Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

[p. 651]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Bericht van de koortzen, met uitstorting van melk in den buik der kraamvrouwen, welke in het Hôtel de Dieu te Parys geheerscht hebben; met eenige aanmerkingen daar over.
Door Jacob van der Haar.

De ondervinding toont, dat de Koortzen, aan welke de Vrouwen, in de eerste dagen na hare verlossing, onderworpen zyn, voornaamlyk tot drie soorten kunnen gebragt worden, als,

Voor eerst tot die, welke op den eersten, tweeden of derden dag na de verlossing begint, en na een of twee dagen, door een overvloedig zuur- of goor-ruikend zweet, eindigt; en door welke de borsten, met melk opgevuld, zig vervolgens daar van vryelyk ontlasten.

De tweede soort ontstaat, wanneer het zog of de melk geenzins naar de borsten word gebragt, maar wanneer dezelve veeleer slapper worden, en verschynt doorgaans van den tweeden tot den vierden dag na de verlossing: ----- het is deze Koorts, door welke de melk in de holligheid des buiks word uitgestort, en welke, binnen vier of vyf dagen, doorgaans van den dood gevolgd word.

De derde soort van Melkkoorts ontstaat, na dat de melk, reeds eenigen tyd, in de borsten verzameld is geweest, maar zeer ras, of ook wel langzaam, onder het bloed te rug keert, en naar het hoofd, de borst, den buik, of naar eenig ander uitwendig deel, verplaatst word: ----- deze ziekte is van langer duur, en van verschillende uitwerkzelen.

Dan, het is geenzins myn oogmerk, over deze, in zig zelf eenigzins verschillende Kraamkoortzen, te spreken: zy, die lust hebben, kunnen by de Schryvers, die zedert ruim twintig jaren daar over hebben geschreven, genoegzaam te regt raken. Myn eenig doelwit was, om aan myne Vaderlandsche Letteroeffenaaren een verkort, dog

[p. 652]

zaakryk bericht mede te deelen, over het tweede soort dezer ziekte, het welk, op order van de Medicynsche Faculteit te Parys, in het jaar 1782 is bekend gemaakt^(*). Ik doe dit te meer, om dat ik, reeds voor 22 jaren, de staat dezer ziekte, zo voor als na den dood, beschouwd, even zo beschreven heb^†; ----- en gemerkt dezelve by veele Genees- en Vroedheeren, misschien, niet algemeen genoeg bekend zy, heb ik, zedert twee jaren te vergeefs gewenscht, dat dit berigt meer algemeen worden mogt. ----- Agt Geneesheeren van het Hôtel de Dieu, te Parys, die het zelve getekend hebben, spreken aldus:

De schriklyke ziekte, van welke de tegenwoordige kleine Verhandeling de inhoud is, en welker toevallen, op dat ze te beter gekend worden, wy, zo veel mooglyk is, beschryven zullen; heeft zig, op verscheidene tyden, in het Hôtel de Dieu, te Parys, vertoond, en het schynt zelf, of ze thans aldaar, meer dan voorheen, Epidemisch heerscht.

Men vind in de Koninglyke Academie der Wetenschappen van het jaar 1746, waarneemingen, welke de Heeren a. de jussieu, in de Stad Parys, en coll. de villars en fontaine, in het Hôtel de Dieu, over deze Ziekte hebben gemaakt; en, schoon zy van de tegenwoordige eenigzins verschillende zyn, stemmen zy nogthans in uitwerkingen overeen; zo als uit het openen der lyken in beiden is gebleken.

Zedert het gemelde jaar, is het tydpunt, waar in deze Ziekte het selst geheerscht heeft, geweest, het najaar van 1774. Zedert dien tyd heeft men dezelve alle jaren, min of meer, sterk bemerkt. En waarlyk, het was hoog tyd, dat de Geneeskonst eindelyk zo gelukkig wierd, om deze verschriklyke Ziekte te bedwingen. ----- De treurige uitwerkingen, welke zy zo dikwyls te weeg bragt, maakten, op het hart van elk Menschenvriend, een sterk en onaangenaam gevoel; ----- en, indedaad, kan 'er droeviger schouwspel zyn, en kan een Geneesheer zig in ongelukkiger toestand bevinden, dan wanneer hy, niettegenstaande

(*) Journal de Medec. 1782. Novemb. p. 448. &c.

