Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Lyst der thans daadlyk brandende bergen in de vier wereld deelen.
Naar het Fransch van den Heer ***.

Aan de Heeren Schryveren der Nieuwe Algem. Vaderl. Letteroef.

myne heeren!

‘Met verdubbeld genoegen onlangs de Waarneemingen over de Vuurbergen in Italie, Sicilie en om-

[p. 284]

streeks den Rhyn, door den Heere william hamilton, met de Aanmerkingen van den Heer Abt giraud-soulavie herleezen hebbende^(*), kreeg ik een Fransch Tydschrift in handen, behelzende een Lyst der thans daadlyk brandende Bergen in de vier Wereld-deelen. Zy voldeedt my zo wel, dat ik anderen, door de Vertaaling, dit genoegen wilde schenken, om, in eenige weinige Bladzyden, byeen te zien; hoe veel, en welke, Bergen nog, op den Aardbodem, dit schrikbaarend vertoon maaken. - Oordeelt gy, myn Heeren, dat dit myn oogmerk best kan bereikt worden, door dit Stukje in uw Mengelwerk te voegen, ons oordeel is hetzelfde, en dit te ondervinden, zal hem verpligten, die zich meermaalen tekende’,

UL. begunstiger.

Hoe veele voorheen brandende Vuurbergen 'er blyken geweest te zyn, uit de entwyfelbaare overblyfzels, en men, in 't algemeen, het getal der nog daadlyk brandende gering agt, zullen wy, nogthans, 't zelve grooter vinden, dan men in den eersten opslage denke. Laaten wy, op 't gezag der beste Geschied- en Reisbeschryveren afgaande, de vier Wereld-deelen doorloopen, en de Eilanden in onlangs eerst recht doorkruiste Zeeën bezoeken: en met het Wereld-deel, 't geen wy bewoonen, van dezelve het schaarst voorzien, beginnen.

(*) Dit Werk is by den Drukker deezes, J. Yntema, in den Jaare 1784 uitgegeeven.

Brandende vuurbergen in Europa.

1. De Berg Etna.

2. De Berg Vesuvius.

3. Het Eiland Stromboli, 't éénige der Lipari¢he Eilanden, 't welk tegenwoordig brandt.

In den Jaare MDCCVII., hadt men eene Vuuruitbarsting, digt by het Eiland Santorin, in de Archipel; doch deeze brandt nier meer.

4. De Berg Hekla, op Ysland, en eenige andere Vuurmonden, op 't zelfde Eiland en aan de Kusten, die by tusschenpoozen beurtlings branden, 't geen aanleiding geeft, om te gelooven, dat zy allen een algemeenen Vuurkolk hebben. Hoe deerlyk dit Eiland, in de laatste drie

[p. 285]

Jaaren, door Vuurvloeden 't zelve als overstroomende, geteisterd is, hebben ons de Nieuwspapieren geleerd.

De oude verhaalen van Groenland, welke men by veele Schryvers aantreft, en bovenal in de Aardryksbeschryving van mercator, spreeken van een' Vuurberg in dit Gewest, digt aan Zee, en van eene Stad, Albe geheeten: by dien Vuurberg was, zoo men wil, het Dominicaaner Klooster van St. Thomas verwarmd door de heete wateren, daar door heen geleid: doch zints verscheide Eeuwen weet men niet meer van deezen Vuurberg, van dit Klooster, noch van de Stad Albe.

Brandende vuurbergen in Asia.

5. De Berg Albours, een gedeelte van het Gebergte Taurus, achttien mylen van de Stad Herat.

6-9. De Heeren steller en pallas gewaagen van. vier Vuurbergen in het Land der Tongausche Tartaaren, over de Rivieren Jenisea en Pesicla.

10-12. 'Er zyn drie, beter dan de laatstgemelde bekende Brandende Bergen, op het Schiereiland Kamtschatka, die steeds Rook, en by tusschenpoozen Vuur, uitgeeven. Van één deezer Vuurbergen, heeft men twee Plaaten in het derde Deel der Reizen van de Capiteins cook en clerke.

