Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Volledige Beschrijving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabrieken, Trafieken derzelver Werkhuizen, Gereedschappen enz.; ten deele overgenomen uit de beroemdste buitenlandsche Werken; en vermeerderd met de theorie en praktijk der beste Inlandsche Konstenaaren en Handwerkslieden. Eerste en tweede Stuk; met Plaaten. Te Dordrecht, by A. Blussé en Zoon, 1788. Behalven het Voorwerk 148 en 170 bladz. in gr. octavo.

Deze twee Stukken strekken ten aanvang van een nuttig Werk, waarin men zig, overeenkomstig met den Tytel, voorstelt, by een te verzamelen, het geen In- en Buitenlanders aan de hand geeven, ter leerzaame oefeningen, zo bespiegelend als werkdaadig, van alle Konsten, Ambachten, enz. Eene verzameling van die natuur heeft haare gevalligheid, voor oefengraage naspoorers der menschlyke werkzaamheden tot nut der Maatschappye; dient den onderzoeker der Natuurlyke Historie ter

[p. 294]

kennisneeminge van de Werkstoffen en derzelver gebruik in veelerleie Handwerken; en is tevens ten hoogsten leerzaam voor alle dezulken, die zig toeleggen op de daadlyke bewerking zelve. Het leerryke, aangenaame en nuttige gaat hier des hand aan hand, het welk de onderneeming van dit Werk aanpryst; dat wy in deezen met te meerder vrymoedigheid melden, om dat de aanvanglyke uitvoering in deeze twee Stukjes reeds toont, dat men alleszins reden hebbe, om deswegens ten hoogsten vergenoegd te zyn, en zig met eenen verderen gunstigen uitslag te vleien.

Het eerste Stukje heeft ten onderwerp den Indigo-bereider en Blaauw-verwer. In het zelve levert ons de kundige Heer P.J. Kasteleijn eene vertaaling der Verhandelinge van den Heer Quatremere Dyonval, door de Koninglyke Academie der Weetenschappen te Parys bekroond, welke dit onderwerp, met zo veel juistheid, oordeel- en proefkundig ontvouwt, dat zy die de Natuurlyke Historie gadeslaan, die de Indigo-velden bebouwen, de Indigo verder bereiden en als Verwstoffe gebruiken, 'er veele leerzaame onderrigtingen uit kunnen haalen. De Heer Kasteleijn heeft 'er hier en daar nog etlyke ophelderende aantekeningen bygevoegd, en 't stuk voorts verrykt met twee leerzaame Aanhangzels. Het eerste behelst een verslag van verschillende zamenmengzels tot blaauwverwen, door des kundigen opgegeeven; welker nader onderzoek den verweren aanbevolen wordt. En het tweede Byvoegzel is geschikt tot eene onderscheidenlyke beschryving van het Plantgewas, Weede genaamd, 't welk men van ouds af ter blaauwverwinge gebruikte; dat, inzonderheid in het Thuringsche en de zuidelyke deelen van Frankryk, als ook elders, sterk aangekweekt werd; maar welks gebruik, in 't midden der zestiende eeuwe, en vooral met den aanvang der zeventiende, van wegen den aanvoer der Indigo, merkelyk verminderde. Ze is egter daardoor niet geheel in onbruik geraakt, in tegendeel men bedient 'er zig nog van, zo op zigzelve als in verbindinge met de Indigo; waarom ook in dit Aanhangzel een uitvoerig berigt geplaatst is, wegens het cultiveeren en bewerken der Weede, met aanwyzing hoe dezelve ten meesten voordeele te gebruiken zy. - Deeze dus ver gemelde beschryving gaat voorts, tot een duidelyker begrip van dien arbeid, vergezeld van acht wel uitgevoerde Plaaten, die ons de Werkplaatzen der Zyde-

[p. 295]

Katoen- en Wollenverwery onder 't oog brengen, en te gelyk eene afbeelding geeven van de voornaamste stukken, die tot de bewerking behooren.

Op eene soortgelyke wyze geeft ons het tweede Stukje een naauwkeurig berigt wegens den arbeid van den Sterkwaterstooker, Zoutzuur- en Vitrioololie- bereider. In het zelve bedient zig de bovengenoemde Heer Kasteleijn hoofdzaaklyk, van 't geen de Heer Demachy deswegens gemeen gemaakt heeft, met zodanige verschikkingen, aanvullingen en afsnydingen, als hy, naar zyne bekende ervaarenis in 't Scheikundige, dienstig oordeelde. Daar benevens maakt hy, met eene welberaaden keuze, een oplettend gebruik, van de Aantekeningen, die Doctor Struve en Doctor Hahnemann, by hunne uitgave van 't opgemelde Geschrift van den Heer Demachy gevoegd hebben: waar by dan ook komen zyne eigen Aantekeningen over het dus aangevoerde. Verder heeft hy, aan deeze en geene Hoofdstukken, nog eenige Aanhangzels gehegt, behelzende eene ontvouwing en verklaaring van verscheiden belangryke byzonderheden; mitsgaders een en ander Hoofdstuk, ter vollediger ophelderinge van dit onderwerp, met deeze Verhandeling vereenigd. In dit alles verleent zyn Ed. den Leezeren, deels het geen hy in de voorheen genoemde Schryveren opmerkenswaardig gevonden heeft, en deels zyne eigen waarneemingen met de daar uit afgeleide gevolgen; welk een en ander hy op een welvoegende wyze afzonderlyk aanduidt. - Door deeze inrigting vindt men hier by een verzameld, 't geen naauwkeurige en kundige waarneemers, nopens dit Stuk, opgemerkt hebben; 't geen byzonder den Liefhebberen der Scheikunde, en den werkdaadigen beoefenaaren van deezen arbeid niet anders dan aangenaam kan zyn: te meer daar de Heer Kasteleijn, langs dien weg, eene groote verscheidenheid van scheikundige bewerkingen ontvouwt, en tevens doet zien in welke omstandigheden, naar de verschillende bedoelingen, deeze of geene ten meesten nutte, te verkiezen zy. - Even als in 't voorige Stukje, heeft men ook in dit tweede nog etlyke Plaaten, en wel ten getale van tien, gevoegd, waar in men ons eene zeer juiste afbeelding geeft, zo van de Werkplaats in 't algemeen, als van derzelver voornaamste deelen in het byzonder; mitsgaders van de hier toe gebruikelyke Werktuigen; en verder van eenige onderscheiden inrigtingen van zommige Scheikundige bewerkingen.