Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 257]

Zedelyke Verhaalen. Eerste Deel. Te Amsterdam, by J. Allart, 1788. In gr. 8vo. 270 bladz.

Zedert de Nederduitsche uitgave der Zedelyke Verhaalen, van d' arnaud, mercier en andere beroemde schryveren, heeft onze Natie smaak in deeze soort van geschriften gekreegen; en het kan dus niet wel anders zyn, of deeze verzameling, welke ook in vertaalingen van eenige der beste buitenlandsche schriften bestaat, zal haare liefhebbers vinden, te meer nu men weet, dat de Heer Mr. r. feith 'er niet enkel uitkiezer, maar Vertaaler van is: en dezelve tot geen aanmerkelyk getal deelen staat aan te groeijen.

Dit Eerste Deel bevat zes onderscheiden Verhaalen, als 1. De Geschiedenis van jenny lille, welke ten bewijze moet strekken, dat de ziel onsterflyk is; nadien jenny van dat leerstuk, (zoo noodzaaklyk voor den vreede van het menschlyk geslachte) onder haar lyden, overtuigd is, en de dwingeland, die haar onderdrukt, geene mindere overtuiging in zyne wroegingen heeft. 2. De Droom in den Mei-nacht, eene soort van verschyning, in welke de Voorzienigheid gerechtvaerdigd wordt, wegens de rampen die den rechtvaerdigen overkomen 3. Emilia, een sentimenteel verhaal. 4. De Haselnootschaal, dienende ten bewyze, dat de draaden, welke de menschelyke lotgevallen hier aan elkander binden en verwikkelen, nog dunner en oneindig tederer zyn, dan de draaden der Spin, of het weeszel des Zydeworms. 5. De Voedsterling der Natuur, behelzende een Tafreel van de menschlievende verdraagzaamheid van een Wilden, in tegenstelling der veele gruwelen, welke heden by beschaafde volken gepleegt worden. En 6. Uittreksels uit krimineele akten en geschiedenissen, bestaande uit drie byzondere Verhaalen, waar van het middenste het kortste is, en op volgende wyze voorgesteld wordt.

In eene kleine stad in Lausnits werd voor omtrend dertig jaaren een Roover gevat, wiens misdaaden voornaamlyk in Kerkdieveryën bestonden. - Op de vraag van het Gericht: waarom hy juist deeze soort van roovery, op welken toch een dubbelde vloek stond gekozen had? antwoordde hy: ‘Wyl hy geen gemakkelyker bezigheid kende Het bygeloof, voer hy lagchende voort, zorgt 'er toch wel voor, dat men zeker genoeg daar by is. - Wie nadert by nacht graag een Kerkhof? En als het zomtyds regent, als de wind de deuren en sloten kraken doet, of door de togtgaten, in de vaak gebroken vensteren huilt; als de Nachtvogels 'er om heen snorren, en de klokken door den storm geluid geeven, wie liep niet, zo ver hy kon, van 't Kerkhof weg, of wie geloofde niet, wanneer hy 'er al na voorby moest gaan, Groot-

[p. 258]

vader en Grootmoeder levendig rond te zien wandelen? - Nergens is men daarom zekerer van ongestoord te blyven, en slechts een eenigmaal, in myn gansche leven, bejegende my eene zeldzame streek.’

Men vroeg hem: wat voor eene? En hy biegtte vrymoedig het volgende:

‘Het was de eerstemaal, dat ik 'er my by bevond, en het was een akelige, regenvolle, pikdonkere nacht. Wy braken gelukkig de eene kerkdeur open; ik was op één na de laatste, en zie daar! als ik uit het portaal in de kerk zelf trad, hoe verschrok ik, toen ik met den eersten blik, door middel van myn Lantaarn, op den preêkstoel, een lang man in 't Priestergewaad staan zag, die zo ontzaglyk sterk schreeuwde, dat het uit alle hoeken der Kerk te rug klonk, ofschoon ik geen woord 'er van verstaan kon.

Men kan ligt denken, dat ik my hier te rug pakte. Myne makkers, die buiten dat opmerkzaam op my waren, zagen het. - Wat overkomt u? vriegenze. - “Hoe, ziet gy dan den man niet ginds op den Preêkstoel? die daar zo slaat en preekt! Wie is hy? - Wat wil hy?” - Ziet gij dien ook? gaf 'er my een lagchend ten andwoord: “laat hem immer in 's duivels naam hier staan! Hy doet u toch niets” - Men rukte my mede; de Sacristy werd opengebroken en beroofd.

Wy arbeidden met de grootste vlyt, en waren reeds weder op den kerkhof toen onze aanvoerer vrieg: “En heeft toch niemand van u iets daar binnen vergeten”? Wy zagen na, niemand miste iets, dan ik myne muts.

Ik had ze hartlyk graag in den loop gelaaten, maar het was de eenpaarige stem myner medemakkeren: dat door zo iets alles verraden kon worden, en dat ik ze op 't oogenblik weêrom moest haalen. - “Als nu ten minsten, bragt ik in, dat iemand medeging! De man daar binnen”.... “Voor den duivel zo laat toch de man de man zyn! die beschadigt u geen hairtje, wanneer gy, bevreesde haas! het u zelf niet beschadigt.”

Schaamte en nood drongen my, het hielp niets, ik moest 'er alleen in. De verwenschte man stond werkelyk nog daar, en had hy voorheen sterk geschreeuwd, thans schreeuwde hy nog tienmaal sterker. Ik verstoutte my hem een paar oogenblikken styf aan te zien. - “Wel nu”, zeide ik eindelyk tot my zelven, midlerwyl ik my een hart, zo groot als anders twee harten, in 't lyf sprak, “als gy niets dan schreeuwen kunt, zo schreeuw u mynentwegen vry heesch” Hier op ging ik in de Sacristi, vond myne muts, en toen ik 'er weêr uitkwam, was niet alleen de vent weg, maar ik heb ook na dien tyd nooit weêr iets, dat niet pluis was, gezien.’

Tot hier toe het verhaal des Roovers! - De schrijver

[p. 259]

bemoeit zich verder, om reden te geeven, van dit gewaand verschynsel. De vraag van den mederoover: ziet gy den karel ook? schynt het hem duidelyk genoeg te maaken, dat deeze of soortgelyke verschyningen, den Rooveren, by de eerste proefstukken hunner handteering meer voorkomen Het verdwynen des gewaanden mans, welken de verhitte verbeeldingskragt eens nieuwlings in 't misdryf zich schiep, was een noodwendig gevolg van zyn verkragt geweten, wiens laatste stervende gewaarwording in eene niet geheel willekeurige spotterny vervloog. Alleen komt het hem vreemd voor dat de vreeze des Roovers het gewaande verschynsel ook niet werkelijk woorden leende, terwyl het hem nog meerder zou bevreemden, indien dergelyke gebeurtenissen niet in meerder Inquisitie-Akten te vinden waren. Mogelyk dat wy uit haar ons dan meenige oplossing meer, van de gloeiende voorstellingskragt onzer ziel, zouden kunnen verschaffen.