Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Verhandeling van den Heidelbergschen Catechismus, door twee Godgeleerden. Zondag XIV tot XXIV. Tweede Deel. Te Utrecht, by S. de Waal en G.v.d. Brink Jansz. 1785. In gr. octavo 418 bladz.

Overeenkomstig met de aenkondiging, by de afgifte der Verhandelinge over den dertienden Zondag, waermede het eerste Deel beslooten werd^(*), geschied de verdere uitgave van dit Werk niet meer stukswyze, maer een aental van elf Verhandelingen maken het tweede Deel uit; waerdoor het zelve zig dan uitstrekt tot aen den vyf- en twintigsten Zondag, om het derde Deel voorts aen te vangen met de Leer der Sacramenten. De onderwerpen, in deze elf afdeelingen van den Catechismus voorgedragen, worden door onze Godgeleerden op ene soortgelyke wyze als de voorigen ontvouwd en ter betrachtinge aengedrongen; weshalve dit Geschrift by aenhoudendheid aen 't beoogde doelwil blyve beantwoorden. ----- Tot een stael hier van strekken in dezen de volgende aenmerkingen onzer Godgeleerden, over de uitdrukking in de algemene geloofsbelydenis, dat Jezus is nedergedaeld ter helle.

‘Dit Articul wordt met deze bewoordingen niet ge-

(*) Zie Alg. Vad. Letteroef Vide D. bl. 408.

[p. 244]

vonden in de H. Schrift, zelfs ook niet in de alleroudste geloofsbelydenissen. Daar men het eerst in vondt daar wierd dan zyne begraving uitgelaten: doch eindelyk zyn beide die articulen t'samengevoegt, gelyk wy het nu zien. Daaruit besluiten wy, dat men te onderzoeken hebbe, niet wat men eerst door dit articul verstaan heeft, maar wat men nu allerbest daardoor verstaan konne? ----- In de H. Schriften nu beteekent deeze spreekwys drie dingen. 1. In de eigentlyke helle, de plaats der verdoemden, neder te vaaren. Num. 16:33^(a). 2. In het graf neder te dalen, begraven te worden, Gen. 37:35. alwaar Vader jacob zegt ‘Ik zal rouw bedryvende tot mynen Zoon in het graf nederdalen.’ 3. In dit leeven helsche angsten te ondergaan, 1 Sam. 2:6. ‘Hy doet ter hellen nederdalen, en Hy doet weder opkomen.’ vergel. Ps. 88:7. ----- De vraag is, welke van die drie beteekenissen hier ter plaatse gelden moet^(b)? ----- Wy antwoorden, Toehoorderen; Niet de

(a) ‘Dat die spreekwyze Num. 16:33 eenvoudig dit beteekene, zal iemand, die met behoorlyke opmerking dien text leest, niet oordeelen. Daar was v. 32 gezegt. “En de aarde opende haaren mond, en verslondze,” (dathan en abiram nam.) NB. “met hunne huizen, en alle menschen, die korah toebehoorden, en NB alle hunne haave.” Daarop volgt dan v. 33. “en zy voeren neder, zy, en NB. alles wat hunne was, leevendig ter hellen, en de aarde overdekte ze, en zy kwamen om uit het midden der gemeinte.” Het is meer dan waarschynlyk, dat hier, zonder te oordeelen, dat zy naar Lichaam en Ziel te samen, of ook naar de Ziel alleen, in de plaats der verdoemden gekomen zyn, eeniglyk verhaald worde, dat zy leevendig met alle hunne goederen door de aarde verzwolgen zyn. Welke de gevolgen daarvan voor het Lichaam moesten zyn, kan een ieder ligtelyk denken; ----- voor de Ziele! ----- wy zwygen.’