† Hollandsche Maatsch. der Wetensch. VIII. Deel, bladz. 330 en 331 enz.

[p. 653]

zyne ieverige en zorgvuldige pogingen, nogthans dagelyks een zeker aantal Kraamvrouwen ziet sterven; zonder ooit vertroost te worden, met één éénige van den dood te redden? - Wy hebben, onder meer andere, gezien, dat de Heer doulcet, die het tog eindelyk gelukte, tegen deze schroomlyke Ziekte hulpmiddelen te vinden, het geheel opgaf om deze Vouwen verder te bedienen; wyl hy het niet langer konde uitstaan, een magtelooze aanschouwer van de elende dezer Vrouwen te zyn; en, voor dat zyn tyd verlopen was, zyne Kraamkamer tegen een veel grooter Ziekekamer van een zyner Medebroederen, verwisselde.

Beschryving der Ziekte.

Men kon by de Vrouwen, welke met deze Ziekte wierden aangetast, geduurende het grootgaan, nog zelf na de verlossing, die gemeenlyk zeer gelukkig was, in het allerminst iet ontdekken, het welk aanleiding geven kon te vermoeden dat de verlossing van zulke kwade gevolgen zou zyn. ----- Alles gaat tot den derden dag naar wensch, deze dag is echter het ongelukkig tydpunt, waar op de gevaarlyke toevallen beginnen. ----- Om deze in orde te beschryven, en aanleiding te geven, hoe men deze Ziekte van andere onderkent, zullen wy dezelve in zulke, die altoos voorhanden en aan alle Vrouwen met deze Ziekte gemeen zyn; en in zulke toevallen verdeelen, welke men dikwyls, of slegts by byzondere Perzonen, waarneemt. ----- Ligtelyk begrypt men dat de kennis der eerstgemelde de voornaamste zyn.

Wy hebben boven gezegd, dat de eerste tekenen dezer Ziekte, op den derden dag na de verlossing, pleegen voorttekomen, ----- dit is gewoon; maar niettemin gebeurt het ook eerder, ja zelf eenige uuren na de verlossing^(*).

(*) Ik heb ze op den vyfden dag zien ontstaan, en 30 uuren daarna van den dood zien volgen; en byna vier ponden gehotte melk in den buik gevonden; waarby, om de kortheid des tyds, geen reuk was; want, van de lengte des tyds, schynt de kwade reuk aftehangen.

Toevallen welke altoos tegenwoordig zyn.

Op welk een tyd dezelve ook voorkomen, 'er ontstaat altoos schielyk eene merkelyke, schoon niet zeer hevige

[p. 654]

Koorts. ----- De pols is klein, te zamen getrokken, en een weinig rasser dan natuurlyk. ----- De borsten worden, in plaats van te zwellen, oogenbliklyk slap. - De buik begint te zwellen, en ongemeen pynlyk te worden, zonder dat de gewoone Kraamvloed eenigzins verminderd of veranderd word. ----- Dit zyn de toevallen, welke deze Ziekte wezenlyk uitmaaken, en aan alle Vrouwen gemeen zyn, waar by men nog het verlies van kragten voegen kan.

Byzondere toevallen.

By de bovengemelde toevallen komen zomwylen, na de verschillende gesteldheden der Lyderessen, en onder veel veranderingen, nog de volgende: ----- 1. Een meer of mindere hevige koude, welke zig aanstonds openbaart. ----- Braken van eene groene of ligtgeel geverfde stof, dog veel meer eene bloote mislykheid zonder wezenlyke ontlasting. ----- 3. Ontlastingen van melk-aartige, zeer stinkende, afgangen. ----- 4. De oogen verliezen haren glansch. ----- 5. Het aangezigt verliest zyne kleur; eindelyk en ten 6. De tong is gewoonlyk vogtig, en met eene witte, vry dikke onreine korst bedekt: zomwylen is derzelver wortel geel-groen.

Voortgang der Ziekte.

