Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Leerredenen van G.J. Zollikofer, Predikant der Evangelisch Hervormde Gemeente te Leipzig. In het Nederduitsch overgezet. Tiende Stuk. Te Amsterdam by de Erven P. Meyer en G. Warnars, 1788. In gr. octavo 314 bladz.

In dien onopgesmukten manlyken styl, welken den Eerwaerden Zollikofer eigen is, waer door hy zyne voor-

[p. 395]

stellingen duidelyk ontvouwt, en met nadruk aendringt, behandelt deze Leeraer in dit Stuk weder etlyke zedekundige onderwerpen, die, hoe zeer ook by velen verwaerloosd, niet te ernstig nagedacht kunnen worden.

Zyne eerste Redenvoering gaet over de Onbedachtzaemheid, welke men, om dat ze gene opzetlyke boosheid insluit, al dikwils gereedlyk verschoont, met te zeggen, ‘hy is maar alleen wat te onbedachtzaam.’ Het onbedachtzame dezer verschooninge gaet zyn Eerwaerde hier ernstig tegen, met den aert en de gevolgen van dit gebrek open te leggen, gevende tevens de middelen aen de hand, waerdoor het met kracht bestreden kan worden. - Op ene dergelyke wyze waerschuwt hy zyne Toehoorders, in ene volgende Leerreden, tegen de al te groote zucht tot uitspanning, waeromtrent velen, in 't bezef, dat het nemen van uitspanning toch geoorloofd is, niet genoeg op hunne hoede zyn. Zulks noopt hem de bronnen, mitsgaders de gevolgen, van die buitenspoorigheid aen te wyzen, en te toonen, door welke middelen dezelve tegen te gaen zy. - Niet minder trekt zyne aendacht, de Weelde, voor zo verre zy, hoewel in ene zekere mate geoorlofd, maer al te veel onmatig nagejaegd en ingevolgd word. Hy tracht ons deswegens ene verstandige matigheid in te boezemen, en brengt ons ten dien einde wel byzonder voor den geest; ‘dat de Weelde noch zo begeerenswaardig, en ryk in voordeelen en geneugten, noch zo onschadelyk in opzigt tot zedelykheid en deugd is, als men gemeenlyk gelooft:’ en hier aen hecht hy enige vermaningen ter gedrags-bestuuringe daeromtrent. - By deze komt voorts ene Leerreden over het spelen, dat, terwyl het verstandig te verdedigen is, echter niet zeldzaem met zo veel misbruik geschied, en zo veel aenleiding tot verkeerdheden geeft, dat het wel ene ernstige waerschuwing vordere. Uit dien hoofde acht hy het raedzaem, zynen Toehoorderen te doen opmerken, eerst hoe het spel gesteld moet zyn, zal het door de reden en den Godsdienst goedgekeurd worden; en vervolgens hoe schadelyk en verdervelyk hetzelve zy, wanneer het by den mensch in een hartsttocht ontaert. - Voorts schikt zyn Eerwaerde twee Leerredenen, om zyne Toehoorders te versterken tegen de verleidingen der Geestdryverye. De eerste heeft ten onderwerp de Geestdryvery in 't algemeen, en behelst ene aenpryzing van etlyke regelen der wysheid en voorzichtig-

[p. 396]

heid deswegens in agt te nemen. En de tweede oogt bepaelder, op de Geestdryvery omtrent Godsdienstige gevoelens; leggende zyn Eerwaerde het 'er byzonder op toe, om te toonen, de voornaemste begrippen en gevoelens, inzonderheid in den Godsdienst, welken met regt voor uitwerkzels van geestdryvery gehouden worden.

In de eerste Leerreden gaet hy al vroeg tegen een misbruik, dat maer al te dikwils van het yveren tegen de Geestdryvery gemaekt word, dat men naemlyk het onderscheid tusschen Geestdryvery en Geestverrukking niet behoorlyk gadeslaet. - ‘Verwart, (zegt hy, daerom,) geestdryvery en geestverrukking, of eene buitengewoone warmte en yver voor het goede en waare, niet met malkanderen. Zo vruchtbaar in menigvuldige onheilen de eene is, zo ryk in edele en groote daaden is de andere. Licht en warmte moeten met malkanderen gepaard gaan, indien wy de waarheid niet slechts kennen, maar ook betrachten, indien wy niet eeniglyk goed denken, maar ook goed handelen zullen; en dan alleen, wanneer waarheid en deugd voor ons wezenlyk gewigtig worden, wanneer wy haare zaak oprechtlyk ter harte neemen, en de liefde voor dezelve onze gantsche ziel doordringt, dan alleen kunnen wy in haaren dienst alle hinderpaalen ontworstelen, alle zwarigheden te boven komen, en ter bevordering der menschelyke gelukzaligheid alles opofferen. Alles, wat de menschen ooit by uitneemendheid groots en beroemds ondernomen hebben, is meer of min op zulk eene edele geestverrukking gegrond; en onverschilligheid en koelheid hebben reeds duizend uitspruitsels der edelste bedryven voor hunne ontwikkeling verstikt. Doch als dan ontaart deze loflyke geestverrukking tot geestdryvery, zo dra ik aan zekere dingen, aan zekere begrippen, denkbeelden, neigingen, gevoelens, gewaarwordingen, aan zekere onderneemingen en daaden, eene zo uitmuntende en byzondere waarde toeschryf, dat ik al het ander, hoe waar en goed het zy, deswegen veracht en gering schat. Dit is dweepachtige liefde, schoon haar voorwerp ook nog zo beminnelyk zy; en uit dweepachtige liefde ontstaat maar al te ligt dweepagtige haat, die vergiftige bron van tweedracht en vervolging.’ - En even zo waerschuwt hy, met het afloopen der tweede Leerreden, zyne Toehoorders, tegen een ander niet min schadelyk gebrek, dat zomtyds hier uit ontstaet. - ‘Ziet, (is zyne les,) ziet wel toe dat de vrees voor

