Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Tractatus Philosophico - Theologicus, de Religionis, maxime quantum ad doctrinam de mentis immortalitate, necessitate summa in Societate Civili. Auctore Bernardo Martinio, Verbi Divini Ministro in ecclesia reformata Batavorum Archangelopoli, in Ruthenia. Harderovici Gelrorum excudit Everardus Tyhoff, 1785. In octavo m.f. 160 pp.

Het hoognoodzaeklyke van den Godsdienst, inzonderheid met betrekking tot de Leer van de onstervelykheid der Ziele, voor de Burgermaatschappy, word in dit geschrift, op ene regelmatige wyze, ten bondigste betoogd. Na een beknopt voorstel, by manier van inleiding, wegens den heilzamen invloed van een Godvruchtig Vorst en het Godsdienstig onderwys, slaet de Eerwaerde Martinius, in de eerste plaets het oog op de onweerbare stelling, daar is geen God, en toont aen, dat ene Burger-Maetschappy met de loochening hier van moete vallen; terwyl de erkentenis van Gods bestaen integendeel geschikt is om de Burgermaetschappy te vestigen; zo dat de veiligheid, (al wierd dit Leerstuk eens als twyffelachtig beschouwd,) deszelfs erkentenis vordere. En dit leid hem verder ten betooge van de noodzaeklykheid der Leere der Onstervelykheid. Gods bestaen te loochenen, of zyne Voorzienigheid te ontkennen komt in dezen op dezelfde gevolgen uit. Een Godloochenaer, en iemand die belyd dat God bestaet, maer de Voorzienigheid ontkent, zyn beiden even gevaerlyk voor de Maetschappy; en niet anders is 't gesteld met hem, die de Voorzienigheid erkent, en desniettegenstaende de Leer der Onstervelykheid loochent. De een en de ander zal even omzichtig zyn in 't bestieren van zyn openbaer en uiterlyk gedrag, om de natuurlyke gevolgen ten kwade te ontwyken, 't zy hy die enkel aen de Natuur of aen de Godlyke Voorzienigheid toeschryve. Ze zullen, hoe de eerste en tweede soort ook mogen denken, gelyklyk met de derde soort, en dus gezamentlyk niet be-

[p. 500]

vryd zyn van innerlyke verwytingen, over geheime misdryven; maer ze zullen ook even gereed zyn, om die lastige denkbeelden door den wyn, vrolyk gezelschap en andere zinlyke vermaken, te smooren; houdende zich allen, daar 'er tog nae dit leven niets te hoopen of te vreezen is, aen hunnen algemeen erkenden stelregel: Laet ons eten, laet ons drinken, want morgen sterven wy! Dus staen ze met elkanderen gelyk, en zyn even nadeelig voor de Burgermaetschappy. ----- Maer geheel anders is 't gesteld met hem, die Gods bestaen, de Voorzienigheid en de Onstervelykheid, in gegronde overtuiging, erkent; deze word, in alle omstandigheden, in 't openbaer en in 't verborgen, zo wel in tegen- als voorspoed, bestendig genoopt tot het betrachten van zyne zedelyke verplichting, en is dus geschikt ter bevorderinge van 't geluk der maetschappye; weshalve men de Leer der Onstervelykheid wel moge aenmerken, als de sterkste band der menschlyke maetschappye, die haer ten hoogste nuttig is.

Uit dien hoofde is 't, gelyk zyn Eerwaerde verder opmerkt, niet te verwonderen, dat het denkbeeld der Onstervelykheid zo algemeen erkend zy, by alle Volkeren, en door alle tyden; dat het Menschdom zo ligt vatbaer is voor deze Leer; en dat de verstandigsten zo gereed daervan overtuigd zyn; te meer daer dit denkbeeld zo duidelyk gegrond is op de Godlyke Volmaektheden, en de Leer der Voorzienigheid, mitsgaders op de voortreffelykheid van 's Menschen Ziel. Na dit kortlyk aengedrongen te hebben, beantwoord hy de tegenbedenkingen van hun, die de Onstervelykheid loochenen, en beweren dat 'er nae den dood des lichaems niets te wachten zy; 't welk indiervoege ingerigt word, dat het alleszins strekke, om de bovenaengeduide bewyzen te bekrachtigen, en tevens ten klaerste te doen zien, hoe hoognoodzaeklyk deze erkentenis voor de Burgerlyke Maetschappy te houden zy. ----- Deze redenering brengt zyn Eerwaerden verder tot de uitdrukkelyke Leer der Openbaringe, byzonder die des Nieuwen Testamentes deswegens, zo als dezelve verknocht is, met de Leere der Verzoeninge door Jesus Christus; die het heilryk vooruitzicht van den geloovigen versterkt; en welk alles volkomen strookt met de denkbeelden, welken ons het Licht der Reden aen de hand geeft, en die door de Openbaring ten duidelykste opgehelderd worden.