Voor dat wy de beschryving van deze Ziekte eindigen, is het nodig te herrinneren, dat het hier gemelde oogenblik het tydpunt is, op het welk men van de volgende geneeswys gebruik moet maken: verzuimt men dit slegts eenige uuren, dan is het daar na reeds te laat.

De toevallen, welken wy hier gemeld hebben, gaan, ten minste in de eerste uuren, met geene andere gepaard. Alleenlyk merkt men, dat de hevigheid der Ziekte toeneemt. ----- De pols word kleiner en nauwer; de borsten blyven slets en zonder melk; en de pyn en zwellings des buik, worden onverdraaglyk. Ras daar op, dat is op het eind van den tweeden of derden dag der Ziekte, vermindert de pyn, ja houd zomwylen geheel op, dan dit is een bedrieglyke rust; dikwyls volgt 'er een klein koud en kleverig zweet op. ----- De ontlastingen, door den afgang en kraamvloed, krygen een onverdraaglyken stank. ----- De pols is bevend, zwak; de Lyderessen beginnen te delireeren, en sterven op het

[p. 655]

eind van den derden, of het begin van den vierden, dag der Ziekte; zelden vroeger of later.

Opening der gestorve Vrouwen.

Het aantal Vrouwen, aan deze ziekte gestorven, voor dat derzelver geneeswys bekend was, heeft de gelegenheid, om de droevige uitwerkingen, die dezelve in het menschlyk lichaam voortbrengt, te leeren kennen, helaas! maar al te zeer vermenigvuldigd.

Wy zullen ons hier, by de beschryving der vaste deelen des buiks, die door het uitgestorte vogt min of meer veranderd zyn, niet ophouden; het zy genoeg aan te merken: ----- 1. dat het zeer klaar is, dat dit uitgestorte vogt melk-aartig zy: ----- 2. dat wy daar van geen beter begrip kunnen geven, dan dat wy het zelve vergelyken met gehotte melk, die van de room niet gezuiverd zy: ----- 3. dat het altyd eenen zeer kwaden reuk heeft, en min of meer in menigte, op twee of drie pinten, beloopt: ----- 4. dat dit uitgestortte vogt zig altoos in de holligheid des buiks vertoont: ----- 5. dat men daar in altoos groote witte stukken geronnen melk ziet zwemmen: ----- 6. dat men veele dergelyke stukken melk aan het uitwendige der darmen ziet vasthangen; en eindelyk, 7. dat men de baarmoeder zelf zeer natuurlyk bevind.

De Geneeswyze dezer Ziekte, door den Heer doulcet voorgesteld, en het gelukkig gevolg daar van.

Voor dat de eenvouwige geneeswys, van welke wy aanstonds spreken zullen, bekend was, heeft men van alle bedenklyke in- en uitwendige middelen, vrugteloos, en dus onnodig hier te melden, gebruik gemaakt. ----- Dikwyls wierd hier over, zo by de Geneesheeren van het Hotel de Dieu, als in de maandelyksche byeenkomst van de Geneeskundige Fakulteit beraadslaagd en geklaagd. ----- Men begreep ras, dat, schoon het al mooglyk was, om de dunne wey der melk, (Serum,) door inzuiging, (Absorptio,) uit de holligheid van den buik dezer Vrouwen te brengen, dat nogthans het dikke, vette, kaasachtige te rug bleef, en de ontbinding en absorbeering daar van niet slegts bezwaarlyk, maar veel eer onmooglyk, was. ----- Aldus bleef 'er niets anders over, dan een middel uit te vinden,

[p. 656]

het welk de eerst dreigende uitstorting van melk, in den buik dezer Vrouwen, kon verhoeden en afwenden.

De Heer doulcet begreep dat dit het eenige mogelyke hulpmiddel was; en wyl hy, op zekeren dag en oogenblik, tegenwoordig was, dat eene, onlangs verloste, Vrouw, in de eerste toevallen dezer Ziekte verviel, welk met braken begon, nam hy dit gunstig oogenblik waar, en gaf aan de Lyderesse, in twee reizen, 15 grein Rad. Ypecacuanha, en herhaalde dit braakmiddel den volgenden dag. ----- Wyl hy hierna eene merklyke vermindering der toevallen zag, zo hield hy de afgangen, welke het tweede braakmiddel te weeg bragt, gaande, door een olyachtig drankje, in het welk hy twee greinen Kermis Mineralis had gemengd, en verhinderde, hier door, de gedreigde verplaatzing der melk, welke de dood der Lyderesse gedreigd hadt^(*).

