Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Verhandeling, uitgegeeven door 't Edamsch Genooschap, tot nut van 't algemeen, opgesteld door Petrus Schouten, Roomsch-Priester en Pa toor te Oegstgeest. Aan wien de Gouden Eerpenning is toegeweezen. Te Edam, bij A. Tolk, en te Haarlem, bij C. de Vries, 1786. Behalven de Voorreden, 119 bladz. In octavo.

Naer uitwyzen van het bericht, nopens dit Genootschap, is deszelfs voorname doelwit, den gemenen Man, die maer al te dikwils uit onkunde tot zedenloosheid overslaet, de behulpzame hand te bieden, door hun zodanige kundigheden in te boezemen, welken een heilzamen invloed op hun gedrag kunnen hebben. Ter bevorderinge hiervan hebben zich enige geleerde en goedwillige Lieden van allerleien rang en Godsdienstgezinte vereenigd; het getal der Leden van dit Genootschap is, op hun verzoek, reeds merkelyk toegenomen; en men noodigt als nog alle Voorstanders van kennis en deugd uit, om met hun daer toe mede te werken, zo door hun verstandlyk wermogen, als door de jaarlyksche toedeeling van éé Ducaat, ter ondersteuninge in 't dragen der kosten. De medewerkende Leden bevlytigen zich tot het opstellen van Geschriften, over zodanige onderwerpen, die den gemenen Man te stade kunnen komen; en 't Genootschap geeft ook Prysvragen van die natuur af, met toezegging van een gouden Eerpenning van tien Ducaaten, voor de in alle onpartydigheid best geoordeelde Verhande-

[p. 363]

ling hun daerop toegezonden. Volgens het opgemelde oogmerk, moeten alle zodanige Verhandelingen en verdere Geschriften zo kort, klaer, volledig en eenvoudig zyn als mogelyk is; en de dienstig gekeurde zullen op de onkostbaerste wyze gedrukt worden, zo dat ieder Stukje gemeenlyk voor 3, 4 a 5 Stuivers te bekomen zy: om dus ene Verzameling van Stukjes, naer de algemene vatbaerheid geschikt, voor den gemenen Man ligt verkrygbaer te maken.

Aen deze nuttige inrichtinge, die alleszins aenmoediging verdient, is men verschuldigd de uitgave der bovengemelde Verhandelinge. Het Genootschap naemlyk had ter eerster Prysvrage het volgende Voorstel afgegeven: ‘Welke bewijzen leeveren Natuur en Reden op voor het bestaan van God; In hoe verre kunnen wij dit Wezen kennen; en welke Zedekundige gevolgen kunnen daar uit afgeleid worden?’ Op de ontvangst en verdere beoordeeling der ingekomen Verhandelingen, heeft men den uitgeloofden Eerpenning toegekend aen den bovengenoemden Eerwaerden Heer P. Schouten; wiens Geschrift over dit onderwerp zekerlyk by uitstek wel beantwoord aen 't oogmerk van 't Genootschap; daer 't in dier voege ingericht is, dat het grootlyks op de eerste lezing verstaenbaer zy voor gemene Verstanden; en verder op zodanig ene wyze uitgevoerd, dat het, by ene herhaelde lezing, gereedlyk na te gaen, en overtuigend aen te nemen zy. Ook dit laetste heeft hier te eerder plaets, om dat zyn Eerwaerde, het plan van 't Genootschap in 't oog houdende; zich bepaelt tot het behandelen en ontvouwen van algemene waerheden, die door alle Christenen, tot welke der verschillende Gezintheden zy mogen behooren, te erkennen zyn; waerin de gemene Man, die niet geschikt is ter ontwikkelinge van Godgeleerde twisten, een wezenlyk belang heeft. De Eerwaerde Schouten bedient zich hier meermaels van een zeer gemeenzaem onderwys, doch hy doet het steeds vergezeld gaen van ene ongemaekte deftigheid aen 't behandelde onderwerp voegende.

