Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Paraphrasis & Annotationum in Epistolam ad Hebraeos specimen. Auctore Petro Abresch, Th. Doct. & in Academia Groningo Omlanda Prof. Ord. - Lugd. Batav. apud A. & J. Honkoop, 1768. Absq. Praef. & 148 pp. In octavo f.m.

Hiermede bied ons de Hoogleeraer Abresch aen, ene Proeve van zynen arbeid, ter ophelderinge van den Brief aen de Hebreën; welke, ter zake van de geleerde en oordeelkundige uitvoering, ongetwyfeld den beoefenaren van Uitlegkundige Bybelschriften dermate zal voldoen, dat het hem ten sterkste zulle aenmoedigen, om zynen aengevangen arbeid te voltrekken, en verder gemeen te maken. - Zyn Hoogeerwaerde, het nut ener uitbreidende verklaringe inziende, heeft die taek, schoon hy derzelver moeilykheid grondig bezefte, in dit geval op zich genomen, en zich voorgesteld ene doorloopende Uitbreiding van dezen Brief te vervaerdigen. In derzelver opstel heeft hy zich bevlytigd, om den zin der spreekwyzen, naer de mening des Schryvers, in 't verband, waer in zy voorkomen, en naer het bedoelde oogwit, ten nauwkeurigste, volledig, beknopt en klaer voor te dragen: waervan ons deze zyne Uitbreiding verscheiden doorslaende blyken levert. Dezelve gaet vergezeld van vele aentekeningen, die deels het Letterkundige, deels de behandelde zaken, betreffen; en waer onder 'er etlyken zyn, die tevens haer algemeen nut hebben, en ook ter ophelderinge van andere Schriften dienen; waerin hy te minder spaerzaem geweest is, om dat hy, by het gemeen maken van zyne ophelderingen, ook te gelyk beoogde de oefenende Jeugd hiermede de behulpzame hand te bieden. Het thans afgegeven Proefstuk gaet over de twee eerste Hoofddeelen van dezen Brief; en 't oogmerk is, op die wyze, den geheelen Brief te ontvouwen; na de volvoering van 't welke zyn Hooggeleerde zich nog zal verledigen tot de afgifte zyner overdenkingen, over den Schryver des Briefs, (dien hy

[p. 355]

niet twyfelt Apostel Paulus te zyn,) en verder over den oorspronglyken tekst, mitsgaders over de echtheid van dezen Brief, als mede den tyd wanneer, en de persoonen aen welken, dezelve geschreven is, enz. - Om den Lezer een stael van 's Mans arbeid onder 't oog te brengen, zullen wy ons bepalen tot zyne opheldering van Hoofddeel II. v. 5-8, volgens onze gewoone schikking, doch die, naer des Hoogleeraers verdeeling, de vier eerste verzen van dat Hoosdstuk uitmaken^(*), welker inhoud de Hoogleeraer aldus voordraegt. - De Schryver dezes Briefs, de voortreflykheid van den Christelyken Godsdienst, boven de Joodsche Bedeeling, getoond hebbende, uit overweging der voortreflykheid van deszelfs eersten Verkondiger, Jesus Christus, H.I. 1-14, grond daerop ene ernstige vermaning tot ene standvastige geloovige gehoorzaemheid aen de Euangelieleer, vers 15-18. En hier aen hecht hy, by manier van een uitstap, in het tweede Hoofdstuk, ene verdediging van den lagen staet ven Christus, waer door hy als mensch zelfs tot den dood vernederd was. Ter dier gelegenheid verhest hy, in de eerste plaetze, H. II. 1-4^a den hoogen luister en uitmuntendheid van het algemeene stervelyke menschdom, wel byzonder daerin doorstralende, dat het zelve geschikt is, tot de beheersching der toekomende aerde, welke den Engelen niet te beurte valt. Het deswegens aldaer gemelde breid zyn Hooggeleerde in dezer voege uit.

1. Men heeft zich hier niet te stooten aen den lagen slaet van Jezus, waerin hy als stervelyk en beneden de Engelen voorkomt, of te denken, dat zulks aenloopt, tegen het geen wy van zyne zo hooge waerdighrid gezegd

(*) De Hoogleeraer merkt hieromtrent met regt aen, dat deze vier eerste verzen te nauw verbonden zyn met het voorgaende, om van 't eerste Hoofdstuk afgescheiden te worden; waerom hy het tweede Hoofdstuk eerst begint met ons vyfde vets. Soortgelyke min nauwkeurige verdeelingen vind men, zegt hy, niet zeldzaem, zo in 't O. als in 's N.T. Met opzicht tot het eerste verzend hy ons na Venema Comment. ed Malach. p. 347, en met betrekking tot het laetste, brengt hy by, 2. Cor. VII. 1, dat tot het voorige Hoofdstuk behoort: zo is ook 2 Cor. I. 24 verkeerdlyk afgescheiden van H. II. 1, en verv: Col. II. 1-7, moest by het eerste Hoofdstuk gevoegd zyn; als mede Col. III. 1-4, by het tweede: 1 Joann. III. 24^b. Hier aen kennen wy, enz. behoorde het vierde Hoofdstuk aen te vangen: en zo ook Heb. IV. 14-16 het vyfde.

