Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 303]

Nieuwe Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Inleiding in de Boeken van het O.V. door J.D. Michaelis. Uit het Hoogduitsch vertaald door Y. van Hamelsveld. Eerste stuk, tweede Afdeeling. Te Haarlem, by F. Bohn, 1788. In gr. octavo 384 bladz.

Het onderwerp, in deze tweede Afdeeling behandeld, zyn de vyf Boeken van moses; waeromtrent de merkwaerdigste byzonderheden, als in de voorige nopens jobs Boek, oordeelkundig vrymoedig nagevorscht worden; des de Bybeloefenaers hier weder ene ruime voorraed van stoffe kunnen vinden, die hen ter nadere overdenkinge deswegens zal uitlokken.

De Hoogleeraer vangt dit gedeelte van zynen arbeid aen, met het onderzoek der groote Vrage, Heeft Moses zelf deeze Boeken geschreven? en bepaelt zich, in de eerste plaetze, tot het bybrengen van onbeslissende, dan toch gedeeltlyk waarschynlyke gronden ter bevestiginge hier van; welke hy vervolgens, door 't aenvoeren van gewigtiger bewyzen, staeft. Te weten: deeze Boeken geven zichzelven aan als Moses werk; en hebben ten volle het voorkomen, als of zy van Moses hand waren. Na ene oplossing der voornaemste tegenwerpingen, verledigt hy zich tot het nagaen van een vermoeden, als of iemand laater deeze Boeken aan Moses toegedicht zou hebben; en wel byzonder ter wederlegginge, dat Ezra die Boeken verdicht heeft; waervan de onmogelykheid uit derzelver inhoud, in meer dan één opzicht, blykbaer is; ter aenwyzinge welker blykbaerheid hy zich beroept, op des Schryvers in 't oog loopende groote kennis der oudste Wereld, en wel inzonderheid van Egypte. Hierby komt gelyk de Hoogleeraer vervolgt, de schryfstyl, mitsgaders, dat Ezra en Nehemia somtyds de Boeken van Moses niet eens verstaan schynen te hebben; als mede op hoe goeden grond men moge denken, dat Ezra, wegens zyn afkeer tegen de Samaritaanen, veel niet geschreeven zou hebben, dat in Moses Boeken staat; en hoe onwaerschynlyk het zy, dat de

[p. 304]

Samaritaanen deeze Boeken als Godlyk aangenomen zouden hebben, indien ze hun zo laet, en wel uit de handen der Jooden, eerst bekend geworden waren. Zulks geeft veeleer reden om te vermoeden, dat die Boeken reeds voor de scheuring der tien stammen van Juda, en dus voor den dood van Salomo, als echt erkend zyn geweest. En hierover valt te minder twyfel, als men nagaet, dat 'er in de Psalmen al spreekwyzen en zaaken schynen voor te komen, die 'er uit ontleend zyn; waer uit zou volgen, dat ze al ten tyde van David bekend geweest zyn. - Zo iemand daerop in 't midden wilde brengen, dat David mogelyk deeze Boeken, met een Staatkundig bedrog, ondergeschooven kan hebben, zou het, gelyk de Hoogleeraer toont, niet moeilyk zyn, hem ten bondigste te wederleggen; en niet minder ongerymd zou hy zich ten toon stellen, die wilde beweren, dat de Hoogepriester Hilkia, welke het Wetboek in den Tempel vondt, hier een bedrog gepleegd zou hebben, waar door, niet alleen de Jooden in Jeruzalem, maar ook de Israëliten, of de tien reeds weggevoerde stammen, misleid zouden zyn geworden. - Aen deze bewyzen hecht de Hoogleeraer voorts nog ene opmerking, wegens de overblyfzelen der Schriften van Sanchoniathon, waer mede zommigen zeer hoog loopen, als een Fenicisch Schryver, die geleefd zou hebben tusschen Moses en David. Hy laet de echtheid of onachtheid dier stukken onbeslist, maer toont, dat, derzelver voorgewende oudheid en echtheid toegestaen zynde, dat dan die Geschiedenis, geene tegenwerping oplevert, maar veel eer dient ter versterkinge der beweerde oudheid van Moses Boeken.

