Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Het lyden van Isabelle, in Brieven, door J.W. Curten. Te Amsterdam, by J. Woertman, 1789. Behalven het Voorberigt, 204 bladz. In octavo.

In het Voorberigt betuigt de Opsteller deezer Brieven te verwagten, dat dezelven door koele redenaars veroordeeld, maar door teêrgevoelige harten met vermaak geleezen zullen worden. Onder de laatsten, die ze met vermaak geleezen hebben, kunnen wy ons niet tellen; mogelyk zyn wy 'er te weinig sentimenteel toe; dan of wy hierom juist als koele redenaars te beschouwen zyn, is daar mede niet uitgemaakt: 'er is een middelslag van leezers, die, zonder juist sentimenteel te zyn, nogtans tot geene ongevoeligheid overslaan; onder dit slag behooren wy, indien wy ons, in dit opzigt, recht kennen; en als zodanigen gevalt ons dit Stukje niet.

De lydende Isabella is zeker, in haare omstandigheden, een voorwerp van medelyden; dan die aandoening wordt merkelyk verzwakt, op het bezef, dat zy zig, door eene welvermydelyke onvoorzigtigheid, dit lyden op den hals haalt. - Isabella heeft, uit eigen beweeging, de kloostergelofte gedaan, om zig te bevryden van de dringende aanzoeken eenes haatlyken Minnaars: en zy verbreekt dezelve door eene sterke liefdedrift voor den jongen Heer Croli, dien zy naauwlyks in persoon gezien heeft, en verder niet kent, dan uit zyne Brieven. Isabella heeft, uit kragt van haare geboorte en opvoeding, de groote Waereld leeren kennen, en is, gelyk verscheiden trekken in haare brieven toonen, niet onkundig van de listige verleidingen veeler galante Heeren. Nogtans laat ze zig door de streelende brieven van eenen Minnaar, (wiens character en omstandigheden haar genoegzaam onbekend zyn, waaromtrent al haar vertrouwen op deeze zyne brieven steunt,) overhaalen om het Klooster te ontvlugten; in de verwagting, dat, volgens zyne toezegging, zyne Moeder en de verdere Nabestaanden haar vriendlyk zullen ontvangen, daar ze zyn huwelyk met haar toegestemd hebben. Zy komt in London, heeft eenige weeken eene aanhoudende verkeering met

[p. 517]

Croli, die haar, onder een en ander voorwendzel, te vrede stelt, wegens het agterblyven van zyne Famille; tot dat zy, eindelyk verneemende, hoe men openbaar verspreidde, dat zij te zamen eene onbetaamelyke verkeering hielden, eerst een gepleegd bedrog begint te vermoeden. - Zulk een gedrag, zou men mogen zeggen, was verschoonelyk in eene gedwongen Kloosternon, die de Waereld naauwlyks, en vooral de groote Waereld, niet had leeren kennen; maar dit is het geval van Isabella niet. - Haar overige gedrag omtrent Croli, die zyn laag en schandelyk oogmerk vervolgens duidelyk ontdekt, is pryzenswaardig; en haare brieven aan Mevrouw Croli en derzelver Zoon duiden een deugdzaam hart aan, dat zig jammerlyk heeft laaten verleiden. - Uit het slot der Geschiedenisse verneemt men eindelyk, met een gevoelig genoegen, dat Isabelle, in een Italiaansch Koopman, een braaven beschermer vondt, die al haar vertrouwen waardig was; en dat zelfs eenige goede vrienden van Croli, medelyden met haar hebbende, te wege hielpen brengen, dat zy van den Paus verlof erlangde, om zig weder in een Klooster te begeeven.

Het zedelyke doelwit van deeze Roman wordt dus uitgedrukt. - ‘Eene deugdzaame ziel, door de hevigste hartstogt besprongen - aan alle de aanlokselen der verleiding bloot gesteld, voor de magt deezer vyanden te zien bukken, doet genoegzaam 's menschen zwakheid en onvermogen kennen, om alle deeze schoone uitnoodigingen te leeren vermyden, en het onheil, dat daar aan verbonden is, te ontvlieden. - Terwyl de zegepraal der belaagde en byna geheel verleide deugd, op het oogenblik van haare overwinning, zo roemrugtig behaald, de lust zal inboezemen, om haar steeds te waardeeren, nimmer uit het oog te verliezen, en voor den ontaarden krenker van dezelve de billyke verontwaardiging te doen gevoelen.’ - Het laatste gedeelte stemmen wy van ganscher harte toe; doch, om die leering in te drukken, was 't niet noodig Isabelle zo onvoorzigtig te doen handelen: en 't denkbeeld; dat wy daar uit 's menschen zwakheid en onvermogen leeren kennen, komt ons niet aanneemelyk voor. - 'Er heerscht in verscheiden Romans eene soortgelyke denkwijze, en men ontmoet dezelve maar al te veel in de menschlyke zamenleeving; welke ons ontdekt, dat men 'er zig van bedient, tot een grondslag, om voor verkeerde handelingen te pleiten, of die ten minste te verschoonen; terwyl men zwakheid noemt, 't geen men aan onvoorzigtigheid, aan een mangel van oplettend bestier der hartstogten, heeft toe te schryven. Uit overyling, in eene hevige drift, een misstap te begaan, zou zwakheid mogen heeten; maar, na een herhaald overleg, eene hartstogt, die ten kwaade leidt, in te volgen, is geen zwakheid, maar eene buitenspoorigheid; welker pleeging men niet op de rekening van 's menschen zwakheid en onvermogen behoort te stellen; daar dezelve veeleer voortspruit uit 's menschen sterk-

[p. 518]

te en vermogen, dat is, uit een al te sterk vermogen eener door eigen schuld niet wel beteugelde hartstogt. - Men zondigt niet voorbedagtlyk door zwakheid, maar door niet wel bestierde kragten.