van uitvoering, in 't overzetten en ophelderen, bygebragt hebben^(*), dacht het ons goed, nu eens een ander soort van voorbeeld zyner schryfwyze mede te deelen, en den Lezer 's Mans bericht, wegens den aert en 't oogmerk van dit Geschrift van Apostel Joannes voor te dragen.

‘De Euängelist geeft hier, (zegt hy,) geene aaneengeschakelde levensgeschiedenis van jesus; hij onderstelt veel meer dezelve, als aan zijnen Lezer bekend, uit de overige Euängelisten, en kipt alleen bijzondere wonderdaaden, en eenigen van de zaakrijkste gezegden en redenen van jesus uit. Onder de eersten kiest hij zulken uit, die aanleiding gaven tot uitvoerige redenen van jesus, of gedeeltelijk ook zulken, welke een bijzonderen invloed hadden op de lotgevallen van jesus, en ter verklaaring en opheldering van zijn leven en lotgevallen dienden; onder de laatste meldt hij ons de langste en gewigtigste, en zulks op die wijze, dat zich de geest en het karakter van jesus geheel duidelijk, en bij uitnemendheid, daarin vertoont, en in zijn godlijk licht verschijnt. Hij schetst ons tot de kleinste, maar zeer gewigtige trekken van jesus redenen, toe, het welk hem niet

(*) Zie boven, bl. 261. 438.

[p. 568]

zelden van de overige Euangelisten onderscheidt^(*). - Tevens volgt hij gemeenlijk de tijdorde het naauwkeurigst van alle de Euängelisten.

Zijn oogmerk, bij het opstellen van deze uitmuntende bijzonderheden van jesus leven en daaden, betrof niet zoo zeer de groote menigte van in het oog vallende en verbaazing werkende wonderen; hij zegt zelf op het einde van dit Euängeli, dat derzelver aantal zeer groot was, te groot, om elk afzonderlijk beschreven te kunnen

(*) Joannes naemlyk schreef het laetste van alle de Euängelisten, en de vier Euängelien zyn, volgens onzen Autheur, in deze tydorde te brengen. Mattheus schreef zyn Euängelie, vermoedelyk, omtrent het 40ste jaer der gemene jaertellinge: Marcus het zyne twee jaren later: Lucas het zyne ongeveer het jaer 48, althans vóór de Handelingen der Apostelen, die afloopen in 't jaer 58: en eindelyk schreef Joannes dit zyn Euängelie, waerschynlyk om en aen 't jaer 65, althans vóór de verwoesting van Jerusalem.
Uit dien hoofde is het, gelyk de Heer van Hamelsveld, in zyne ophelderingen, nu en dan aenmerkt, dat men meermaels in 't Euängelie van Joannes plaetzen ontmoet, die bekende berichten aenduiden, en ook zulken, die ter opheldering van reeds gegeven berichten kunnen dienen. Men zie, onder anderen, Joann. I. 1-18, dat de geschiedenis van 's Heilands geboorte, alsmede, vs. 31-33, dat het voorgevallene by zynen doop, en III. 24, dat de lotgevallen van Joannes den Dooper als bekend vooronderstelt; terwyl 't geen in 't eerste en derde Hoofdstuk hem aengaende is opgetekend, ter ophelderinge van 't vroegere Euängelische verhael dient. Joann. VIII. 44, enz. onderstelt het vroeger wedervaren van Jezus te Nazareth bekend, en de Euängelist tekent een wonderwerk aen, dat geen der anderen heeft. Jaann. VI. 5, enz. word een en ander wonderwerk verhaeld, dat men ook by de andere Euängelisten gemeld vind; maer onze Euängelist voegt 'er enige byzondere omstandigheden by, die hem aenleiding geven tot het aentekenen eniger merkwaerdige gesprekken van Jesus ter dier gelegenheid. Men merke wyders hier nog aen, dat Joannes, het verhael van 's Heillands rondreizen door Galilea bekend vooronderstellende, verder uitvoeriger word in zyne berichten, op het melden der wederkeering van Jesus in Jerusalem, en dat hy inzonderheid, met betrekking tot de daden en gesprekken van Jesus in 't laetste jaer zyner omwandelinge, mitsgaders ten opzichte der lydensgeschiedenisse, verscheiden byzonderheden aentekent, die de vroegere Euängelisten niet geboekt hebben, en welken, in zommige gevallen, niet weinig ter ophelderinge van 't verband van 't voorgevallene strekken.

[p. 569]

worden^(*); - maar het doel, waarop alle deze bewijzen van bovenmenschlijk vermogen zagen, en welk ook het hoofddoel van joännes in dit zijn Euängeli was: “Jesus is de christus, de messiäs, de zoon van God; hij was bij God, ja zelf God; hij was, en hadt zijn bestaan vóór de wereld; hij was in de wereld werkzaam, eer die hem kende; hij heeft voor haar, voor het menschdom gedaan, het geen hij, en hij alleen, doen kon; hij verdient daarom, dat de wereld in hem gelooft, hem als de zoon van God eerbiedigt, om, door het geloof in hem, tot een waar eeuwig-gelukkig leven geleid te worden.” - Dit wilde joännes toonen en bewijzen, en hij doet het ook in de daad!

