Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

[p. 551]

Zedelyke bedenkingen.

Nooit loopt een Gemeenebest grooter gevaar, van buiten gedreigd wordende met eenen vyandelyken aanval, dan wanneer het vuur van Tweedragt van binnen brand, en de geest van Muitzugt het vuur van Oproer tragt te ontsteken. ----- Dan hy is een verrader van zyn Vaderland, die het vuur van Tweedragt en Muitery aan 't vlammen houd, ten verderve van het Vaderland, alleen om eigen voordeel te bejagen, en byoogmerken te bereiken. ----- Een waar Vaderlander kent niets zo dierbaar, dat hy niet voor het Vaderland, Godsdienst en Vryheid, zou opofferen. ----- Zyn leven zelfs is hem minder dierbaar, dan deze kostelyke Panden. - Alle Landen, waarin men zo denkt, zyn doorgaans veilig tegen allen aanval van buiten.

Het is een hoon, die men de Menschelykheid aandoet, wanneer men iemand door geweld dwingt, en hem berooft van een Vryheid, die hem even zo wel toekomt als den dwingeland, aangezien hy van dezelfde natuur is, als deze. ----- Iemand, door noodzake, of geweldige middelen, te dwingen, is zeer gevaarlyk; want dikwyls worden zulke banden en kluisters met geweld verscheurd, en de rampzalige gevolgen komen neêr op den kop des dwingers. ----- Elk moet wel toezien, al heeft hy de beste zaak voorhanden, dat hy zyn medemensch nooit zoekt te dwingen, maar te leiden. Dwang berooft alles, maar door eene zagte leiding kan men groot geweld doen. ----- Zy, die hunne daden met bedaardheid aanleggen, en met geene overhaasting hunne besluiten uitvoeren, slagen meest altoos, om hun bedoeld oogmerk te bereiken; maar hy die met drift en overhaasting werkt, kan de beste zaak bederven. Te zien wat koers de zaken nemen willen, en dezelve zo ver opvolgen, als bestaanbaar is, doet veelal een gelukkig einde bereiken en het waare doel treffen. Dan dwang wekt alle geweld op in vrygeboren Zielen, en breekt door alle beletzelen heen ----- Een stroom, die gestuit word, bruischt geweldig, daar die, welke geleid wordt, zagtjes, zonder eenig geweld of geraas, voortvloeit.

De Menschen worden niet beter van hunne voorheen begane misslagen en dwaasheden genezen, dan door de gevaren en moeijelykheden, waar in zy door dezelve gebragt worden. ----- De beste, de allerovertuigenste redeneeringen kunnen niet uitwerken 't geen de bevinding doet; - dan word men eerst regt overtuigd. ----- Dan het gaat nogthans niet door, dat die bevinding altyd de Menschen wyzer en voorzigtiger maakt. ----- Tienmalen begaat men zomtyds dezelfde

[p. 552]

dwaasheden, schoon tienmalen overtuigd van de gevaren en nadeelen, die ze altyd zeker ten gevolge hebben moeten

Gelukkig is het land, wiens bestierders begrypen, dat hunne byzondere belangen aan die van de algemeene verbonden zyn, en dat ze altyd zamen moeten gepaard gaan.

Niets kenmerkt het karakter van een eerlyk man meer, dan de stipte onderhouding van zyn woord.

Indien zy, die magt en gezag hebben, heerschzugtig zyn, als zy door deze geweldige dryfveer in alle hunne daden en bedryven geregeerd en bestierd worden, dan is doorgaans die Maatschappy zeer ongelukkig; vooral als zulke heerschzugtigen tot hoofden des volks gesteld zyn.

De Mensch mag op aarde rykdom, eer, aanzien, waardigheden en hoge staten begeren. ----- Hy moge tragten uit te munten in schranderheid, in wetenschappen en verstand; ----- indien hy de gunst des Allerhoogsten derft, al het overige zal hem weinig baten.

Het is zeer opmerkelyk, dat men al dikwyls ziet, als ons het geluk het vriendelykst aanlagt; wanneer alles wat ons bejegent, alles wat ons omringt, op het vriendelykst aanlagt, dat dan het ongeluk, jammer en verdriet niet heel ver van ons af zyn.