Zyn Eerwaerde leidt verder uit het gezegde af, dat de Wet, door Gods wil met beloften en bedreigingen ge-

[p. 501]

staefd, de ziel tot dien stand brengt, in welken zy natuurlyk, uit hoofde dier stavinge, in een zeker opzicht, naer Gods wil het hoogste goed begeert, of voor straffe vreest na den dood. Dus verleent dit dan een bewys voor de onstervelykheid; maer het bewys alleen ontleend uit de begeerte der ziele na 't hoogste goed, gaet, zegt hy, niet door, om dat dan alle menschen eeuwig gelukkig moesten worden. Wyders leid hy 'er uit af, dat het geweten ieder mensch natuurlyk eigen is, of dat 's menschen natuur zo gesteld is, dat het verstand door het licht van 't geweten opgehelderd kan worden. En dit brengt hem tot het volgende besluit. ‘'s Menschen natuur is zo gesteld, de gesteldheid van dit heelal is dusdanig, en de orde in de menschlyke maetschappy, en in de stad Gods is van zulk een aert, dat alles te samen loope, om, by de minste onderrichting, in den mensch te wege te brengen, een natuurlyk gebruik van dat geweten; dat is, dat 's menschen ziel, zo in 't betrachten der deugd als ondeugd, hare aendacht vestige, op dien staet, welke haer nae den dood ten deele zal vallen, en dus op de onstervelykheid zelve.’

Op de afhandeling hiervan laet hy nog volgen enige aenmerkingen over de verkeerdheid der redeneer- en handelwyze onzer latere Wysgeren in dit stuk, die, de stervelykheid der ziele bewerende, hunne leering niet bewyzen, maer zich met uitvlugten behelpen, waerdoor ze niet verder dan tot twyfelen komen, terwyl ze ten minste de waerschynlykheid tegen zich hebben; en waer door ze, zich van dien troost beroovende, welke de Leer der Onstervelykheid mede brengt, den weg tot wanhoop inslaen. Voorts beantwoord by de tegenbedenking, nopens den invloed dezer Leere op de Maetschappy, ontleend uit het schadelooze en zelfs nuttige gedrag van ene groote menigte der Leden der Maetschappye, die om dit Leerstuk niet denken, en 'er niets van weten; even als of 'er geen onderscheid ware tusschen onkundige menschen, en zulken, die de Onstervelykheid loochenen. In de verdere ontvouwing hier van legt hy 't 'er op toe, om te toonen, welke denkbeelden en begeerten 'er natuurlyk ook in zodanige menschen zyn, en hoe deze, verwaerloosd zynde, uit eigen aert ten nadeele kunnen overslaen, terwyl ze in tegendeel, door onderwys aengekweekt en opgehelderd, natuurlyk ten nutte der maetschappye kunnen strekken. En dit doet hem ten sterkste aendringen op de noodzaeklykheid ener goede opvoedinge, der openbare

[p. 502]

onderwyzinge, der handhavinge van den Godsdienst, byzonder der Christelyke Openbaringe, door de Overheden der Volkeren, met aenwyzinge van de heilryke gevolgen die daar uit voortvloeien. ----- Ten laatste komt hier nog, by manier van Toegiste, eene Zamenspraek over de Onstervelykheid der Ziele, ontleend uit de Schriften van den beroemden Hoogleeraer Werensels, te vinden Op. T. II. p. 179-182.; in welke die Hoogleeraer het bewys voor de Onstervelykheid der Ziele, naer den Socratischen vragenden onderwystrant, voordraegt, en den Leerling, tegen deszelfs verwachting, brengt tot het besluit dat 's Menschen Ziel onstervelyk moet zyn.