[p. 397]

Geestdryvery u niet tot koelheid en onverschilligheid omtrent den Godsdienst vervoere. Dan zoudt gy daar by veel meer verliezen dan winnen. Wie zonder snoode bedoelingen, met een oprecht hart, in deeze of geene dingen, die tot den Godsdienst behooren, meer gewigt stelt, en denzelven meerder werkzaamheid toeschryft, dan zy werkelyk hebben, maar evenwel de deugd en godsvrucht in 't gemeen oprechtelyk toegedaan is, vervult zekerlyk zynen pligt veel beter, en is veel gelukkiger dan een ander, die wel deeze dwaalingen vermydt, en de waarheid duidelyker inziet, maar geen gevoel en aandoening voor deugd en godsvrucht heeft. Scheidt tog dat geene niet van malkander, 't welk volgens zynen aart zo innerlyk met malkanderen verbonden is: verstand en hart, licht en warmte. Zoekt en bevordert de steeds grootere volmaaktheid van alle vermogens van uwen geest, en terwyl gy de waarheid door uw verstand erkent, ontsluit dan ook uw hart voor haaren heilzaamen invloed, en laat haar daar eene edele gevoeligheid voor alles, wat zedelyk schoon, recht en goed is, en eene begeerte tot dezelve, die alle andere neigingen te boven gaat, verwekken. Dan zal de waarheid u niet alleen verstandig, maar ook wys, zy zal u vry en gelukkig maaken.’

Dit laetste onderwerp doet hem, in ene daeraen verknochte Leerreden, opzetlyk handelen over de Onverschilligheid in den Godsdienst; welker aert en uitwerkzelen hy ontvouwt, met ene nevensgaende ontdekking van de oorzaken of bronnen, waer uit zy gemeenlyk ontspringt. - En niet ongepast volgt hier op ene Leerreden over Laeuwheid in den Godsdienst en het Christendom; strekkende ter duidelyker afschetzinge van het character en den toestand der zodanigen, die in opzicht tot geloof en deugd, tot menschenliefde en hemelschgezindheid, noch koud noch warm zyn: met ene ontvouwing van het gevaer, in 't welke zy zich bevinden. Een gevaer zo groot, dat het in vergelyking veeleer te wenschen ware, dat zulke lauwe Christenen koud genaemd mogten worden; nadien een koude veel nader is aan de verbetering en de zaligheid, of veel vatbaerder voor dezelve, dan zodanig een, die noch koud noch warm is. - Wyders neemt zyn Eerwaerde het Bygeloof in overweging; en poogt ons diep in te prenten de voornaemste grondbeginzels, welken ons ten sterkste daer tegen kunnen wapenen, en de drie volgenden zyn. ‘Orde is de hoogste wet der na-

[p. 398]

tuur; de reden het grootste voorrecht van den mensch; en vlyt en arbeidzaamheid zyne verordening. Eerbiedigt derhalven de wet der orde; erkent en handhaaft uwe waardigheid, en handelt volgens uwe verordening; en gy zult de dwaalwegen van het bygeloof zekerlyk vermyden.’ - Hierby komt nog ene Leerreden, in welke enige misslagen omtrent de opvoeding der Kinderen aengewezen worden: en eindelyk ene, behelzende ene waerschouwing tegen den Nyd, welks aert en werking zeer duidelyk beschreven word, met ene voordragt van treffende aenmerkingen over deszelfs schandelykheid en schadelykheid; welker overweging elk oplettenden een afschrik van die ondeugd moet inboezemen; en opwekken, om daer tegen ene zuivere liefde tot God en den Naesten alleszins in 't harte aen te kweken; als verzekerd, dat 'er, buiten dit, geene rust, geene gelukzaligheid, noch in deze noch in de toekomende waereld, mogelyk is.