Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Bedenking over het onderscheid tusschen Sentimenteele en Romaneske Characters.

Schoon 'er een zeer weezenlyk onderscheid plaats hebbe tusschen Sentimentecle en Romaneske Characters, heeft men dezelve zeer dikwyls onder een vermengd, en het daar door bezwaarlyk gemaakt geschikte uitdrukkingen te vinden, om dit onderscheid aan te wyzen. Het blyft echter wenschelyk dat de denkbeelden, welke men aan die woorden, zo algemeen in gebruik, en waar mede als gespeeld wordt, behoort te hegten, naauwkeurig bepaalt, en het eene niet voor het andere neemt. Wy zullen met weinig omhaals beproeven deeze verwarring te ontwikkelen, en, wat 'er van dit onderscheid is, zo kort wy kunnen, aan te toonen.

Sentimenteel noemt men menigwerf eene valsche verfyning, ontstaande uit eene gemaakte denkwyze, verre verheeven boven die van Persoonen met eenvoudig gezond verstand begaafd. Zy, die het Sentimenteele uit dit gezigtpunt beschouwen, behandelen het doorgaans als een louter denkbeeldige volmaaking, alleen ten deezen dage bekend geworden en ingevoerd; en dringen aan, dat Deugdzaamheid van Beginzelen de eigenlyke bron is waar uit braave daaden voortvloeijen. - Men kan niet ontkennen, dat Deugdzaamheid van Beginzelen de regelmaat der bedryven is voor alle eerlyke Harten, ook voor de ongeletterdsten en onkundigsten: doch men zou het Sentimenteele kunnen aanmerken als eene verfyning van ons Zedelyk gevoel, welke ons aanprikkelt tot het volbrengen van de voorschriften der Rede, en veele bevalligheden byzet aan de groote Prigten der Zedelykheid - bevalligheden, die de Mensch, voor het Sentimenteele vatbaar, duidelyk ontwaar wordt, schoon by zich buiten staat bevindt om ze bepaald te beschryven; deeze zetten aan onze daaden eene zekere kieschheid by, welke dezelve doet uitschitteren. Kan men een ander woord dan Sentimenteel vinden, 't welk deeze wyze van

[p. 447]

gevoelen en handelen even goed uitdrukt, dit zal by hun, die op geen woordenstryd gesteld zyn, geene zwaarigheid baaren. In den opgemelden zin, duidt net woord iets goeds, groots en loflyks aan; en zou het die eerwaardige betekenis behouden hebben, ware het niet dat eenige Schryvers, op verre na niet van den besten stempel, het woord Sentimenteel en wat daar toe betrokken wordt, niet ontheiligd, en het Sentimenteel Character zomtyds ingevoerd hadden, om zeer gevaarlyke stellingen voor de Zedelykheid in te boezemen; door een behaagelyk voorkomen by te zetten aan in zich zelven misdaadige bedryven, door, met één woord, de Ondeugd het kleed der Deugd aan te trekken, en het ligt gevoelig hart der Jeugd op eene allerverleidelykste wyze te verleiden.

Het Romaneske Character, zo by Mannen als Vrouwen, mag beschreeven worden, als ontstaande uit een geweldige neiging tot eenige Deugden, tot een top gevoerd, die alle andore Pligten verwaarloost of zelfs met schennis daar van gepaard gaat. De Romaneske geeft altoos den voorrang aan het schittereude boven het nutte; hy zoekt hachlyke leevensomstandigheden op, en versmaadt alle lessen van bedagtzaamheid en voorzigtigheid. - Overgegeevenheid aan dit Character is altoos voor de Jeugd gevaarlyk - hoogst gevaarlyk voor de Jufferschappe, die zich daar door blootgesteld vindt aan veelvuldige verleidingen der listigen, onder de Mannen: daar de Romaneske Deugden van onuitoogbaare Edelmoedigheid, en eeuwige standvastigheid in liefde, loutere harsenschimmen zyn. Het slegtste gedeelte van het Romanesk Character is het heerschende; de zugt om avantuuren op te zoeken, een overblyfzel van de Doolende Ridderschap, verandert in Liefdens aanslagen; en de versmaading der lessen van voorzigtigheid loopt uit op eene volslaagene veragteloozing aller voorschriften van Rede en Pligt.

Dan hier mogen wy aanmerken, dat het Romanesk Character thans zelden gezien wordt onder de heerschende dwaasheden der Eeuwe. Lang is het door het Verstand gewraakt, door 't vernuft gegispt, en een voorwerp van belachlykheid geworden. Een geheel andere wending hebben maar al te veel Characters van deezen tyd genomen. Dartelende vrolykheid, vermaakneeming, en een smaak voor onbereekende uitgaven, beneemen alle vrees, dat de Jeugd, van beiderlei Sexe, de voorschriften zal volgen van Verbeelding of Verbintenissen aangaan naar de inboezemingen van enkel Romaneske Aandrift. Zy belacht het Romanesk Character in haare losse vrolykheid, op daadlyk genot gesteld, to zeer als de ernsthafte ouderdom het met een gefronst voorhoofd kan wraaken.

De Verfyning, van welken wy hier boven spraken, als het Sentimenteele in den goeden zin diens woords uitmaakende, heeft

[p. 448]

egter zo wel als het Sentimenteele zelve haare tegenstanders, die altoos voor het Eenvoudige pleiten, en dat woord steeds in den mond hebben. Doch zou men ten deezen opzigte niet mogen zeggen, dat in een staat der beschaafde Zamenleeving, waar in de Verstands volmaakingen eene groote hoogte beklommen hebben, weezenlyke Verfyning alles bevat, 't geen beminnelyk is in Eenvoudigheid, gevoegd by alle de voordeelen welke Kundigheid verschaft, en dat dit tydperk het tydperk is van het Waare Sentimenteele? - Hoe gevaarlyk is het derhalven niet, deeze beminnenswaardige Hoedanigheid te verwarren met dat geen 't welk een Romanesk Character uitmaakt! - Uit die verwarring moeten noodwendig deeze gevolgen voortvloeijen. - Eene Ziel, van een peinzenden aart, zal de schitteringen der verbeelding vermengen, met de zuivere en schoone voorschriften van het Sentimenteele; en door zulk een Mengeling, in zekere maate, Romanesk worden: terwyl iemand van lugtiger aart, die deeze ongerymdheden bespot, veelligt overslaat om te lachen met aandoeningen, die ongetwyffeld strekken om de Menschelyke Natuur te verheffen en te versterken.