13-17. In Japan kent men vyf Vuurbergen; een, zestig mylen van Firando, een ander, tegen over Saxumo; een derde, in het Landschap Chiangen; een vierde, in de Nabuurschap van urunga; en eindelyk een vyfde, grooter dan alle de andere, op het Eiland Ximo. kaempfer en Vader charlevoix spreeken in 't breede van deeze Vuurbergen.

18 - 19. Op de Philippynsche Eilanden zyn twee Vuurbergen; Bacacay by Albay, in het Oostlykst gedeelte van het Eiland Lucon, en de andere op het eiland Marinda.

20. De Vuurberg Sanguili, niet verre van de Stad Mindanao, op een groot Eiland van dien naam, ten Zuiden van de Philippynsche Eilanden gelegen.

21-22. De Vuurberg Balaluanum, op het Eiland Sumatra, en die digt by Panarucan, op het Eiland Java, zyn van overlang bekend.

23. De oude Vuurberg op het Eiland Ternate heeft, in den Jaare MDCCLXXIII, met groote woede weder beginnen te branden.

24. De Berg Gounapi, op het Eiland Gumanapi, digt

[p. 286]

by het Eiland Banda, brandt dikwyls met verschriklyke uitbarstingen.

2. Op het Eiland Sorca, een der Moluksche Eilanden, heeft men eenen Vuurberg.

26. Varenius gewaagt van een Vuurberg op de maurische Eilanden, zestig mylen van de Moluksche gelegen, waarschynlyk dezelfde als die van het Eiland Sjanas, veertig mylen van Ternate, van welken de Heer de buffon spreekt, volgens 't berigt in de Hist. Gen. des Voyages.

27-28. Ten Westen van de Straat, die Nieuw Brittanje en Nieuw Guine van een scheidt, is een Vuurberg-eiland, 't geen rook en vlammen, in ruimen overvloed, uitwerpt; en naby de Straat, tusschen Nieuw Brittanje en Nieuw Ierland, vindt men drie opmerkenswaardige Bergen, de Moeder en haare Dogters geheeten, uit een van welken een zeer zwaare Rookkolom opstygt. Dampier zag deeze twee Voorbergen; en ze zyn, op nieuw, in den Jaare MDCCLXVII waargenomen, door Capitein Corteret, op zyne Reize, rondsom de Wereld. - 't Is zeker, dat de eerstgemelde deezer Vuurbergen dezelfde is, van welke varenius spreekt, en zegt, gelegen te zyn op een der Eilanden, Papon's genaamd. Le maire en schouten ontdekten ze in den Jaare MDCXVI, en noemden ze de Vulcaan Eilanden: derzelver bestaan is bevestigd door verscheide Reisbeschryveren.

Brandende vuurergen in Africa.

29. Op het Vasteland in Africa, kent men niet meer dan één Berg, die nog daadlyk brandt; en strikt gesprooken, kan dezelve niet meer onder de Vuurbergen geteld worden; 't is de Berg Beniguazeval, in het Koningryk Fez, waar een Mol is, uit het welk vlammen voortkomen.

Men wil dat 'er ondtyds in Congo en Angola Vuurbergen waren; maar men weet 'er geen, die thands daadlyk brandt.

30. De Vuurberg op het Eiland Bourbon braakt menigmaal brandende stoffen uit: in den Jaare MDCCXXXIII, hadt men 'er eene schriklyke uitbarsting.

31. Onder de veelvuldige Eilanden in den Atlantischen Oceaan, op welke ongetwyfeld, voorheen, Vuurberpen gevonden werden, weet men 'er thans maar een, die tegenwoordig brandt, op het Eiland Fuego, een van Kaap Verdische Eilanden.

Het Eiland Terceire, een der Azonrische Eilanden, heeft,

[p. 287]

dikwyl, schroomlyke Aardbeevingen geleden, en geweldige Vuuruitbarstingen moeten uitstaan; met naame in de Jaaren MDCXXXVIII, MDCCXX en MDCCLXI. Deeze oorzaaken hebben, even als op Santorin en Ysland, uit den schoot der Zee, in den Jaare MDCCXX, ean klein Eiland doen gebooren worden, tusschen Terceire en St. Michiel.

De Piek van Tenerisse heeft nog een Vuurmond, die veel warmte uitgeest, en waar men veel Zwavels vindt.

Het Eiland de l'Ascension brandt niet; doch vertoont de onlochenbaarste kenmerken, dat het gebrand heeft.