[p. 356]

hebben. Want hy heeft, niet de Engelen, maer alleen de menschen opgevoerd tot den hoogsten en eeuwigen gelukstaet. Ten dien einde moest hy, niet de natuur der Engelen, maer die der menschen, aennetnen; die zwakke natuur, welke aen vele kwellingen en rampen zelfs tot den dood toe, onderhevig is. Hoe hoog nu deze stervelyke staet by God geagt zy, zelfs ook boven den staet der Engelen, is daeruit af te nemen, dat hy de toekomende waereld, dat zo voorname deel dier gelukzaligheid, van welke wy boven gesproken hebben, niet geschikt heeft om aen de Engelen onderworpen te zyn; maer aen 't menschlyk geslacht, hoe zeer het nu ook ver beneden den staet der Engelen zy; des alleen de menschen hier namaels over de aerde zullen heerschen.

2. Zo toch heeft iemand reeds elders betuigd: ‘Wat heeft de elendige sterveling, 't geen van zo veel waerde is, dat gy zulk ene uitstekende zorg voor hem draegt, en hem met zo vele en zulke uitmuntende weldaden begistigt!’

3. Gy hebt hem wel voor een korten tyd minder dan de Engelen gemaekt; maer gy hebt hem met zulk ene schitterende heerlykheid en waerdigheid vercierd, dat gy hem gesteld hebt tot een Heer over de wetken uwer handen, en alle dingen aen zyne magt onderworpen hebt.’^(*)

4. Daer nu hier gezegd word, dat God ganschlyk alles aen den mensch onderworpen heeft, zo is 'er niets uitgeslooten, dat hem in die waereld niet onderworpen zoude zyn.

Deze Uitbreiding heldeft de Hoogleeraer op, door tael-

(*) Deze laetste uitdrukking heeft men, in onze gewoone verdeeling der verzen, tot het volgende vers gebragt, daer ze duidelyk tot het voorige behoort. Even zo heeft de Hoogleeraer het tweede gedeelte van H.I. 17 (by ons H. II. 3.) van dat vers afgenomen, en by 't volgende gebragt, waer door dat voorstel beter vloeit. Over soortgelyke wanstaltigheden, die ons meermaels voorkomen, Heeft de Hoogleeraer Valckenaar, zegt hy, zich nadruklyk uitgelaten, in zyne Or. de critica emend. in N.T. a literatis won adhib. p. 290: en onze Hoogleeraer merkt hier nevens nog byzonder aen, dat dit ook plaets heeft in 't laetste gedeelte van Jac. III. 6, Ziet een klein vuur enz welke uitdrukking met het volgende vereenigd moet worden. Het gewag maken hier van, geeft hem aenleiding tot het mededeelen eyner aenmerkingen over dir duistere voorstel.

[p. 357]

en oordeelkundige aenmerkingen, welken wy, als voor ons bestek te uitvoerig, niet geheel kunnen plaetzen: alleen zullen wy het hoofdzaeklyke zyner eerste aentekeninge, dat ter verklaringe van 't voorstel in 't algemeen dient, mededeelen. Het zelve heeft den Uitleggeren altoos veel moeite gebaerd; en de Hoogleeraer erkent, dat hy zich over zyne eigene uitlegging niet alleszins voldaen vind; dan, daer dezelve hem nog best voorkomt, geeft hy haer der nadere onderzoekinge over.

Men heeft, zyns oordeels, de vermaning, H.I. 15-18, (by OHS H. II. 1-4.) aen te merken als ene tusschenrede of ingevoegde vermaning; en dan dit voorstel betreklyk te maken tot H.I. 14; 't welk, zegt hy, gereedlyk te bemerken is, als men de woorden, met het overslaen der tusschenreden, in 't verband met vs. 14, aldus leest. Zyn ze (naemlyk de Engelen) niet alle gedienstige geesten, die tot dienst uitgezonden worden, om der genen wille, die de zaligheid beërven zullen? Want hy heeft den Engelen, enz. Naer dit denkbeeld oogt dan de Briefschryver met de benaming van de toekomende waereld op die zaligheid, waervan vs. 14 gewag gemaekt is. Hierop slaet zeer wel de uitdrukking, van welke wy spreken, of, gelyk men den grondtekst naer den styl der Heilige Schrift wel mag vertolken, waer van wy zo even, of een weinig te vooren, gesproken hebben. Wy worden dan daerdoor geleid tot het voorgaende, en tevens word ons iets aengeduid, dat nog toekomende is. Uit dien hoofde kan onze Uitlegger zich niet verenigen met dezulken, die deze uitdrukking, van welke wy spreken, in een anderen zin verklaren, als duidde de Schryver aen, het onderwerp, te weten de Christelyke Kerk, waer van hy nu sprak, als gave hy te kennen, dat die het voorname onderwerp zyner onderwyzinge was. Op dien zelfden grond komt het hem niet aenneemlyk voor, om de uitdrukking de toekomende waereld gelyk te stellen, met die van de toekomende eeuw, of het Koningryk der hemelen, meermaels in de Euangelische Schriften gebruikt, als ene benaming der dagen van den Messias, of van den Kerkstaet des Nieuwen Testamentes. De Hoogleeraer zyne reden, buiten het geen den voorgestelden zamenhang betreft, tegen die soort van denkbeelden ingebragt hebbende, merkt verder op, dat men hier niet denken kan sen de luisterryke heerschappy van Christus op Aerde, die den algemenen Oordeeldag enigen tyd zal voorgaen: overmids in dezen gesproken word van ene