Het gelukkig gevolg, het welk deze geneeswyze op het hart van den Heer doulcet maakte, spoorde hem aan, om daarmede verdere proeven te doen; hier toe begreep hy, dat het van de grootste noodzaaklykheid was, het toedienen van dit middel aan de voornaamste Kindermoeder van het Hotel de Dieu over te laten, welke, behalven dat ze eene bekwame Vroedvrouw is, tevens zeer veel doorzigt en iever bezit, om het heil van hare aanvertrouwde Lyderes-

(*) 'Er is geen twyfel aan, of de geneeswys van den Heer doulcet zal, onder de handen van bekwame Artzen, eerlang eene verandering en verbetering ondergaan. ----- Eene zwakke hysterique Vrouw klaagde, zedert twee of drie uuren, op den derden dag der kraam, van benauwdheid, en eene hevige pyn in den bovenbuik, met genegenheid tot braken; ----- de pols was ras en te zamengetrokken; ----- de borsten nauwlyks iet gezwollen, maar de kraamvloed in orde. Ik vreesde voor eene ontlasting van melk in den buik, en gaf haar aanstonds 55 droppelen Vinum Emeticum, met 35 droppelen Tinct. Opii, in één once Aq. Menthae; en gebood slappe Thee, met veel Saffraan getrokken, te drinken; ----- de pyn en benauwdheid bedaarden; ----- zy raakte ras in rust, en in een overvloedig zuurruikend Zweet, waar door zy, den volgenden dag, een zagt Laxeermiddel gebruikt hebbende, ras hersteld was. ----- Dergelyk een rust- of zweetverwekkend, en veranderend middel, schynt, zomwylen, bekwaam, om eene dreigende uitstorting van melk in den buik af te keeren. Ik zeg eene dreigende uitstorting, want zo dezelve reeds plaats heeft, schynen alle middelen vrugtloos. Daar na komen Klysteer-, Laxeer- of Purgeermiddelen te pas.

[p. 657]

sen te behartigen; en waar toe zy, helaas! maar al te veel gelegenheid had, om de eerste aanvallen dezer Ziekte te leeren kennen: zy verdient deswegens, en met regt, de grootste lofspraak. ----- De Heer doulcet beval haar dus, op 't sterkste, aan, zonder zyne komst af te wagten, het ware by den dag of den nagt, om, aan alle Kraamvrouwen, by welke zy de eerste aanvallen dezer Ziekte bespeurde, aanstonds de Ypecacuanha in te geeven. ----- De hier gemelde Ziekte heerschte toen Epidemisch, en op eene geweldige wyze; - zo dat de bovengemelde Kindermoeder geheele vier maanden lang geen oogenblik rust genoot. Buiten twyffel wierd haren iever en moed, door den gelukkigen uitslag harer pogingen, ondersteund. ----- Meer dan tweehonderd Kraamvrouwen, waar van men het bewys by de Regeering zien kan, welke door deze Koorts wierden aangetast, en op dezelfde wyze behandeld, wierden daar door van den dood, die anders een gewis gevolg was, gered^(*).

Van alle de Lyderessen van dit soort zyn 'er geene gestorven, dan vyf of zes, welke dit middel niet nemen wilden, en wier hardnekkigheid men door niets konde bedwingen. ----- Men opende de lichaamen van deze ongelukkige, en men vond in den buik de uitgestorte melk, de geronnene kaasaartige melkklompen, en veelal het zelfde bederf, het welk men by de Vrouwen, welke in het voorgaande Jaar aan dezelfde Epidemie gestorven waren, had waargenomen. ----- Ja het scheen of deze Kraamvrouwen de zekere hulpmiddelen, welke men haar hadt aangeboden, hadden afgeslagen, om daar door de triomph der geneeswys van den Heer doulcet volkomener te maken, en om het wantrouwen van nydige personen alle vermoeden te beneemen, om ook de minste twyffeling, wegens het heil van deze geneeswys, te voeden.