Men ontdekt veele voetstappen van Vuurbergen op het Eiland St. Helena en eenige andere in den Atlantischen Oceaan, doch de uitgebrand hebbende Vuurbergen behooren op dee e Lyst niet.

Brandende bergen in America.

32. Men heeft zeer onlangs op het Eiland St. Vincent, op la Morne Garou, een Berg, welks top bykans ontoeganglyk is, een Vuurmond ontdekt die daadlyk brandt. De Heer anderson, die denzelven bezogt heeft, naa vier dagen reizen, met ongelooflyke moeite, denkt dat deeze Vuurberg gemeenschap heeft niet de Zwavelholten, op 't Eiland St. Lucia, met Morne Pelef op Martinique en de Zwavelholten van Dominique en Guadeloupe, die allen voorkomen hebben van oude Vuurbergen.

De groote Bergketen, welke by de Straat van Magellan, in Zuid-America, een aanvang neemt, en zich op weinig afstand van den Stillen Oceaan, uitstrekt in de geheele langte van dat Vasteland, en die zich inkrimpende, schoon zonder afgebrooken te worden, in de langte, de Landengte van Darien of Panama doorloopt, en langs de Rusten van dien zelfden Stillen Oceaan, tot Californie reikt, is, misschien, het gedeelte onzes Aardkloots, 't geen de meeste Bergen heeft, die daadlyk branden of uitgebluscht zyn.

Wy zullen, van het Zuiden af beginnende, de Naamen opgeeven van alle de Vuurbergen, welke men heeft kunnen ontdekken, 't zy in de Schryvers die 'er over gesprooken hebben, 't zy in de Spaansche Kaarten dier Landen, zonder teffens te kunnen verzekeren, dat elk dier Naamen een onderscheiden Vuurberg aanduiden, veel min dat alle deeze Vuurbergen nog daadlyk branden.

33-44. In Chili vin 't men den Vuurberg St. Clement, op 45 Graaden, Zuider Breedte van dan Middaglyn, een an-

[p. 288]

deren omtrent den Zuidlyken hoek van het Eiland Chiloc, voorts de Vuurbergen Qechucabi, Osorno, Villa Rica, Notuco, Antoco, Chiliau, Peteroa, Ligua, Coquimbo en Copiapo, de laatste in dit Landschap ten Noorden.

45-50. In Peru kent men de Vuurbergen Arequipa, Carappa, Mulahallo, Sangay, Cotopaxi, en Pichincha.

51. Eenigen tellen den Berg St. Martha by Ocana in Castilie onder de Brandende Bergen.

52-69. In Nieuw Spanje, vindt men als Vuurbergen of Zwavelholten vermeld, Catacullo, Anton, Calima, Sonsonate, Nicaragua, Bombaco, Teleca, Leon, Vieja, Izcalca, Sacayita, by Guatimala, Atilan, Suchutepeque, Sapoticlan, Milpas, Soconusca, Popocampeche en Popocalapec.

70-71. De beroemde Reiziger cooke heeft, in den Jaare MDCCLXXVII, op de Kust van Noord-America, twee Vuurbergen ontdekt; een aan den Westlyken Oever van. Cooks Rivier, op de breedte van 60 Graaden, een ander tusschen die Rivier en het Eiland Unalashka, niet verre van. de Zee, op de Breedte van 54 Graaden en 48 Min. Deeze zyn de twee Vuurbergen, welke hy zag aan de geheele Amerikaansche Kust, tusschen de Noorder Breedte van 43 en 71 Graaden. - De Spanjaarden, deeze Kust in den Jaare MDCCLXXV opneemende, van Mexico af tot 58 Graaden Noorder Breedte, hadden 'er geen één vernomen.

Brandende vuurbergen in den Stillen Oceaan.

72-75. Naa eene aandagtige leezing der Reisbeschryvingen van byron, wallis, carteret, bougainville, surville, sages, Cook, Forster, Furneaux, Clerke, Gore en king, die den Stillen Oceaan in alle rigtingen en op alle streeken doorkruist hebben, kwam het my zeer opmerkelyk voor, dat, op de bykans ontelbaare Eilanden, gelegen in die wyduitgestrekte Zee, die Reizigers niet meer dan twee daadlyk brandende Vuurbergen gezien, ert het bestaan van nog twee of drie andere verondersteld hebben, ter oorzaake van de Rookkolommen, welke zy (schoon zonder vlammen te bespeuren) zagen opgaan uit eenige Eilanden, welke zy niet genoeg van naby onderzogt hebben, om zich wegens dezelven te verzekeren.

