Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

[p. 317]

Algemeene vaderlandsche letter-oefeningen.

Oordeelkundige Bybelverklaaring, door Th. Ch. Lilienthal, Th. Dr. en Hoogleeraar op de Akademie te Koningsbergen. Met eenige aanmerkingen vermeerderd. Achttiende Deel. Te Amsterdam, by J. Allart, 1785. Behalven de Voorreden en de Bladwyzers^(*), 533 bladz. in gr. octavo.

Op de ontvouwing van het Geschiedverhael der vier Euangelisten, in 't voorige Deel afgehandeld, volgt in het tegenwoordige ene naspooring van 't geen de Euangelist Lukas nog verder heeft aengetekend, wegens de Handelingen der Apostelen. De Hoogleeraer Lilienthal behandelt het daeromtrent gegeven verhael met dezelfde opmerkzaemheid; en het door hem bygebragte dient, zo ter ophelderinge van dat Geschiedverhael in 't algemeen, als wel byzonder ter wederlegginge van het Ongeloof, voor zo verre het deze en gene daerin gemelde omstandigheden in een verkeerd licht poogt te plaetzen. ----- By de behandeling van dit onderwerp gewaegt de Hoogleeraer, in gepaste omstandigheden, van het schryven der Apostolische Brieven; en daer de melding van etlyke Schiften 'er niet gevoeglyk in geplaetst konde worden, zo heeft hy, ten besluite, het laetste gedeelte van dit zyn Werk nog geschikt, om een beknopt verslag te geven, van de overige Apostolische Schriften; bovenal met betrekking tot dien tyd, in welken dezelven opgesteld zyn; dat te gelyk dienen kan ter ophelderinge van enige byzondere omstandigheden. ----- Zyne volgende aenmerkingen, over den tweeden Brief van Paulus aen Timotheus, mogen in dezen hiervan ten voorbeelde strekken.

‘Alhoewel het ons aan omstandige berichten nopens de laatste reize van den Apostel Paulus ontbreekt; zo vin-

(*) 'Er zyn, voor ieder Deel, afzonderlyke Registers, zo van verklaerde Schriftuurplaetzen als van Hebreeuwsche en Grieksche woorden; maer 't oogmerk is, om in 't kort nog een uitvoerig zaeklyk Register over het geheele Werk te geven.

[p. 318]

den wy nogthans in den tweeden Brief van paulus aan timotheus eenige spooren, waaruit men met veele waarschynlykheid bestemmen kan, welken weg hy genomen heeft. In den Brief aan titus, in het vier- en zestigste jaar na Christus geboorte geschreeven, had de Apostel gemeld, dat hy den eerstkomenden winter te Nicopolis in Bithynie (*) wilde doorbrengen. Van hier is hy derhalven, gelyk het schynt, in de Lente, vyf- en zestig jaar na Christus geboorte, over Troas naar Macedonie gereisd, om, gelyk hy zulks beloofd had, by de Christenen te Philippi een bezoek af te leggen^(a). Te Troas had hy zynen reismantel, boeken en pergamenten by Carpus te rug gelaaten^(b). En dewyl Timotheus zulks wel bekend was, zo blykt het, dat hy toenmaals by hem geweest is. En hier was het, buiten twyfel, daar dezelve met veele traanen afscheid van hem nam^(c). Veelligt had Paulus zich ook in Macedonie een weinig langer opgehouden, om de Christen-Gemeenten, aldaar door hem gesticht, te bezoeken. Waarop hy te scheep naar Achaja is gereisd; maar onderweegs den zieken Trophimus, die van Ephese geboortig was, te Miletus aan land gezet heeft^(d). Te Corinthus is hy waarschynlyk zo lang gebleeven, tot dat de Keizer Nero, in het zes- en zestigste jaar na Christus geboorte, in Griekeland gekomen was: wanneer hy derhalve, in hoop dat de vervolging der Christenen te Rome eenigzins verminderd zou zyn, beslooten heeft derwaard te reizen, om de gemeente aldaar, na haare geleedene zwaare wederwaardigheden, te verster-^(†)

(a) Phil. I. 25. II. 24.

(b) 2 Tim. IV. 13.

(c) I. 4.

(d) IV. 20.

(†) ‘Titus III. 12. Hier uit blykt, dat de Brief zelve niet te Nicopolis geschreeven zy: wyl Paulus dan niet de uitdrukking aldaar, maar alhier of iets dergelyks gebruikt zou hebben. Ondertusschen is dit Nicopolis niet de stad van deezen naam in Macedonie, gelyk het doorgaans in het onderschrift zo opgevat wordt, vermits dezelve eerst door Keizer Trajanus gesticht is. Maar waarschynlyk het Nicopolis Bithynie; van welk plinius Lib. V. Hist. Nat. Cap. 32, schryft: Ultra Chalcedona Chrysopolis fuit: deinde Nicopolis, a quo nomen etiam nunc, sinus retinet, in quo portus Amyci. Gelyk dan ook stephanus de Urbibus pag. 496. van een Nicopolis in Bithynie melding maakt. Al waren 'er verscheidene andere plaatsen van deezen naam, zo kon nogthans Titus van de overbrengers des Briefs gemaklyk verneemen, welke Stad Paulus meende.’