(*) Men ziet hier uit, dat het heil, het welk door een kundig man in deze Ziekte kan worden uitgewerkt, in het eerste uur en oogenblik, behoort gedaan te worden. ----- Dan dit is in de Burger-practyk wel te wenschen, maar niet ligt te verwagten, nadien veelal, tot dat de regte hulptyd verlopen is, Kraambewaardsters, Vroedvrouwen, Apothekers, enz. over deze zogenaamde Kolyk-buikpyn der Kraamvrouwen worden geraadpleegd. ----- Dit is de reden, dat arme Vrouwen in een Hospitaal, veel gelukkiger, dan ryken, in hunne paleizen, worden gered.

[p. 658]

Men dient, daarom, by de allereerste verschynzelen der toevallen, geen een oogenbljk te vertoeven, en 15 greinen Ypecacuanha, in twee deelen verdeeld, een en een half uur na elkander, in te geeven. ----- Zo ras de uitwerking van dit middel geeindigd is, moet men, oogenbliklyk, tot het gebruik van een olyachtig drankjen overgaan, het welk uit twee oncen zoete Amandelolie, een once Althea-Syroop, en twee greinen mineralischen Kermes bestaat, en lepelwys genomen word. ----- Den volgenden dag moet men, niettegenstaande de toevallen verminderd zyn, wederom met het gebruik der Ypecacuanha beginnen, en daar na met het zelfde drankjen voortgaan, en vooral zo de toevallen met dezelfde hevigheid aanhouden. Dit echter is zeldzaam, indien men de Braakwortel op den regten tyd heeft ingegeven; ----- echter is men zomwylen genoodzaakt geweest, het braakmiddel drie ja viermalen na elkander in te geven, wanneer de buik gezwollen en pynlyk bleef, en de pols in grootte niet vermeerderde.

De drank moet eenvoudig zyn; - een afkookzel van Lynzaad of van Schorzoneerwortel, met Althea-Syroop gezoet, is genoeg. - Op den zevenden dag der Ziekte purgeert men de Patiente met twee oncen Manna, en een vierdeloods dubbelzout, of Arcanum Duplicatum; dit is een zagt middel, het welk men drie of viermalen herhaalt, en des noods sterker maakt.

Onder de braakmiddelen schynt de Ypecacuanha in dede Ziekte de voorkeur te verdienen. Men kan eenigzins begrypen, dat ze door hare versterkende en te zamentrekkende kragt, die ze buiten hare braakverwekkende eigenschap, de Lymphatique vaten te zamen trekt, en belet, dat het daar in, op dezen tyd, bevatte melkachtig vogt, in den buik word uitgestort. ----- Een voordeel, het welk men te vergeefs van alle andere braakmiddelen kan verwagten. ----- De uitwerking der Ypecacuanha is zo geschikt, dat ze met regt, in deze Ziekte, den naam van een Specifiq-middel verdient, naamlyk, in zo verre, wanneer zy op het juiste tydstip gegeven word. ----- Dan ook een klein aantal voorbeelden heeft vervolgens, in het Hospitaal, getoond, dat ook deze Wortel, eenige uuren te laat gebruikt, nogthans van eene heilzame, schoon onverwagte, uitwerking, geweest zy; - en hier door word het nut daar van te meer geregtvaardigd.

De herstelling dezer Zieken volgt, zonder dat de borsten zwellen of het zog derwaards keert, zo als op den

[p. 659]

derden dag na de verlossing doorgaans gebeurt. ----- In 't tegendeel, de melk word veelal door den stoelgang ontlast, of gaat door de kraamzuivering, door het zweet of het water, voort.

De hier gemelde geneeswys heeft niet slegts, onder de handen van den Heer doulcet, deze goede uitwerking gehad, maar ook onder drie Geneesheeren, die na hem het gemelde Hospitaal en de Kraamvrouwen hebben bediend; en deze hebben het zig tot een pligt geächt, zyn plan te volgen: ----- zy hebben slegts eenige verandering gehouden, welke de byzondere omstandigheden van eenige Lyderessen scheenen te vorderen: ----- byvoegzelen, welke men niet wel beschryven kan, en wier nuttigheid Geneeskundigen alleen in staat zyn te beoordeelen^(*).

