Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 236]

Het Orgelspel, niet allen bestaanbaar met, maar zelfs bevorderlyk tot, de Godsdienstoefening in de Christelyke Vergaderingen; betoogd in eene Leerreden over Ps. CL. 4^b. By gelegenheid, dat men, voor de eerstemaal, by de openbaare Godsdienstoefening, gebruik maakte van het Orgel, in de Kerk de Zon, te Amsterdam, den 12 Febr. 1786 Gedaan door J. Couwenhoven, Leeraar dier Doopsgezinde Gemeente. Te Amsterdam, by J. Yntema, 1786. Behalven het Voorwerk, 65 bladz. in gr. octavo.

Op ene gepaste wyze bedient zich de Eerwaerde Couwenhoven, ter aenleidinge zyner Redenvoeringe, by de opgemelde gelegenheid, van des Dichters tael, Ps. CL. 4^b. Looft hem - met het Orgel; als ene geschikte aenmaning om den Heer ook met speeltuigen te verheerlyken. Hy brengt zynen Toehoorderen kortlyk onder het oog, dat de in dit Vers opgenoemde speeltuigen in 't algemeen, en zo ook het Orgel in 't byzonder, juist gene speeltuigen aenduiden, zo als wy heden bezitten; maer dat, (hoe dan ook de speeltuigen der Ouden geweest mogen zyn,) men uit den zamenhang kan afnemen, dat de Dichter het verheerlyken van God met speeltuigen, ook in zyn Heiligdom, in de Godsdienstige Vergaderingen, aenpryst. En, overeenkomstig met die opwekkende vermaning, stelt zyn. Eerwaerde zich voor, te toonen, ‘dat het gebruik van het Orgel niet alleen zeer bestaenbaer is met, maer zelfs zeer opwekkelyk is tot, de Godsdienstoefening in de Christelyke Vergaderingen.’

Men vind naemlyk nog menschen, die, uit zogenoemde Godsdienstige beginzelen, het Orgelspel in de Christelyke Vergaderingen afkeuren; dit noopt den Eerwaerden Couwenhoven, om, in 't bovengenoemde eerste lid van zyn voorstel, de bedenkingen der zodanigen beknopt en bondig tegen te gaen; mitsgaders de opgemelde bestaenbaerheid te toonen, niet alleen uit de zang- en speelkundige gemaekte inrichtingen in den Tempeldienst, maer bovenal uit de Godlyke goedkeuring van die schikking, waeromtrent hy zich beroept op 2 Chron. V. 11-14 en XXIX. 25. Hierop gaet zyn Eerwaerde over tot het tweede Lid, en doet overtuigend zien dat het wél gebruiken van recht geschikte speeltuigen inderdaed opwekkelyk is; zo uit overweging der menschlyke natuure, als uit de bestiering van het Gezang

[p. 237]

door het Speeltuig; van waer ook, gelyk hy in 't voorbygaen aennmerkt, alle beschaefde Volkeren, door alle tyden, Spel en Zang veelal in hunne Godsdienstige Vergaderingen vereenigd hebben. Het gezegde wegens dit nut van 't Speeltuig brengt hy vervolgens kortlyk over op het Orgel in 't byzonder, met aenwyzing van deszelfs geschiktheid tot het Kerkgebruik; het welk hem voorts aenleiding geeft, tot een beknopt verslag der oprichtinge van het Orgel in deze Godsdienstige Vergaderplaets der Doopsgezinden, en der daeromtrent gemaekte schikkingen. - Aen dit alles hecht zyn Eerwaerde enige wel ingerichte toepasselyke aenmerkingen, waerin hy zyne Toehoorders, na dat hy hun onder 't oog gebragt heeft hunne verplichting aen 's Lands Vaderen, als voorstanders en handhavers der Vryheid van Godsdienst, opwekt om een recht gebruik van het Orgel te maken, waer toe hy hun deze en gene nutte onderrichtingen aen de hand geeft. Wel byzonder tracht zyn Eerwaerde, onder andere opwekkende bedenkingen, die tot het Godsdienstige zingen behooren, der Gemeente in te boezemen, ene hooger waerdeering van het openbare Gezang in de Godsdienstige Vergaderingen, dan veelal onder de Protestanten plaets heeft; welke vermaning, als van een algemeen nut, wy in dezen nog zullen overnemen.

‘Houdt, (dus luid zyne aenspraek,) Houdt toch het Gezang voor een zeer voornaam deel van den Openbaaren Godsdienst. Indedaad het zelve is niet slechts een bywerk. Gy hebt 'er een wezenlyk belang in, dat gy ook by het Gezang tegenwoordig zyt. Wy volgen in onzen Eerdienst de gewoonte van de overige Protestanten deezes Lands; maar 't ware te wenschen, dat de Protestanten deezes Lands, en dus ook wy, 'er die verbetering inbragten, dat 'er meer plaats gegeeven wierdt aan het Gezang. Zulks zou niet alleen de aandacht verleevendigen, maar het zou ook de Godsdienstige aandoeningen meer opwekken. Het zou althans oneindig beter zyn, dan die langdraadige Gebeden, die nu dikwils de plaats van 't Gezang moeten vervullen; en onder welken de ernstigste Bidder, doorgaans, tot zyn leedweezen, ondervindt, dat zyne aandacht meer dan eens van de woorden des Leeraars afdwaalt. - Waarlyk! het Gezang is één van de weezenlykste deelen van uwen uitwendigen Godsdienst. Dewyl slechts één Mensch alleen spreeken moet, indien het eene gansche Vergadering zal kunnen verstaan, zo moet gy, onder de Gebeden en Dankzeggingen des Leeraars, slechts Toehoorders zyn; en

[p. 238]

al ware uw hart daaronder zo sterk geroerd, dat gy uit dien overvloed van uw hart gaarne uwen mond zoudt laaten spreeken, zoudt gy nochtans moeten zwygen, om dat gy anders de goede Orde verbreeken zoudt. - Maar in het Gezang is het gansch anders. Het zingen is een spreeken, dat door veele honderden te gelyk in goede Orde geschieden kan, om dat het een spreeken in op éénen zelfden Toon, en in ééne zelfde Maat. Derhalven, als 'er onder onzen Godsdienst gezongen wordt, dan is niet slechts de Leeraar, maar de gansche Gemeente, in eene openbaare werkzaamheid; dan behoeft gy uwe verzuchtingen, en uwe dankbaare gevoelens, niet in uwen boezem te smooren; maar dan kunt gy, uit het volle hart, uwe Gebeden en Dankzeggingen met luider stemme ten Hemel op doen klimmen. - En gelyk men Yzer scherpt met Yzer, zo voelt dan ook een Mensch, wiens hart in Godsdienstigen Yver blaakt, dat dat Vuur nog meerder in hem wordt aangeblaazen, wanneer hy zyne Stem paart met de Stemmen van eene gansche Gemeente, in welke hy onderstelt, dat (hoewel niet alle) ten minste zeer veele opgewekte Menschen zyn, die, ter zelfder tyd, nevens hem, door dezelfde Gebeden en Dankzeggingen, God zoeken te verheerlyken."