Overeenkomstig met het beloop van 't Voorstel, is 's Mans Verhandeling drieledig. Na ene gepaste Voorafspraek nopens het nuttig bedoelde, en ene wel ingerichte Inleiding ter ontvouwinge van den Inhoud der Verhandelinge zelve, behelst het eerste gedeelte ene ontvouwing van de bewyzen, welke Natuur en Reden voor het bestaen van God leveren. Aenvanglyk vestigt hy het oog

[p. 364]

zyner Lezeren op een aental van Natuurverschynzelen, die hy onder zekere hoofden brengt, en doet hen opmerken, dat de Natuur, dat is, de aert of werking, welke wy in de geschapen zaken gewaer worden, zo vele onlochenbare bewyzen voor Gods bestaen oplevert, als zy wonderen voortbrengt. Na deze eenvoudige bewyzen, die de Natuur aen de hand geeft, voorgedragen, en hier door zyne Lezers voorbereid te hebben tot ene bepaelder redenering over dit onderwerp, onderricht hy hen wegens het gebruik der Rede, toont hun het aendeel, 't welk de Rede heeft, in die bewyzen der Natuur, en leid hen verder op tot ene beredeneerde overtuiging van Gods bestaen, uit het denkbeeld van waerheid en leugen, van goed en kwaed, van volmaekt en onvolmaekt, mitsgaders uit dat van tyd en eeuwigheid. - In het tweede gedeelte, gaende over de Vraeg, in hoe verre wy dit Wezen kennen kunnen, toont hy aen op hoe vaste gronden wy God kennen, als een noodzaeklyk, volmaekt, almachtig, alwys en alwetend, albestierend, oneindig goed en barmhartig, mitsgaders te gelyk een rechtvaerdig Wezen, en dus ook als een vergelder van het goed en straffer van het kwaed. Wyders stelt hy hun nog voor, hoe wy God kunnen kennen, als een Heer, dien wy vreezen, en als een Weldoener, dien wy beminnen moeten; als een in alles heilig Wezen; als een Wezen, dat van ons geëerd en gediend wil zyn; als onzen oppersten Wetgever, en laetstlyk als ons opperste Goed en laetste Einde. - Dit afgehandeld zynde, is nog overig ten derde na te gaen, welke Zedekundige gevolgen hier uit afgeleid kunnen worden; welken hy, naer 's Menschen drieërlei betrekking, tot God, den Naesten en zichzelve beschouwt: onder de eerste handelt hy over den Godsdienst, een Godsdienstig leven, de Godsdienstige opvoeding der Kinderen, en de Godsdienstige zorg tegen het onzeker uur des doods. Met betrekking tot de plichten jegens den Naesten, onderricht hy hen jegens de Liefde tot den Naesten; de verdraegzaemheid in 't stuk van Godsdienst; het gedrag omtrent de Vyanden, en rakende de liefde tot het algemene welzyn. Eindelyk komt nog in overweging het geen de Mensch omtrent zichzelven in agt heeft te nemen; dan nadien vele plichten, welken hieromtrent opmerking vorderen, die het Godsdienstige en Burgerlyke betreffen, van zelve toegestaen worden, door dezulken die de voorheen beschouwende plichten jegens God en den Naesten erken-

[p. 365]

nen, zo bepaelt hy zich, in dit laetsto gedeelte, tot dezulken, welken op ieder mensch zodanig ene byzondere betrekking hebben, dat zy als hem zelven alleen betreffen, en hierom eigenlyk Huishoudelyke genaemd worden; waer toe hy brengt, de welgeregelde begeerte naer eer en aenzien in de Waereld; de zorg voor een eerlyk bestaen; het huwelyk, en de zorg voor een gezond en vrolyk leven. - Hy vermaent zyne Lezers, ten besluite, tot een ernstig gebruik en behartiging van dit zyn Geschrift, mitsgaders van andre nuttige Schriften, welken dit loflyk Genootschap, waeraen zy ene dankbare erkentenis verschuldigd zyn, ter hunner leeringe en aenmoediginge vervolgens openlyk staet af te geven. Voorts is aen dit gedeelte, even als aen de voorigen, nog gehecht een kort stichtelyk Gebed, slaende op de behandelde onderwerpen.