De gelukkige behandeling van eene Ziekte, welke zo dikwerf den Praesident van het Hotel de Dieu, door zorg en deelneming in dezelve, bekommerd had, heeft denzelven bewogen, om den Uitvinder dezer geneeswyze eene vry sterke lof en dankbetuiging te doen; - en in de daad het nut, het welk hy aan het menschdom heeft te weeg gebragt, is niet gering; - en wy hebben het daarom voor nodig gehouden de beschryving dezer Ziekte, en de

(*) Schoon 'er in dit Berigt, behalven dit weinige, niets gerept word, van de onderscheiden en verschillende toevallen dezer Ziekte, is 'er evenwel, naar myn inzien, geen twyfel aan, of deze Ziekte, die op denzelfden tyd, en by meer dan 200 Kraamvrouwen geheerscht heeft, is wel degelyk dezelfde Ziekte geweest; en heeft, naar de meer of min gevoelige onderwerpen, en verschillende omstandigheden, ook verschillende uitwerkzelen gehad; en is, overeenkomstig dezelve, behandeld geworden. Maar daar uit volgt geenszins, gelyk zommige al te angstvallig, en tot bezwaar der geneeskunde, willen, dat deze Ziekte, om de verschillende uitwerkingen, onder verscheiden Klassen, van Kraam-, Rot-, Gal- of Ontsteeking-Koortzen, enz. behoort gebragt te worden. ----- Geene Braak-, Purgeer- os Zweetmiddelen, nog ook één éénige, der eenvouwigste, Ziekte, zyn of is 'er, die, in alle onderwerpen, dezelfde uitwerking hebben. ----- Eene algemeene heerschende verkouwdheid is genoeg, om de waarheid hier van te betogen, en de Geneesheeren te leeren hunne geneeswys daar na te regelen. ----- Ieder, die eene zieke Kraamvrouw behandelt, begrypt ligt, dat hy meer dan ééne Ziekte te bestryden heeft.

[p. 660]

daar tegen aangewende hulpmiddelen, openlyk bekend te maken; te meer, om dat deze Ziekte niet slegts in het gemelde Hospitaal, maar ook onder de byzondere Burgeressen, voorkomt, en aldus door des Heeren doulcet's ontdekking een nog groter aantal Vrouwen zou konnen worden gered. ----- Was getekend, Dejean, Majault, Montabourg, Danié, Solier, Mallot, Du Hamme en Philip.

Het zal misschien zommigen vreemd schynen, dat eenige weinige ponden zagte melk, in den buik der Vrouwen uitgestort, zo ras en zulke geweldige toevallen, ja den dood, te weeg brengen; vooral daar het bekend is, dat veele ponden water, bloed, etter, enz. zomtyds weken, maanden, enz. daar in, met min of meer ongemak, kunnen huisvesten; dit schynt ook de reden te zyn, dat zommigen de Ziekte en dood dezer Kraamvrouwen niet aan uitgestortte melk, maar aan eene ontsteking, en versterving van de baarmoeder, en aan opgestopte kraamzuivering, hebben toegeschreven, en ook aldus behandeld. ----- Dan wy zien uit het bovengemelde Bericht, dat deze inbeelding nimmer plaats heeft. ----- Ik heb, in het byzyn van den Hooggeleerden Heer j. bon, eene Kraamvrouw, op den zesden dag, na de verlossing, gestorven, geopend, en toen ik de melk uit den buik, met eene spons, wegnam, bleef het boter- en kaasachtige daar van, op de spons, even als zware vlokken sneeuw, zitten. ----- De darmen waren door eene roosaartige ontsteking ligtelyk aangedaan, maar de baarmoeder van buiten en van binnen zo frisch als men immer kan verwagten.

