Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

[p. 72]

Iet over Frederik den Grooten, en mijne gesprekken met hem, kort voor zijn dood, door den Ridder van Zimmerman, Koningl. Groot-Britt. Lyfarts en Hofraad. Te Amsterdam, bij M. de Bruijn en A. Saakes, 1788. Behalven een bygevoegden Naamlijst, 197 bladz. in gr. octavo.
Karakter van Frederik den II, Koning van Pruissen, beschreeven door D.A. Fr. Busching, Koningl. Pruiss. Opper-Consistoriaal-Raad, enz. Te Amsterdam, bij M. de Bruijn, 1789. Behalven het Voorberigt en den Bladwyzer, 328 bladz. in gr. octavo.

Beide deeze Stukjes zyn zeer wel geschikt, om ons 's Vorsten character, niet alleen van de zeer gunstige, maar ook tevens van de min gunstige zyde, onder 't oog te brengen. De berigten van den Heer Busching komen vry naauwkeurig en onpartydig voor; en hoewel Dr. Zimmerman zyn verslag al te sterk met vleiende en verschoonende voorstellingen doorvlogten hebbe, kunnen zyne aantekeningen en opmerkingen deswegens mede te stade komen, nademaal 's Vorsten character, in 't midden van dat alles, aan de eene en andere zyde, ten duidelykste doorstraalt. Onder het doorbladeren deezer Schriften viel onze aandagt byzonder op 's Konings poogingen, om de Wetten en de Regtshandelingen in zyn Ryk te verbeteren, dat hy, eerst door Cocceji en vervolgens door van Carmer, getragt heeft uit te werken. Het hoofdzaaklyke, van 't geen de Heer Busching deswegens meldt, komt hier op uit:

Hy bediende zich daartoe, in de eerste plaatze, van den Groot-Kanselier Cocceji, wiens onderneeming van dien aart onder den voorigen Vorst verydeld was, en die dezelve aan den tegenwoordigen Koning op nieuw zo gunstig voordroeg, dat hy bevel kreeg, om een plan te vormen, 't welk vervolgens ook werkstellig gemaakt werd, op 's Konings last en onder den naam van het Corpus Juris Fredericianum het licht zag^(*). Eene benaaming,

(*) De Koning was ook, gelyk de Heer Busching wat laager aantekent, zo wel overtuigd, ‘dat zyn Groot-Kanselier, Vrijheer van Cocceji, zich bij het Justitie-wezen zeer verdiend gemaakt had, dat hij deszelfs borstbeeld in marmer liet houwen, het welk in 1766. op het plein van het Collegie-gebouw in de Lindenstraat geplaatst werd, alwaar het nog tusschen eenige boomen staat.’

[p. 73]

die dat Landregt, volgens Busching, met het zelfde regt verdiende, als Trebonianus en zyne medestanders de verzameling van Wetten, op last van Keizer Justiniaan gemaakt, naar denzelven benoemden. Ook had, vervolgt hy, dit Fredericaansche Wetboek veel vooruit boven dat van Justiniaan; doch het liet egter veel duisterheid, onzekerheid en stof om te twisten overig. Zulks, gepaard met andere hier gemelde omstandigheden, had ten gevolge, dat het, na het overlyden van Cocceji, ook door deszelfs eigen bevorderaar Jariges, dien Cocceji tot zyn vertrouweling gemaakt en bevorderd had, die na hem Groot-Kanselier werd, reeds geweldig veranderd begon te worden, en eindelyk in 't jaar 1781. geheel ten grave daalde. - Dit gaf voorts aanleiding tot eene hervatte onderneeming ter verbeteringe, waar van ons hier het volgende berigt gegeeven wordt:

‘De tweede proeve ter grooter volmaaking der Rechtzaaken heeft de Koning, in de laatste jaaren zijner regeering, door den Groot-Kanselier van Carmer gemaakt, en, indien het mooglijk is, ze op een hooger trap van volmaaktheid op te beuren, dan moet het deezen Staats- en Justitie-Minister gelukken. De Koning ging, bij deszelfs verkiezing, volmagtiging en aanwijzing, met oud-schrandere wijsheid te werk, en de Staatsdienaar toonde, dat hij eene veeljaarige oplettendheid op de gebreken en fouten van het Justitie-wezen besteed, de beste middelen, om die te verhelpen, overdacht, veel heilzaams en gewigtigs ontdekt, en zich ook daarvan overtuigd heeft, dat het Justitie-wezen, als het eens een hoogen trap van volmaaktheid bekomen zal, tot denzelven, niet door eenen enkelen sterflijken man, maar door de vereenigde en onophoudelijke poogingen van meer geleerde, deugdzaame en ervaren mannen, moet opgebeurd worden. Deeze gezindheid was de vaste grond voor eene groote verwachting van zijne ondernemingen. Hij voerde eene wijze van Instructie voor de Processen in, welke een diep uitgedacht middel is ter verkorting der Processen, en die haar doel gewis bereikt, indien die genen, welke deeze Instructie