[p. 358]

waereld, die eigenlyk toe den mensch behoort, welker beheersching derhalve aen den mensch, en niet aen Christus, uitdruklyk toegeschikt is; 't welk de aengehaelde plaets uit den achtsten Psalm, en des Schryvers redeneering, vs. 4 en 5 (by ons 8 en 9) ten klaerste schynt aen te duiden. - Vraegt men nu voorts, hoe heeft men deze uitdrukking dan te verstaen! Ik zal, is des Hoogleeraers antwoord, myne gedachten deswegens opgeven, na vooraf met een kort woord gezegd te hebben, dat de toekomende waereld hier even het zelfde is, als vervolgens de werken van Gods handen, en 't geen voorts onder de benaming van alle dingen aengeduid word; naemlyk dat geen, 't welk God geschikt heeft om den mensche onderworpen te zyn: als mede das men, uit den geheelen inhoud van den achtsten Psalm, gereedlyk kan opmaken, dat hiermede geöogd word, op ene zekere verblyfplaets of bewoonbaer oord. Dit in aenmerking genomen zynde, is zyn Hoogeerwaerde 'er voor, om de uitdrukking, de toekomende waereld, in 't algemeen over te brengen op den toekomenden gelukstaet, op dien oord, in welken alle de Godvruchtigen, na de laetste komst van Jezus, in het toekomend leven, zullen vergaderd worden, en dien ze eeuwig tot hun verblyf zullen hebben. En wel byzonder heeft nien hier, naer zyn inzien; te denken, op dat gedeelte van de heerlykheid der toekomende eeuwe, en van 's menschen eeuwige gelukzaligheid, welke Petrus, 2 Pet. III. 13, noemt ene nieuwe aerde, en waeromtrent hy leert, dat de gezaligden dezelve, te gelyk met een nieuwen hemel, volgens Gods belofte, eeuwig zullen bezitten. Wat aengaet de wyze en de oorzaken van dit gedeelte der toekomende gelukzaligheid op die nieuwe aerde; dit te bepalen, zegt hy, is hier de zaek niet; 't komt 'er slechts op aen, of zodanig iets plaets zal hebben; en zulks, agt hy, schynt Petrus duidelyk te kennen te geven, gelyk het in andere plaetzen der gewyde Schriften geleerd word: waeromtrent hy zich onder anderen beroept, op Wesselius in Dissert. Acad. XIV. Ook behoeft men, vervolgt hy, niet spitsvondig te denken over de onderwerping dezer aerde aen de gezaligden. 'Er werd, zyns oordeels, hier mede alleen bedoeld, ene ongestoorde en bestendige bezitting der aerde, benevens ene wezenlyke heerschappy over dezelve, bestaende in het genot van alle de dingen der aerde, in derzelver volkomen en vreugdvolle gebruik. Vergelyk hiermede Gen. I. 26, 28. IX. 2, 3, en inzonderheid den geheelen VIII^ten Psalm.

[p. 359]

Zo toch spreken ook de Latynen van een imperare of gebieden over de aerde en derzelver vruchten, om derzelver bearbeiding en het daeruit voortvloeind genot aen te duiden: van daer de uitdrukkingen imperare agris, arvis, vitibus &c. Men zie deswegens Casaubonus ad Optat. Milev. V. 7. p. 87. - De Hoogleeraer brengt, hy 't ontvouwen van dit alles, zyne bewyzen voor deze zyne uitlegging te berde, en tracht tevens te toonen, hoe dit voorstel, in dien zin beschouwd, in den zamenhang, tot des Schryvers bedoelde diene. Edoch daer zulks niet wel ene voldoende verstaenbare inkorting duld, zien wy daervan af; en verzenden den taelkundigen Lezer tot het Geschrift zelve; waer in hy veel zal vinden, dat hem of voldoening, of althans stof tot verder nadenken, verleent.