Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Proeve en gedachten, over het onderscheid der zwaarte van de lichaamen, by den dag en by den nagt.

Enigen tyd geleden, werd op een Gezelschap, aangelegd tot uitbreiding van nuttige kundigheden, de volgende Vraag, ter beantwoording voorgesteld:

‘Indien het waar is, dat de Aarde om de Zon eenen Jaarlykschen kring maakt, en daaglyks om hare Spil bewogen wordt, moet daar niet uit volgen, dat de Lichamen des Nagts ligter zyn dan by den Dag; dewyl de middelpuntschuwende kragt, door de voornoemde bewegingen veroorzaakt, de Lichamen, welke des Nagts zich aan de buitenzyde der Circumferentie van hunnen loopkring bevinden, van de Aarde moet pogen af te dryven: doch, aan de binnenzyde van den kring, waar de Lichamen by Dag zyn, moet de Jaarlyksche beweging dezelve vaster tegen de Aarde drukken.’

Eer ik door redeneren deze Vraag tragste te beantwoorden, dacht het my noodzakelyk te zyn, door eene proeve, de waarheid, of onwaarheid, van het Factum zelve, indien mogelyk, te onderzoeken; of ik nu hier toe den regten weg heb ingeslagen, laat ik aan deskundigen ter beoordeling over, zie hier, van welk eenen toestel ik my bediende.

Ik nam een' stok, van omtrent 2 duimen diameter, ongeveer 16 voeten lang, van denzelven maakte ik een Unster, door dien te plaatzen op een driekant balkje,

[p. 513]

waar op hy vryelyk bewoog; het rustpunt was, met betrekking tot de lengte des stoks, zo geplaatst, dat deszelfs lange arm, tot den korten, stond, als 14 tot 2. Aan den korten arm hing ik eene schaal met gewigt, zo dat de stok volmaakt in evenwigt hing, en met deszelfs langen arm, aan welks einde zich eene scherpe punt bevond, wees op eene, in graden verdeelde, schaal; deze Unster was zo beweegbaar, dat men zeer langzaam moest naderen, om de waarneming te doen; dewyl de minste voortdryving van lugt denzelven in beweging bragt.

Myne redenering over dezen toestel was aldus. Indien de middelpuntschuwende kragt maar de geringste zwaarte aan het gewigt beneemt, zo meet zulks uit de daling van den langen arm bespeurd worden; uit hoofde van de grotere hoeveelheid stoffe, in het gewigt als in den arm; dan hier in konde ik my zelve niet volkomen gerust stellen, dewyl de meerdere snelheid, die een gegeeven gewigt in den langen arm verkrygt, my hier eenigzints in verwarring bracht, en ik, in de Wiskunde niet geoessend zynde, dezen knoop, niet zeker genoeg, kon ontbinden.

Althans, ik nam des Middags ten twaalf uuren waar, welke graad de punt van den Unster op de verdeelde schaal aanwees; tekende dezelve aan, vervolgens ging ik des Nagts op het zelfde uur den Under wederom waarnemen; maar kon geene de minste verandering, hoe dikwils ik de waarneming herhaalde, in denzelven bespeuren; of dit nu aan een gebrek in mynen toestel is toe te schryven, dan of de Lichamen by Nagt wezenlyk niet ligter zyn dan by Dag, hier over wenschte ik het oorrdeel van kundige Natuurkenners zeer gaarne te horen.

Na myne genomene proeve begon ik te redeneren, om te beproeven, of ik de uitkomst van myne Waarneminge, door gegronde redenkalinge kon staven. Ten dien einde ging ik na, alle de kragten, die, zo veel my bewust waren, op de Lichamen werkten; en hier kwam dan vooreerst in aanmerking, de aantrekking der Aarde, of de zwaartekragt; ten tweede, de aantrekking der Zon; ten derde, de middelpuntschuwende kragt, veroorzaakt door de dagelyksche beweging der Aarde, om hare spil; en ten vierde, de middelpuntschuwende kragt, veroorzaakt door de Jaarlyksche beweging der Aarde, om de Zon. Gesteld nu, (dus redeneerde ik voort,) dat de specifike zwaarte van een Lichaam gelyk is aan 100; en de aantrekking, welke de Zon op het zelve oeffent, gelyk is aan 3; dan

[p. 514]

zal zulk een Lichaam des Nagts na de Aarde getrokken worden, met een kragt die gelyk is aan 103; dewyl beide deeze kragten als dan in dezelfde streeklyn op dit Lichaam werken; maar nu werkt noch, op dit Lichaam, de Centerschuwende kragt der dagelyksche beweging, welke wy op 2 zullen steilen, en de jaarlyksche voor welke wy 3, dat is te zamen 5, zullen rekenen; deeze beide, thans mede in déénzelfde streeklyn werkende, pogen het Lichaam van de Aarde te verwyderen: dus moet huune zom afgetrokken worden, van de zom der beide aantrekkingen; en 'er blyft dan, voor de wezenlyke kragt, waar mede het Lichaam des Nagts na de Aarde bewogen wordt, 98.

Laat ons nu het zelfde Lichaam by Dag beschouwen. De aantrekking welke de Aarde op het zelve oeffent, blyft thans, onveranderlyk, dezelfde, namelyk 100; maar nu werkt de aantiekking der Zon, in eene streeklyn, regt tegen over gesteld aan die der Aarde, en dus moet het getal 3, welke wy daar voor gaven, van de 100 afgetrokken worden; zo komt dan, voor de zom der aantrekking, thans 97; de middelpuntschuwende kragt, door de dagelyksche beweging veroorzaakt, en waar voor wy 2 stelden, werkt thans ook in eene tegenovergestelde lyn, en moet hier ook worden afgetrokken, dus blyft de zom maar 95; dan de Jaarlyksche middelpuntschuwende kragt, altoos in dezelfde streeklyn blyvende werken, en voor welke wy 3 gesteld hebben, moet hier wederom by geteld worden, en dus blyft de zom der kragten, waar mede het Lichaam, het zy by Dag of by Nagt, na de Aarde bewogen wordt, altoos 98. Dus zon het mogelyk zyn, dat, niettegenstaande alle de genoemde kragten, en wel op onderscheide tyden, volgens tegen elkander inlopende streeklynen, op een Lichaam werkten, indien dezelve in bovengemelde evenredigheden tot elkander staan, zodanig een Lichaam altoos dezelfde zwaarte behield.

My dunkt, dat het verhandelde stuk, de aandagt van kundige Natuuronderzoekers niet ten eenemaal onwaardig is; niets zou my aangenamer zyn, dan dat de een of ander hunner het niet beneden zig rekende, om, door middel van dit geagte Maandwerk, eenen Leergragen te onderregten.