[p. 74]

te bezorgen hebben, arbeidzaam, geduldig, en mannen van zulk eene scherpte van verstand zijn, dat zij den geest van dit voorschrift inzien, zonder blootlijk bij den vorm te blijven. Nopens het Wetboek zelf, gaf de Koning zijnen Groot-Kanselier aanwijzing, om zich van den raad en bijstand van der zaak kundige mannen te bedienen, en zijn Kabinet-bevel van den 14 April 1780 bevatte de grondregels, naar welke men zich bij deszelfs uitwerking zou te gedragen hebben. Zijn Groot-Kanselier gaf zijne ontwerpen over, zoo als zij, bij gedeelten, tot stand kwamen, aan het openbaar onderzoek van wijsgeerige en practizeerende Rechtgeleerden, en van alle wereld, en menschen-kenners, en beloonde de voornaamste beoordeelingen en aanmerkingen, welke overgezonden werden. Bij deeze prijswaardige handelwijze bleef het nog niet, maar 'er kwam nog eene bestendige Wet-Commissie bij, van welke de Lands-Collegien de verklaaringen der Wetten, en derzelver toepassing op bijzondere gevallen, zoo dikwijls zij zulks nodig vinden, bekomen kunnen. Welke Mogenheid kan zich daar van beroemen, en verheugen, dat in haar Land, geduurende de regeering van éénen enkelen Koning, en in een tijdverloop van 30 of 40 jaaren, zulke herhaalde, ernstige, wijze en gewigtige schikkingen, tot het bereiken van menschlijk-volmaakte Wetten en Rechtsbehandeling, gemaakt, en zoo verre gebracht zijn? Men kan ook met gerustheid zeggen, dat over het geheel de Wetgeving en Rechtsbediening in de Koninglijk Pruisische Staaten en Landen, onder frederik den Tweeden, volmaakt geworden is. Want zelfs het denkbeeldig-volmaakte, welk menschlijke verbeeldingen uitdenken, kan niet eens zonder gebrek en feilen zijn, of uitgevoerd worden. Het eenige, dat aan de Justitie van frederik den Tweeden ontbrak, was voedzel en kleeding, en de daarop rustende van zorg ontslagen sterkte, belangloosheid en goedkoop^(†), en

(†) De Baron van Cocceji had dit ongetwyfeld ook wel bedoelt, doch, naar 't schynt, niet sterk genoeg doorgezet; althans de Heer Busching zegt deswegens:
‘Het was wel goed, dat de Groot-Kanselier, Baron van Cocceji, bij de Lands-Collegien Sportel-Kassen aanstelde, uit welken de Raaden bepaalde bezoldingen ontvingen. Doch op dat deeze konden goedgemaakt worden, zo werden de vervallen zeer verhoogd, en dus de Processen duurder; en nog konden deeze Sportel-Kassen den met arbeid overlaaden Raaden en Gerechtsbedienden naauwlijks middelmatige bezoldingen opbrengen. Als Cocceji den Koning duidlijk en herhaald had voorgesteld, dat de vervallen lastig, en toch niet toereikend waren, en dat een aanzienlijke Koninglijke bijlage tot de bezolding der Justitiebedienden onvermijdelijk noodzaaklijk was; zoo is het te vermoeden, dat de Koning voor dezelven zou gezorgd hebben; dewijl hem aan goede Justitie in zijne Landen zeer veel gelegen lag. De Staatsdienaars moeten de mond des volks zijn; maar wanneer zij zwijgen, en de waarheid kort en nadruklijk, voorzigtig en standvastig schroomen te zeggen; hoe zullen dan de Vorsten vernemen het geen zij vernemen moeten? hoe zullen zij zien, het geen zij volstrekt zien moeten, en ook, indien zij goede Landsvaders zijn, zien willen.’

[p. 75]

daartoe heeft zijn Opvolger begonnen haar te helpen.’