Het kan zeer wel zijn, dat hij, ondergeschikt aan deeze hoofdbedoeling, nog eenige bijzondere oogmerken gehad hebbe, in het schrijven van dit Euängeli. Dus zegt ons de oudheid, dat hij den verderflijken dwaalgeest cerinthus in het bijzonder zou hebben wederlegd met dit Euängeli; en meer soortgelijke dweepzuchtigen, die van onderscheiden uitvloeisels uit het Godlijk Wezen droomden, welken zij het woord, het licht, het leven enz. noemden. Ook is het zeker, dat 'er onder de leerlingen en aanhangers van joännes den Dooper gevonden zijn, welken dezen hunnen meester voor den messias, en voor hooger en grooter dan jesus hielden, en geen recht denkbeeld van het oogmerk zijner zending hadden: men vindt zelfs nog heden zodanige Leerlingen van joännes in het Oosten, bijzonder in die landstreeken, daar eertijds Galileën lag, welke met soortgelijke denkbeelden veel op hebben, en ook de bewoordingen van leven, licht enz. veel gebruiken. Wie zal nu ontkennen de

(*) Dit laetste vers stelt ons de Heer van Hamelsveld dus voor. ‘Daar zijn ook nog veele andere dingen, die jesus gedaan en verricht heeft; welke, indien zij allen afzonderlijk beschreeven zouden worden, zouden, meen ik, [alle de boekerijën] der wereld de boeken, die dan moesten geschreven worden, niet bevatten kunnen.’ En hy voegt 'er in zyne korte Aenmerkingen, ter ophelderinge, het volgende by. ‘Door de natuurlijke invulling, die wij in de vertaaling gebracht hebben, wordt de zin van joännes uitgedrukt. - Eigenlijk staat 'er in het Grieksch: “Ik acht, dat de geheele wereld de boeken niet zou kunnen bevatten.” - Dit heeft, als eene te verre gaande grootspraak, veelen gestooten; doch met deze gemaklijke invulling is dat verregaande weggenomen.’

[p. 570]

mooglijk- ja waarschijnlijkheid, dat onze joännes ook deze dwaalingen bedoelt te keer te gaan? voornaamlijk, nadien hij, in zijne Inleiding, Hoofdst. I. 1-18. opzetlijk aantoont, dat jesus, en niet joännes de Dooper, de Logos^(*), het leven, het licht is, en zulks door het eigen getuigenis van den grooten Dooper bevestigt. -

(*) Ten aenzien dezer benaminge Logos, tekent onze Autheur, in zyne korte Aenmerkingen, het volgende aen.
‘Ik heb [te weten in mijne Overzetting] de benaaming Logos behouden, schoon ik tusschen twee haakskens invul, [het woord, de wijsheid,] om dat mij de uitdrukking, het woord, niet krachtig noch voldoende voorkomt, om alles te bevatten, wat joännes onder Logos begrijpt. Te weten joännes vat onder deze benaming alles te samen, wat jesus was, voor dat hij uit maria mensch werdt. Dit kan men zich niet wel onder het beeld van een woord, het welk de tong spreekt, voorstellen. Ook heeft Logos bij de Grieken eene veelvuldiger en edeler betekenis, dan ons woord. Zij gebruiken het van de rede en gedachten, van den grond en oorzaak waarom, van betrekking, evenredigheid, besluit of resultaat, reden en gesprek, en eindelijk van schrift. - De Grieksche wijsgeeren onderscheiden, met dit woord, zelfs bij de menschlijke ziel een in- en uitwendigen Logos. Deze laatste is de reden, het gesprek, de woorden, een gevolg van de eerste, de gedachten en rede, die de inwendige Logos is, voor zo verre deze het naast met de ziel verbonden, en het onmidlijk uitdruksel van dezelve is. - Wanneer joännes van de betrekking tusschen den Vader en den Zoon, den niet geboren en den eerstgeboren der Godheid, in eene bewoording uit de menschlijke taal wilde spreken, was 'er misschien geene meer gepast dan deze, zonder dat wij angstvallig behoeven te onderzoeken, van waar hij dezelve ontleend, of aanleiding gekregen heeft, om ze te gebruiken. - Zeker niet van de school van plato, wiens Logos geheel iet anders is, dan de Logos van joännes, schoon reeds vroeg veele leeraars der Christenheid dezen hebben verward, en het een voor het ander genomen. - Misschien van die dweepers, welke, onder de benaamingen van Logos, het leven, het licht, zekere uitvloeisels uit het godlijk wezen verstonden. - De Brief aan de Hebreën spreekt van christus, in deze zelfde betrekking, in dit zelfde opzicht, onder andere beelden. - Daar wordt hij genoemd: “Het afschijnsel van Gods heerlijkheid, en het uitgedrukte beeld der godlijke zelfstandigheid.” - Wien dit verstaanbaarer is, behoeft dit slechts in gedachten te hebben, en hij zal tevens den zin verstaan, hoewel op eene andere wijze, en onder een ander beeld, van het geen joännes met Logos zeggen wil.’

[p. 571]

Dus kan de toestand van zijn tijd den Euängelist aanleiding hebben gegeven tot zijdelingsche bedoelingen, ondergeschikt aan zijn hoofdoogmerk; ondertusschen hebben dezelven geen wezenlijken invloed op ons gebruik van zijne Schriften.’