Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 319]

Leerredenen van Bernardus Bosch, Predikant te Diemen. Derde Stuken. Te Amsterdam, bij M. de Bruin, 1786. In groot octavo, 171 bladz.

Ingevolge der voorgaende overweginge van de Leer der Ousterflykheid der Ziele, uit ene achtervolgende redenering opgemaekt, schikt de Eerwaerde Bosch dit derde Stukje, tot een betoog van de Onsterflykheid der Ziele uit de Schriften van Moses. Het geen de Rede deswegens aen de hand geeft, word door de Openbaring nader verklaerd en bevestigd; ze verleent ons hiertoe een groot register van teksten; dan zyn Eerwaerdens bedoelde is niet daer op staen te blyven; ‘we zullen, (zegt hy,) ons liever bepaalen tot dat gedeelte der heilige Schrift, waarin de waarheid zoo klaar niet doorstraalt; dat gedeelte, het welk, ten dezen opzigte, de meeste bestrijders vindt; met één woord: ik zal de waarheid van de onsterflijkheid der Ziel u aanwijzen in de Mozaïsche Schriften.’ Ter aenleidinge hier van geeft hy vooraf ene beknopte ontvouwing van 's Heillands wederleggende redenering der Sadduceeuwen; die onze Hemelsche Leermeester, Matth. XXII. 31, 32, verwyst tot de Schriften van Mozes, en wel byzonder tot de Godlyke belofte aen Abraham, Isaäc en Jakob gedaan. Op de ontvouwing hier van stelt hy zig voor te bewyzen, ‘dat de godlijke belofte, aan Abraham, Isaäk en Jakob gedaan, insgelijks op een toekomend leeven ziet, en dat bijgevolg deze Aartsvaders van de onsterflijkheid der ziele niet onkundig waren.’ Gemerkt nu deze belofte zich uitstrekt tot Abrahams zaed, zo maekt zyn Eerwaerde hieruit op, ‘dat de Israëllers, onder wie deze belofte bewaard wierd, onmogelijk onkundig konden zijn van die waarheid: God is geen God der dooden maar der leevenden. Ik wil zeggen, zij moesten een denkbeeld hebben van een toekomend leeven.’ Om dit nader te ontvouwen, tracht hy te toonen: ‘(1.) dat het geloof van de voordduuring na den dood een algemeen Israëlitisch Volksgeloof geweest zij, voor de tijden van Moses. En (2.) dat Moses, uit dien hoofde, hiervan niet konde onkundig zijn.’ Dit afgehandeld hebbende, onderzoekt hy eindelyk, ‘in hoe verre die leer in de wetten van Moses doorstraale, en de Isräellers de belofte, aan Abraham, Isaäk en Jakob gegeven, verstaan hebben.’

[p. 320]

Met betrekking tot het laetste, 't welk in dezen bovenal opmerking vordert, doet de Eerwaerde Bosch ons gadestaen, dat men het Sinaïtisch verbond kan beschouwen, of alleen aen de burgerlyke zyde, of in deszelfs geheelen omtrek. ‘Uit het één gezichtpunt, (zegt hy,) komt ons God voor als Koning, als burgeroverheid, en de Israëllers als onderdanen en burgers; - uit het andere, verschijnt God tevens als de Bondgod van zondaren, in een aanbiedenden zin, en de Hebreërs als een volk, waardoor Jehova de leer van het alzegenend Zaad bewaard wilde hebben.’ In het eerste opzicht zyn 'er, volgens onzen Leeraer, in de Wetten van het Sinaïtisch verbond geen beloften of bedreigingen, die op het verre toekomende zien. Alle die Wetten, zo Zedelyke als Burgerlyke, mitsgaders de kerkplechtige of schaduwachtige Wetten, uit dat gezichtpunt beschouwd, behelzen alleen tydelyke belooningen en straffen. ‘Maar beschouwen we, (vervolgt hy,) het Sinaïtisch verbond in zijn geheelen omtrek; waarin God, boven gemelde betrekking, als natuurlijk Opperheer en Verbondsgod van Israël, in den aanbiedenden zin, voorkomt, dan houden we staande: dat 'er toekomende beloften en bedreigingen, en dus ook de leer der onsterflijkheid, in de Mosaïsche wetten, gevonden worden.’

Zyn Eerwaerde ontvouwt het een en 't ander, het geen hem die twee verschillende gezichtpunten aen de hand geven, met veel onderscheiding en naeuwkeurigheid; en grond voorts op het door hem beredeneerde ene met nadruk uitgevoerde toepassing. De voortreflykheid der Godlyke Openbaringe, en de edele waerdy onzer onsterflyke ziele opgemerkt hebbende, wend zyn Eerwaerde zyne aenspraek tot dezulken, die zig in 't gezelschap der Vrygeesten begeven, en nog niet alle indrukzels van Godsdienst uit het hart gewischt hebben; om hen tot inkeer te brengen. Voorts richt hy zyne redenvoering tot de zodanigen, die de onsterflykheid der ziele gelooven, de godlykheid ener hemelsche openbaringe erkennen, maer nimmer om hun eeuwig geluk arbeiden; trachtende hen, ter bezorginge van het wezenlyk heil voor hunnen onsterflyken Geest, aen te spooren. Gepaste aenspraken wyders aen de Jeugd, benevens derzelver Ouderen, en laetstlyk aen de hoopvolle reizigers naer 't Hemelsche Vaderland, doen deze uitgewerkte Leerreden ten einde loopen.

Aen dezelve is nog gehecht ene Nareden, waerin de

[p. 321]

Eerwaerde Bosch zyne gedachten mededeelt, over enige bewyzen, die anderen, voor de Leer der Onsterflykheid, uit de Schriften van Moses ontlenen; mitsgaders nadere bedenkingen voordraegt, over zommige bewyzen, door hem deswegens aengevoerd; en eindelyk zich nog byzonder uitlaet over de Leer der algemene aenbiedinge, waer van zyn Eerwaerde een ernstig Voorstander is. - By manier van Aenhaugzel heeft 'er zyn Eerwaerde nog etlyke bedenkingen, wegens zyn predik- en schryfwyze, bygevoegd; ter welker gelegenheid wy, onder anderen, hier de volgende aenmerking over het sentimenteele ontmoeten.

‘Indien we van het zogenaamde sentimenteele een goed gebruik maaken, kan het van eene gezegende uitwerking zijn. - Wij moeten op dien tijd zelve onze gedagte gevoelen, die wij willen, dat anderen zullen gevoelen. Die de taal van 't hart spreekt, treft harten; die zelve koud blijft, kan onmogelijk anderen verwarmen. - Wij behooren nogthands ons meer toe te leggen op de verbetering van het verstand, dan op de roering der hartstochten. - Hieruit blijkt, hoe sommige duitsche Schrijvers ons het valsche sentimenteele opdisschen, wenze het zelve toebereiden, uit millioenen spheren, harmonische spheren, wandelende wolken, stroomen van licht, zaligheidscheppende blikken, morgenwolkjens, trillende sephirs, uitwaasemende nagtviooltjens enz.