Aldus is 's Menschen leven doorgaans, het gaat gelyk een schip door de hobbelende baren, gestadig op en meer - nu eens hoog, en dan weder om laag, schynende in den afgrond te verzinken: nu eens vrolyk, dan weer treurig; nu eens gelukkig, dan weer jammerlyk ongelukkig, en betreurenswaardig; deze geduurige afwisselingen, deze gestadige veranderingen blyven zo lang voortduuren tot eindelyk zich alles zaam vereenigt, en de kiel des levens in den diepen afgrond des doods verzwolgen word. ----- Gelukkig zy, die aan de overzyde van den vloed in behouden haven mogen aanlanden.

De ondeugd maakt van den Mensch den kruipensten slaaf, vastgeketend aan de banden zyner vleeschelyke Lusten en begeerlykheden. ----- Wie een vry Mensch wil zyn, moet over zyne lusten en kwade begeerlykheden kunnen heerschen.

Zou 'er wel een wezen zo snood, of eene zaak zo verkeerd wezen, daar een doorslepen boos vernuft geen verweerschrift voor zou weten op te stellen? ----- Men vind zulke verdorven Menschen, die het kwaad goed, en het goed kwaad durven noemen, en hetzelve met een glimp van waarschynelykheid weten voor te dragen. ----- Zulken mogen kortziende Menschen verleiden; dog zy, die wel weten te oordeelen, zullen zy nochtans niet misleiden kunnen.

Het is allernoodzakelykst, voor dat men zyn oordeel over eenige zaak velt, dezelve op de allernaukeurigste wyze te onderzoeken. Men moet ze, op alle mogelyke manier, onzydig en van alle kanten, beschouwen; laat dan de beoordeeling

[p. 553]

volgen, het zal veelal juist en naar waarheid zyn. ----- Dan de meeste menschen zullen getuigen, dat zy op deze, en nooit op eene andere, wyze te werk gaan; en nochtans ziet men van de minsten regt en gezond oordeelen over voorkomende zaken. ----- Van waar komt dit? Nergens anders van, dan dat men, omtrent zichzelven, niet getrouw handelt; voorwendende dat geen te doen, waar omtrent men in gebreke blyft.

Hoe meer gaven iemand bezit, hoe meer bekwaamheden en vermogens, ziet men al veeltyds, dat zulk een zich des te nederiger zal gedragen; hier door schitteren intusschen zyne deugden en bekwaamheden des te schooner en aangenamer in het oog van een ieder, die ze beschouwt. Zy, integendeel, die bekwaamheden en hoedanigheden bezitten, en daar op hoogmoedig zyn, verdonkeren, even hier door, derzelver luister grootelyks. Dan de grootste hoogmoed valt den moesten tyd in luiden van weinig verstandlyk vermogen.

Niets duidt doorgaans de engheid, de bekrompenheid van iemands verstand duidelyker aan, dan de ligtgelovigheid. ----- Al wie goede en kwade gerugten op het eerste voorkomen aanstonds voor egt aanneemt, zonder dezelve in den grond te onderzoeken, die verraad al terstond zichzelven. Een wys, verstandig en voorzigtig man wikt en weegt alle dingen met naukeurigheid, voor dat hy over iets zyn vonnis strykt; en neemt niet terstond alles, wat hem voorkomt, voor waaragtig aan.

Hoe dikwils ondervind een Oplettend Geneesheer niet, dat één en hetzelfde geneesmiddel, schoon tegen de eigenste gebreken en ziekten aangewend, by den eenen eene heilzame en by den anderen eene nadeelige uitwerking zal hebben. ----- Zo is ook ieder goede raad niet even nuttig en heilzaam voor alle menschen. ----- Het geen den eenen voordeelig is, zal dikwils den anderen ten nadeele verstrekken. Alle menschen kunnen niet op dezelfde wyze behandeld worden. Wil men met vrugt arbeiden, het is hoogst noodig der menschen aart en gesteldheid alvorens te leeren kennen.

C.V.D.G.