Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 619]

Vergelyking van de dicht- en schilderkunst, ten opzigte vam het hartroerende.

........Ut Pictura Poesis erit.

horatius.

(Ontleend uit de Mercure Litteraire d' Altona.)

Indien men kan zeggen, dat de Beeldhouwer en Schilder een voordeel op den Dichter hebben, 't is bovenal ten opzigte van het oogenblik des bedryfs, waar van de gelukkige keuze zo veel invloeds heeft op de uitwerking, welke de Kunstenaar beoogt te veroorzaaken.

De Dichter is nu eens bepaald aan de beschryving, gelyk ovidius; in zyne Herscheppingen, de Geschiedenis van Medea opgeevende. Hy kan geen geval by brokken verhaalen; hy is verpligt het zelve in alle de omstandigheden na te gaan, en dezelve te ontwikkelen in alle de uit- en inwendige uitwerkingen, en in alle de natuurlyke gevolgen; hy moet verscheide tafereelen zamenvoegen, daar aan de voegelyke kleuren geeven; eindelyk eene wending maaken, en het werk voortzetten, tot hy in zyne verbeelding een beeld geschaapen heeft, bekwaam om ons te begogelen. - Dan eens verbergt de Dichter zich, om de Persoonadiën zelve te laaten werken, en wordt een Treurspeldichter, gelyk euripides in zyne Medea. Als dan zyn de raderen des werktuigs niet kunst verborgen, de Dichter heeft niets te zeggen; alleen zyne rollen te verdeelen en voegelyk te schikken; zyn werk bestaat in den aanschouwer, door veele voorbereidingen, allengskens te brengen tot het oogmerk, 't geen hy zich voorstelde. Een arbeid, zeker vol moeilykheden; en die ontelbaare voorbehoedzelen cischt, gelyk op de minste overweeging blykt.

Doch, geheel anders is het gesteld met den Beeldhouwer of Schilder! Zyne verbeeldingskragt werkt; by schept een geheel; dit geheel is onder ons oog, onder het bereik onzer zintuigen; hy treft onze ziel, en het is de werking van één enkel oogerblik. - Men zegge niet, dat die werking zwakker en onzekerder moet weezen, dewyl hy zich verstooken vindt van de gelegenheid om omstandigheden te bezigen, die misschien volstrekt noodig zyn, om naar den loop der dingen voort te gaan. Dit te willen doen, zou in den Beeldhouwer en Schilder een misslag weezen: het waar Vernuft kent beter de voordeelen welke het in handen heeft. Het weet, hoe veel het kan winnen, door du verbeelding van den aanschouwer geheel in te neemen, en welke hy zo veel te ligter vermeestert, als hy rechtstreekscher tot de zinnen spreekt. Hoe veel kost dit

[p. 620]

niet aan den Dichter! Welk een aantal van poogingen, eer by deeze heeft vermeesterd!

Timomchus, Medea verbeeldende, verkoor het oogenblik van den tweestryd, tusschen de Jalousie en de Moederlyke Liefde: dit deedt belang stellen in eene verraade Vrouw; dit deelen in haare gevoeligheid, en met haar wraak eischen. De tederheid van eene Moeder straalde nog door in de trekken van eene barbaarsche Kindermoorderesse; en verwekten in de ziel tegen elkander overgestelde denkbeelden; 't was medelyden, schrik, en een onaangenaam voorgevoel: men kon zich aan geen volslaagen haat overgeeven.

In de Medea van gotter, die niet meer de Medea van euripides, of der Grieken is, wordt, in tegendeel, het bedryf zielkundig behandeld, en verdeeld, naar de kunst van shakespear; de aandoening groeit trapswyze aan tot het oogenblik dat men van een eisselyken schik getroffen wordt, op het zien van een ongehoorde gruweldaad; de aandoening is voorts afgryzen en verontwaardiging, zonder te kunnen onderscheiden wie deeze gemoedsbeweegingen meest verwekt, Jason of Medea.

Wat voorts de kunststreek betreft, door timanthes op zyne Iphigenia gebruikt, om de groote maat van droefenisse liever aan de verbeelding over te laaten, dan de kunst te bezigen om dezelve ten kragtigste uit te drukken, - die kunstgreep heeft de Dichter met den Schilder gemeen; nogthans met dit onderscheid, dat, de eerstgemelde zo onmiddelyk tot de zinnen niet kunnende spreeken, de uitwerking van deeze kunstgreep in zyn geval zwakker moet zyn.