(b) ‘Indien de voorgemelde optelling van beteekenissen grondig en bondig is, dan moet de vraag zekerlyk hierop uitkomen. Dan verscheiden Geleerde Mannen stellen vast, wat 'er ook van die drie beteekenissen zyn mooge, dat de heerschende beteekenis van die uitdrukking zy, In de plaats en in den staat van afgescheidene zielen over te gaan. ----- Zy merken aan dat jooden en heidenen eene algemeene onderaardsche zeer wyde plaats, welke geschikt is om de afgescheidene zielen te ontfangen, stellen, de zielen zoo wel der Vroomen als der Godloozen, hoewel verre van den anderen gescheiden, en in eenen zeer verschillenden staat. Zy beweeren dat die algemeene verzamelplaats der zielen by de jooden den naam draagt van scheool, en by de Grieken van hades, en dat de h. schrift deeze gevoelens mede volgt, waartoe men onder anderen bybrengt, Deut. 22:22. Job 11:8. 17:13. 30:23. Ps. 16:10. 89:49. 139:8. Spr. 9:18. 15:24. Jez. 14:9. 57:9. Ezech. 32:18-32. Amos 9:2. Matth. 11:23. Luc. 10:15. 16:19-31. zelf ook Gen. 37:35. Ja, zy staan sterk daarop, dat deeze de zin van dit articul zy, Dat men belyde, dat Christus gestorven zy, en vervolgens hoe het met zyn Lichaam gegaan zy, Hy is begraven, en hoe met zyne Ziele, die is nedergedaald ter helle, in eenen afgescheidenen staat, en in de algemeene vergaderplaats der afgescheidene zielen overgegaan. Zy zeggen daarby dat dit articul, op het einde van de vierde Eeuw, door het Concilie van Aquileia aangenoomen is, om tegen de apollinaristen te belyden, dat christus wel waarlyk eene menschelyke ziel hadde, alzoo dezelve in de hades is nedergedaald by 's Lichaams dood. Zie king Hist. Symb. Apost. C. 4. en staring Byb. Woordenb. op 't woord helle. ----- Wat ons aanbelangt, wy willen niet wederspreeken, dat onze spreekwys zeggen konne, den overgang der ziele in den staat en plaats der afgescheidene Geesten, volgends den styl van jooden, grieken, en Kerkelyke Oudvaders, ja ook der H. Schriften. Wy neemen ook niet op ons, te wederleggen, dat men in de Oude Kerk dit articul aldus uitgelegt hebte; maar wy zyn van oordeel, dat in onze nederlandsche Kerk deeze verklaaring niet wel voege, 1. om dat het in onze taal geweldig vreemd luidt, te belyden, dat christus naar zyne ziele in het Heemelsch Paradys, in den Heemel, tot zynen Vader opgeklommen zy, (gelyk wy dat gelooven,) met die uitdrukking Hy is nedergedaalt ter helle. 2. om dat de eenvoudige belydenis: “de ziel van christus is in eenen afgescheidenen staat en plaats geweest”, by ons droevig weinig te beduiden heeft, en onder het woordeken gestorven al mede begreepen wordt. 3. om dat de nederlandsche Kerk met het overneemen van den heidelr. Catechismus eene gansch andere verklaaring antw. 44. aangenomen heeft.’

[p. 245]

eerste, eene nederdaling van Christus in de plaatse der verdoemden, om de Vaderen van het O.T. uit het voorburg der helle te verlossen, gelyk de Papisten willen, of om aldaar over zyne vyanden te zeegepralen, gelyk de Luthersen sleilen^(c). Neen jesus is noch naar het Lichaam, noch

(c) ‘Dat de lutheranen, althans sommigen hunner, willen, dat christus als God en Mensch, met Ziel en Lichaam, op het eerste ogenblik zyner Opstandinge, ter helle nedergedaalt zy, ten einde Hy zich daar vertoonen mogte als den verstoorder van het geweld der helle, en den geduchten Richter der verdoemden, hebbe ik voor lange al gezien uit j. rod. rodolph over deezen Zondag, maar laater heb ik bespeurt, dat de luthersche Godgeleerde g.c.b. mosche eene plaatselyke hellen vaart van christus geheel verlaat, waarover hy zich verdeedigt, in de Voorreede voor het 5de deel van zynen Bybelvriend.’

[p. 246]

naar de Ziele, [noch ook naar beiden, volgens de Leere van Gods Woord,] in de Helle geweest^(d). ----- Ook niet de tweede, zyne begraving. Neen! Die is klaar genoeg vooraf vermeld in onze Belydenisse, en behoefde voor de tweede - maal zoo duister daarin niet herhaald te worden. Dat zou de ydel-, ja loutere dwaasheid weezen. ----- Maar myns bedunkens, (en daarmede stemt ook de Catechismus overeen,) geldt hier de derde beteekenis, van zyne onuitspreekelyke benaauwtheden, smerten, verschrikkingen en helsche kwaalen, in welke Hy in zyn gansche Lyden, maar inzonderheid aan het kruis, gezonken was, dat is, met één woord, zyn Zielslyden. ----- Zeeker! deeze verklaaring is overeenkomstig 1. met den spreekstyl der H. Schriften, als waarin Zielsangsten met soortgelyke benamingen wel voorkomen, 1 Sam. 2:6. Ps. 18:6. ‘Banden der helle omringden my, strikken des doods bejegenden my.’ Ps. 116:3. ‘De banden des doods hadden my omvangen, en de angsten der helle' hadden my getroffen: ik vondt benauwtheid en droessenissen.’ 2. met de de natuur der zaak, dewyl de Helsche straf ook al voornamentlyk bestaat in zodanige zielenangsten. Luc. 16:23, 24, 25. Jez. 65:14. 3. met de volkomenheid onzer geloofsbelydenisse, in welke immers ook behoorde melding gemaakt te worden van 's Heilands Zielslyden, het welk niet geschiedt dan in deeze uitdrukking. 4. met de orde, terwyl die geheel natuurlyk van het Lichamelyke tot het Geestelyke, van de ligte tot de zwaardere Lydingen overgaat. 5. eindelyk, met de waarheid der zaake, alzoo jesus waarlyk zielsangsten geleeden heeft.’

(d) ‘De gewoone bewyzen onzer Godgeleerden 1. dat christus by zyn dood naar het Lichaam in het graf, naar de Ziel in den Heemel was, en dat Hy dus ter Helle niet vaaren konde. 2. Dat de Helle geen geschikte plaats voor den Zeegepraal was. 3. Dat de H. Schrift daarvan niets gewaagt. 4. Dat die geen voorbeeld kent enz. moeten dan met een oordeel des onderscheids, tegen papisten en lutheranen, aangevoert worden.’