Hier mede de oudheid dezer Boeken, als daedlyk van Moses herkomstig, voldongen agtende, leid hy 'er uit af, dat de daar in bevatte voorzeggingen toonen, dat 'er Godlyke Openbaaringen in begreepen zyn; en neemt verder in overweging, of Moses zyne Boeken geheel of ten deele door anderen heeft laaten opstellen? het welk hem gansch niet aenneemlyk voorkomt, houdende veeleer Moses voor den Opsteller zelven. Zulks geeft hem voorts aenleiding ter wederlegginge van het voorgeven, dat sommige laatere Schryvers de echte overblyfzels van Moses bearbeid, en aen zyne Boeken de tegenwoordige gedaante gegeeven hebben. - Voorts verledigt hy zich tot het ontvouwen van den Schryfstyl van Moses in deeze Boeken; en vestigt onze aendacht, op de byzondere kundigheden van Moses in

[p. 305]

deeze Boeken doorstraalende; waerdoor wy 'er verscheiden kundigheden in ontmoeten, die wy anders voor veel nieuwer, en zelfs voor ontdekkingen van de laetste helft onzer eeuwe plegen te houden. - Dit leid hem verder tot het nagaen van de schikking en den inhoud dezer Boeken, met het mededeelen van enige aenmerkingen over Godgeleerde kundigheden, die in dezelven gevonden worden, of 'er niet in te verwachten zyn. - En nademael 'er in 't eerste Boek vele oude Geschiedenissen verhaeld worden, die Moses niet beleefd heeft, zo komt, ter dezer gelegenheid natuurlyk in overweging, van waer Moses die oudste Geschiedenissen ontleend heeft; en de Hoogleeraer toont, det men hier, buiten het verhael van 't werk der Scheppinge, dat hy aen ene byzondere Godlyke Openbaringe toeschryft, te denken hebbe aen oude oirkonden, die hy gebezigd heeft, waer van zich in deze Schriften zeer kennelyke voetspooren opdoen. Zulks geeft hem voorts aenleiding ter navorschinge van oude oirkonden, zo veel men 'er na gissen kan, als mede van het gebruik, dat Moses van dezelven gemaekt hebbe: waer aen hy enige aenmerkingen hecht over 't stelzel van Astruc deswegens, met wien Eichhorn meer instemt dan onze Autheur, die, gelyk hy meld, dit stelzel hervormd, in vele stukken verbeterd, en 't waerschynlyker en aenneemlyker voorgedragen heeft. - Vraegt men hierop wyders, wat men te denken hebbe, van de tegenwoordige verdeeling dier Schriften in vyf Boeken, of dezelve ook aen Moses toe te schryven zy? zo toont de Hoogleeraer, dat ze wel tot een hoogen ouderdom klimme, maer geenzins voor ene schikking van Moses zelven gehouden kunne worden. Deze schriften hebben, gelyk hy doet zien, meer het voorkomen van één enkel Boek, van een Geschiedboek, met ene tusschengevoegde Wetgeving, welks zamenvoeging en openlyke afgifte men waerschynlyk te houden heeft voor een werk van het laetste jaer zynes levens. - ‘Moses gaf, (zegt hy) de gantsche verzameling van zyne Schriften, de Thora of Wet, (onder welke benaming 'er gewoonlyk van deze Schriften gewag gemaakt wordt,) in het veertigste jaar van den togt, openlyk, by het voorlezen van zyne laatste reden, over, om ze by de Verbondskist te leggen, zo dat ook in 't vervolg de Afschriften van dit authentiek Exemplaar zouden genomen worden. Deut. XXXI. 9, 10, 11. XVII. 18. Ook zou het op gezette tyden het volk

[p. 306]

worden voorgelezen. Hy gaf dan in dit jaar zyn Boek uit. Ik twyfel geheel niet, dat hy reeds voorheen geschreven heeft, dat enkele Wetten, als Plakaaten, schriftelyk bekend gemaakt zyn, ook dat de Geschiedenissen, in het eerste Boek beschreeven, vroeger geschreeven zyn: doch uit al dit te vooren geschreevene maakte hy in het laatste jaar één geheel, met alle vryheid van eenen Auteur; hy voegde by, het geen in 't eerste ontwerp niet zal gestaan hebben, en bragt het in eene andere orde.’ - Wyders toont de Hoogleeraer nog beknoptelyk aen, dat deze Boeken, ook buiten de bevestiging van Christus en zyne Apostelen, inwendige tekenen en bewyzen van Godlykheid hebben; en ten laetste geeft hy een oordeelkundig verslag van de hulpmiddelen welken men heeft, zo ter verbeteringe en zuiveringe van den Tekst, als tot beter verstand en verklaring van denzelven; met aenwyzinge van derzelver gebruik; doch waerover hy, in het volgende Deel, nog nader staet te handelen.