[p. 319]

ken en op te rechten. Ondertusschen liet hy thans Erasthus te Corinthus te rug^(e).

Reeds uit de gemelde omstandigheden is duidlyk te zien, dat de tweede brief aan timotheus niet geduurende de eerste Romeinsche gevangenis van paulus kan geschreeven zyn, gelyk sommigen verkeerdlyk beweeren. Want Trophimus was nog by Paulus, toen hy te Jerusalem aankwam^(f); en kan dus toenmaals niet van hem te Miletus te rug gelaaten zyn. Maar ook niet toenmaals, wanneer men hem van Cesaren gevanglyk naar Rome voerde. Want op deeze zeereise langs de kusten van Klein Asie kon men, wegens tegenwind, naauwlyks Gnidus bereiken^(g), 't welk veel zuidlyker ligt. Véél minder heeft hy in dien tyd Troas aangedaan: en te Corinthus is hy ook op deeze Zeereize niet gekomen. Wilde men zeggen, dat hy Erastus te Corinthus gelaaten had, toen hy van daar naar Jerusalem reisde; zo ware het onnoodig geweest, zulks thans eerst aan Timotheus te melden, welke zich toenmaals zelf by Paulus bevond^(h).

Maar 'er zyn nog andere sterke gronden, uit welken blykt, dat deeze Brief, niet in de eerste, maar in de tweede gevangenis van Paulus te Rome geschreeven is. Want, om nu niet te zeggen, dat Paulus daarin van verscheiden Hulpgenooten, die by hem waren, toen hy den Brief aan de Colossers schreef, by voorbeeld, Aristarchus, Jesus en Epaphras niet spreekt; dat 'er integendeel andere naamen in voorkomen, als Eubalus, Pudens, Linus en Claudia⁽ⁱ⁾; insgelyks dat Demas, van wien hy in den gemelden Brief eene groetnis deed^(k), hem thans uit vreesachtigheid had verlaaten, en naar Tessalonica getrokken was^(l); niet minder dat Timotheus en Marcus nu eerst by hem zouden komen^(m), welke zich toenmaals te Rome bevonden⁽ⁿ⁾. Dus waren de omstandigheden zyner tegenwoordige gevangenisse te Rome^(o), gantsch anders gesteld, dan by de eerste. Toenmaals had zelf zyne gevangenis veelen opgewekt, om de Christlyke leer vry te verkondigen^(p). Nu verlieten hem allen, en onderwonden zich niet, iets tot zyne verdeediging by

(e) 2 Tim. IV. 20.

(f) ‘Hand. XXI. 29.

(g) XXVII. 7.

(h) XX. 4.

(i) 2 Tim. IV 21.

(k) Col. IV. 14.

(l) 2 Tim. IV. 10.

(m) Ald. 9. 11.

(n) Men zie Phil. I. 1. Col. I. 1. IV. 10 Philem. 24.

(o) 2 Tim. IV 16. II. 8.

(p) Phil. I 14.’

[p. 320]

te brengen^(q). Toenmaals kon een ieder hem in het huis, welk hy gehuurd had, vinden en spreeken^(r). Nu schynt hy in eenen kerker ingeslooten geweest te zyn; zo dat Onesiphorus moeite had om hem uit te vinden^(s). Toenmaals was hy ook wel bereid om te sterven^(t); maar had nogthans de verzekerde hoop, om weder in vryheid gesteld te worden^(u). Maar nu zag hy niets anders, dan zyn kort aanstaand, vertrek uit de waereld, door eenen bloedigen dood, voor oogen, en verwachtte, na volbragten loop en gestreeden stryd, bereids de Kroon, die voor hem weggeleid was^(x).

Men werpt wel tegen dat de versmaading van Timotheus, om de begeerlykheden der jongheid te vlieden^(y) eer op de eerste, dan op de tweede gevangenis van Paulus pastte. Dan de tusschenruimte van drie of vier jaaren maakt toch, ten aanzien van den ouderdom van Timotheus, geen groot onderscheid; en somtyds is ook by lieden van meer gevorderde jaaren eene zodanige vermaaning juist niet overtollig. Maar de woorden, dat na zyne eerste verantwoording door hem de Evangelieverkondiging bevestigd is^(z), toonen niet zo zeer aan, dat hy hoop gehad hebbe, in 't toekomende nog de prediking des Euangeliums voort te zetten; maar alleen dit, dat daardoor voor alle anderen openbaar was geworden, dat de Christlyke leer het oproer niet begunstige. Dit was waarschynlyk de hoofdbeschuldiging welke men thans tegen Paulus, als een voornaam steunsel van de gezindheid der Christenen, die nu reeds zo verhaat was geworden^(a), ten voorschyn had gebragt. En onder zyne beschuldigers en

(q) ‘2 Tim. IV. 16.