Maar het verdient nog te meer onze opmerking, dat zulk eene kleine hoeveelheid melk, in de holte des buiks gestort, zo ras zulk eene wanorde te weeg brengt; daar het bekend is, dat dit zelfde vogt, in dezelfde hoeveelheid, niet binnen, maar buiten, het buikvlies uitgestort, meestal eene Ziekte van eenen langen duur veroorzaakt. ----- Ik ben meermalen een getuigen geweest van uitstorting van melk tusschen de spieren van den buik en deszelfs vlies, en binnen in het bekken (pelvis). ----- Ik heb 'er de bewyzen van getoond in myne Verhandeling over de ontwrigting os ontheuping van het dyebeen, door inwendige oorzaken^(*). Ja, ik heb de melk, die tusschen het

(*) Hollandsche Maatsch. der Weetens. VIII. D. bladz. 331, enz.

[p. 661]

buikvlies (peritonaeum) en de buikspieren was uitgestort, door de navel zien uitbarsten, en zig, dun en gehot, tot verscheiden ponden zien ontlasten, zonder dat 'er geweldige toevallen, veel min een rasse dood mede gepaard ging, maar van een volkomen herstelling gevolgd wierd.

Doch, behalven dit, zien wy zomwylen, dat, tusschen den 10den en 12den dag, na de verlossing, de melk uit de borsten naar het hoofd en naar de harssenen gaat, en, zo deze Ziekte met ontlastende middelen behandeld word, een langduurig delirium lacteum te weeg brengt, zonder van den dood te worden gevolgd.

Wel is waar, zo deze zog- of melkverplaatzing naar de Long geschied, dat ze dikwyls van een rassen dood gevolgd word; en niettemin heb ik, met den Hooggeleerden Heer j. bon, eene mooije blonde Vrouw behandeld, die, veele weken na elkander, dagelyks een paar ponden zuur wordende melk uit de Long ophoestte, en niet, dan na een geruimen tyd, aan eene melk-aartige uitteering, stierf.

Dan, buiten de drie gemelde holligheden, verspreid zig de melk zomwylen in de algemeene Vet-rok, en door het geheele lichaam, even gelyk het water by eene algemeene waterzugt (Anasarca); ----- makende een vertoon van een melkwit beeld; - en niettemin is deze Ziekte, wanneer zy wel gekend en behandelt word, zelden gevaarlyk. ----- Ik heb dergelyk eene schoone, blonde Dame, met den Heer bon, behandeld, wier geheele Vet-rok, door melk, geweldig was opgevuld; - en, schoon deze melk, onder het gebruik van versterkende en zuurweerende middelen, zig merendeels door het water ontlastte, spoog zy nogthans, op de minste beweging, vry gemaklyk, één of twee monden vol zuivere melk, die uit de maag in den mond opkwam, zonder dat ze de minste melk voor voedzel gebruikte; zy genas daar na vry gelukkig. ----- Maar, waarom 2, 3 of 4 ponden zuivere, zagte melk in den buik der Kraamvrouwen uitgestort, binnen 2, 3 of 4 dagen, zonder merklyke versterving der ingewanden, den dood aanbrengt, laat ik gaarne anderen beoordeelen.

Meermalen ben ik van gedagten geweest, dat het schielyk afhalen der nageboorte, de daar op volgende sterke Kraamvloed, en het niet wel ondersteunen van den slappen buik der Kraamvrouwen, eene aanleidende oorzaak tot het uitstorten van melk in den buik geven kan, en misschien is dit maar al te waar; ----- maar, nadien deze Ziekte zomwylen in zommige jaren, plaatzen en steden vry algemeen onder

[p. 662]

de Kraamvrouwen heerscht, gelyk dit voor eenige jaren in Haarlem, en uit dit berigt gebleken is, zo schynt deze Ziekte veel van eene byzondere gesteldheid der lucht aftehangen; maar waartoe misschien de voorafgaande verzwakking en verlossing meer vatbaarheid verschaft. ----- En misschien is dit ook de reden dat zwangere en zogende Vrouwen daar voor zeldzaam vatbaar zyn. ----- Dit algemeen heerschen dezer Ziekte schynt ook gelegenheid gegeven te hebben, dat eenige dezelve besmettelyk hebben genoemd; ----- anderen menen, dat ze om de zeven jaren wederom komt; ----- dan, dit vereischt meer bewys.

Zeer zoude ik my verblyden, zo dit berigt slegts ter behoudenis van één éénige Lyderesse diende.

's Hertogenbosch, den 15 November 1785.