Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 592]

Proef van een Handboek, voor die geenen, welken de Bestierkunde van Vorstelyke Geldmiddelen, Landgoederen en andere inkomsten niet als een ambacht leeren, of, als zodanig willen geleerd hebben, maar die integendeel daarin verstandige en eigenaartige grondstellingen wenschen aan te treffen, en met de Landhuishoukunde den aanvang maaken. Door den beroemden Heere J. Chr. E. Springer, Lid van de Academic der Weetenschappen te Erfurt. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Edam, by A. Tolk en te Amsterdam, by H. Keyzer, 1785. In gr. 8vo. 252 bladz.

In de Inleiding van dit Werk, dat door den Drukker Aris Tolk aan de Leden van den Oeconomischen tak van de Haarlemsche Maatschappy der Weetenschappen is opgedragen, toont de Schryver de algemeene noodzaaklykheid en groote waarde van de Lands- en Staats-Huishoukunde aan, geeft ons vervolgens de beste Schryvers in het Huishoukundige op, en deelt ons eindelyk een ontwerp mede van zyn huishoukundig Leerboek, waarvan 1) de Landhuishouding, en 2) de Stadhuishouding de twee voornaamste hoofdverdeelingen zyn. - By de Landhuishoukunde worden de verschillende soorten van Landgoederen verklaard; de wyze, hoe die verkreegen en daarna onderhouden worden; hoe men de gebouwen best en ten meeste nutte aanlegge; de kunst om het Vee, den Akker, de Weiden, het Hooiland, den Moeshof, den Wyn- en Boomgaard, de Bosschen te behandelen, Jacht en Visscheryen ten nutte te maaken, Turf te steeken, enz. Dan komen de Dorpen en Gehuchten in aanmerking, en de voorschriften der Landhuishoukunde, om deeze zo wel als het platte land te bestieren, en de In- en Opgezetenen te onderhouden. Vervolgens de verklaaringen van het Rechtsgebied, Lyfeigenen, Verhuuringsgelden, Boerendiensten, Leenverheffingen, Erfpachten, enz. Dan komen de Kerken en Schoolen op de Dorpen, eindelyk de waardeeringen, verpachtingen der Landeryen en derzelver bestiering.

By de Stadshuishoukunde worden de oorsprong, het onderscheid, de inrichting en bestiering der Steden ontwikkeld; wyders de opzichtelyke of wederzydsche gelegenheid der Inwooners, him onderhoud in soorten en de Burgerrechten, dan het beroep der Burgeren en Ingezetenen, (by

[p. 593]

voorbeeld) de Brouweryen, de Tapperyen, de Ambachten, de Krammeryen, de Koophandel, eindelyk de Burgerlasten; de hooge of laage Schoolen; de Daglooners, de Jooden en verdachte Persoonen, die meest in de Voorsteden woonen, welke Voorsteden zelve ook in haare betrekking met de Stad beschouwd worden.

De derde Hoofdverdeeling maaken zulke voorwerpen uit, die de Land- en Stadhuishoukunde met elkander gemeen hebben. Onder deeze voorwerpen der gemeene Landsbestiering behooren voornamelyk de omloop van het Geld, de Bevolking, de Verdraagzaamheid in 't stuk van den Gods dienst, de behoedmiddelen tegen het uittrekken der Inwoonderen en tegen vreemde Wervers, het Kerkbestier en de Overheidsmacht in kerkelyke zaaken, de Zeden en de vreedzaame Staat des Volks, het Onderwys der Jeugd en de Opvoeding, Voorzorgen de gezondheid der Op- en Ingezetenen betreffende, de Wetgeeving ten opzichte der Land- en Stadhuishouding; in 't byzonder de Landbouw, Veeteelt, de Bosschen, de Jacht, de Veenen, de Steenkoolgroeven, het Maalwerk, de Mynen en Mynsmelteryen, de Zeden en Neering op de Dorpen en in 't gemeen de maatschappelyke beschikking van elk Dorp, dezelfde beschikking in de Regeeringsbestelling in de Steden, en voorts alle zaaken welke by de eerste hoofdverdeeling reeds zyn gangevoerd.

De vierde Hoofdverdeeling eindelyk behandelt de zogenaamde Kamerwetenschappen, en deeze gaat over de Vorstelyke Goederen, de Hoogheid, de Schattingen in 't gemeen, dan nog de byzondere Vorstelyke goederen, zyne Tafelgoederen, zyne rechten op Grond en Stroomen, Wildbaanen, Leenen, Mynen, Munten, Verbeurdverklaaringen, Verhuuringsgelden, Loteryen, enz.

Zie daar het ontwerp van een huishoukunstig Leerboek door den Heer Springer geschetst, waaromtrent by echter in dit Stuk, dat ons hier vertaald word aangeboden, zich slegts bepaalt tot de eerste hoofdverdeeling, te weeten de Landhuishoukunde, waarin zekerlyk veele dingen voorkomen die met onze Constitutie zeden en gewoonten niet zeer strooken; doch waarin men ook, gelyk de Uitgeever wel aanmerkt, behalven het genoegen van veele gebruiken in Duitschland te leeren kennen, ook hier en en daar eenige nuttige zaaken voor ons land, en wel voornamelyk voor onze hoogliggende Provincien, zal ontdekken, die een voordeelige betrekking, op de Oecono-

[p. 594]

mie hebben; schoon echter deeze weinige Stukken, onzes bedunkens, niet gewigtig genoeg waren om de Vertaaling van dit Werk te onderneemen, waarin zo veele nietsbeduidende en genoeg bekende dingen voorkomen, die daarenboven nog in een onaangenaamen en onbeschaafden styl zyn voorgedragen, die door de vertaaling niet zeer verbeterd is.