De eerste deezer zag Capitein carteret, in den Jaare MDCCLXVII, by de Eilanden van Koningin Charlotte, ten Oosten van Nieuw Guinée.

De tweede is op het Eiland Tanna, een der Nieuwe Hebrides of Groote Cycladen, ten Oosten van Nieuw Holland.

[p. 289]

Capitein cook onderzogt deeze van naby op zyne tweede Reize, en heeft 'er eene zeer vry breedvoerige Beschryving van gegeeven^(*).- Uit de hoeveelheid van Rook, welke hy zag, dat zich verlief boven twee andere Eilanden, Amattasoa en Ambrym, vermoedde hy, dat 'er desgelyks Vuurbergen waren.

De andere Eilanden in den Stillen Oceaan, waar deeze Zee-Reizigers, op eene meer byzondere wyze dan elders, de voetspooren van Vunrbergen vonden, waren op het Paasch Eiland, anders Terre de Davis geheeten, op Dominique, een der Marquis Eilanden, Otaheite en eenige andere Societeits Eilanden, op het Eiland Osnabruck, door den Heer de Bougainville, Pic de la Boudeuse geheeten, van wegen de kegelvormige gedaante, op Anamoko, door tasman het Eiland Rotterdam genaamd, en op 't Eiland Norfolk, waar de Heer forster eenige brokken van een oude Lava meende te ontdekken.

76. Wanneer de Capiteins gore en king, in den Jaare MDCCLXXIX naa den dood van den Heer cook en clerke, na Engeland wederkeerden, ontdekten zy, tusschen Japan en de Mariannes, een Eiland, 't geen allen voorkomen van een Vuurberg hadt; zy noemden 't zelve het Zwavel-Eiland, uit hoofde van de kleur, van het gedeelte, 't welk zy voor den Vunrmond hidden, in de Zee; daaromstreeks vonden zy veel puim- of Dryfsteen.

In 't algemeen mogen wy, ten opzigte van de veelvuldige Eilanden, in den wyduitgestrekten Stillen Oceaan verspreid, aanmerken, dat 'er oneindig meer tekens zyn, dat de Zee dezelve, in vroegeren tyde, bedekt heeft, en dat het Water meer dan het Vuur daar gewerkt hebbe; om hier van ten vollen overtuigd te worden, hebbe men de boven opgenoemde Reisverhaalen slegts te leezen.

Zie hier, derhalven, eene meer of min onderscheidene kennis, welke men heeft van 6 Veurbergen, welke men stelt nog in werkzaamheid te zyn: 4 in Europa; 24 in Asia; 3 in Africa, en de Eilanden, welke dit Werelddeel omringen; 40 in America, en 5 op de Eilanden in den Stilien Oceaan.

(*) Dewyl wy van deis Reis in 't Nederduitsch niet meer dan een breed Uittrekzel hebben, te Rotterdam uitgegeeven, en ik dit keurlyk Werk bezit, zal ik het zeer leezenswaardig verslag deezes Vuurbergs op Tanna, by gelegenheid, eens vertaalen, en UE. toeschikken. [Wy zullen dit nieuw tlyk van onzen begunstiger verwagten.]

[p. 290]

Byaldien de nabyheid der Zee noodzaaklyk is tot het onderhoud van 't Vuur der Brandende Bergen, gelyk men tegenwoordig vry algemeen gelooft, mogen wy wel in twyfel trekken, of 'er wel veele andere, dan de op deeze Lyst nangetekende, bestaan; naardemaal bykans alle bevaarbaare Zeeën doorkruisd, en de Kusten, welke dezelve bespoelen, langs gevaaren, en meerendeels vry nauwkeurig bezogt zyn; bovenal in deeze laaste Jaaren door zeer bedreevene Natuurkundigen, die derzelver bestaan indien ze 'er waren, niet zouden nagelaaten hebben te ontdekken.