(r) Hand. XXVIII. 30, 31.’

(s) ‘2 Tim I. 16-18. Dezelve had hem reeds eertyds te Ephese, alwaar zyne huisgenooten zich bevonden, 2 Tim. IV. 19, veele diensten beweezen, en waagde het thans zynenthalve naar Rome te reizen, om hem te verkwikken, en op veelerhande wyze te ondersteunen. Daar integendeel zyne andere bekenden in Asie, onder anderen Phygellus en Hermogenes, zich van hem vervreemd hadden, uit vreeze van zelve in ongelegenheid te zullen geraaken, wanneer zy het lieten bemerken, dat zy het met hem hielden. 2 Tim. I. 15’

(t) ‘Phil. II. 17.

(u) I. 25, 26.

(x) 2 Tim. IV. 6-8.

(y) II. 22.

(z) IV. 17.’

(a) ‘Men zie suetonius in Nerone, Cap. XVI. Affecti suppliciis Christiani, genus hominum superstitionis novae et maleficae.’

[p. 321]

tegenstreevers had byzonder Alexander de Koperslaager uitgemunt^(b). Ondertusschen was zyn eerste verhoor voor den Stadhouder Helius Castarianus, welken Nero, geduurende zyne afweezigheid, bykans onbepaalde magt medegedeeld had^(c), gelukkig genoeg afgeloopen. Paulus had zich onder den Godlyken bystand zo goed verdedigd, dat, of schoon het reeds beslooten was geweest, om hem als eenen oproermaker, met berooving van zyn Romeinsch regt, den Leeuwen voor te werpen, hy nogthans voor ditmaal nog van deeze wreede straf verschoond gebleeven, en met het leeven 'er afgekomen is^(d). Doch het was veelligt bereids vastgesteld, dat hy sterven moest, maar dat zulks misschien tot de terugkomst van Nero uitgesteld was. Dat zag Apostel Paulus wel vooraf, en hy vertroostte zich met zyne spoedige verlossing van alle rampen, en zynen overgang in het hemelsch Koningryk^(e). Wyl hy ondertusschen nog hoopen kon, den winter te zullen beleeven; zo wenschte hy zynen geliefden Timotheus nog ter goeder laatste te spreeken^(f): te meer, wyl hy thans, behalve Lucas, geene zyner gewoone hulpgenooten by zich had^(g).

Hy schreef derhalven deezen Brief aan hem, hy mag zich nu te Ephese zelve, of op eene andere plaats in Klein-Asie, opgehouden hebben; erinnert hem aan de vervolging, die hy reeds voor veele jaaren ondergaan had; eer nog Timotheus zyn hulpgenoot geworden was, maar waardoor hy zich nogthans niet had laaten afschrikken om hem te volgen^(h), en vermaant hem alle vlyt aan te wenden, om hoe eer hoe liever, en nog voor de intreede van den winter, by hem te komen⁽ⁱ⁾. Doch, vermits het nog onzeker was, of hy wel zyne aankomst beleeven zou, en

(b) ‘2 Tim. IV. 14, 15. vergel. met Hand. XIX. 33. Maar, dewyl hy thans, gelyk het schynt, naar Asie te rug was gekeerd; zo waarschouwt Paulus zynen Zoon Timotheus, om zich voor hem te hoeden.’

(c) ‘Men zie dio cassius Lib. LXIII Hist. Roman. pag. 720.’

(d) ‘2 Tim. IV. 16, 17.

(e) ald. 18.

(f) 1.4.’

(g) ‘Want Crescens was naar Galatie en Titus naar Dalmatie gereisd; maar Tychicus had hy naar Ephese gezonden. 2 Tim. IV. 10-12.’

(h) ‘2 Tim. III. 10-12.

(i) IV. 9, 21.’

[p. 322]

hem mondelyk de noodige bevelen en onderrechting, hoe hy zich na zynen uitgang uit deeze waereld te gedraagen had, zou kunnen geeven, zo zoekt hy hem reeds in deezen Brief tot eene getrouwe uitoeffening zyner pligten, en standvastige verdeediging der waarheid, tegen de dweeperachtige Dwaalgeesten, welke zich tegenwoordig reeds begonnen te openbaaren, maar met welken het in 't toekomende hoe langer hoe erger zou worden, op te wekken. Doch veelligt heeft Paulus nog werklyk het genoegen gehad, om Timotheus mondelyk te spreeken, wanneer hy, volgens verscheidene getuignissen der ouden, eerst in het acht- en zestigste jaar na Christus geboorte, of, op den negen- en twintigsten Juny, of, 't welk met de omstandigheden veel overeenkomstiger is, reeds den twee- en twintigsten February onthoofd is.’