Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

De dwaasheid van zyne schulden te betaalen voor lieden van fatsoen.

Een Vertoog, dat zeker thans in den Smaak moet vallen, daar de tyd der lastige Nieuwjaars-Rekeningen nadert.

To-morrow, and to-morrow, and to morrow
Creeps in this petty pace from day te day.

shakespeare.

De dagelyksche vorderingen in alle Kunsten, Weetenschappen en Welleevenheid, schenken, aan eenen opmerkzaamen geest de aangenaamste denkbeelden, en doen hem deeze Eeuw boven alle voorgaande verheffen. Doch, onder alle Verbeteringen, welke by ons langs hoe meer veld winnen, is 'er een die boven allen uitsteekt, en te meer te waardeeren is, dewyl zy eene grensscheiding uitmaakt tusschen den Welopgevoeden Heer van Fatsoen, en den alles berekenenden Koopman, Winkelier en Handwerksman. - Ik bedoel die allerheerlykste Vinding om alle de Noodwendigheden des leevens niet alleen, maar alle de Verkwikkingen en Gemakken te verkrygen, zonder daar voor iets te betaalen.

Eene Kunst, reeds voor lang door veele Grooten en Aanzienlyken met greetigheid verlangd; en in de Theorie, reeds Eeuwen geleden, goedgekeurd; nogthans heeft zekere oude Gewoonte, gegrond op een vooroordeel der Opvoedinge, tot nog maar weinig jaaren geleden, het volvoeren van een zo edel plan, of het daadlyk bewerkstelligen van die loflyke Kunst, verhinderd. Maar, vermids alle dingen van de aangelegenste

[p. 654]

tot de minste, door de Mode geregeld worden, is deeze verwonderlyke Kunst, in 't einde, door de algemeene toestemming van Adelyke en Fatsoenlyke Lieden, in zwang gebragt; en ten einde dit Bedryf niet gelyk andere in veragting kome, door dien de heffe des Volks, daar in, de Grooten des Lands, volgen, heeft men zo veel mogelyk zorge gedraagen om deezen zulks te beletten.

Doch, gelyk Nieuwigheden van allerlei aart, ze mogen der Maatschappye zo voordeelig zyn als zy willen, doorgaans eenige tegenkanting ontmoeten, zo vindt men heden ook, onder Lieden van Fatsoen, die door eene sterke verkleefdheid aan oude Gebruiken, of door eene halstarrige verzetting tegen alles wat niet met hunne zinnelykheid overeenkomt, of door eene onbegryplyke grilligheid, nog op den ouden voet met Nieuwe Jaar hunne Rekeningen betaalen, en groote geldsommen verkwisten, door te voldoen, 't geen men in de gemeene taal Wettige Schulden heet: dit getal is, nogthans, klein, en gelukkig vermindert het van dag tot dag: en ik wil dus hoopen, dat hunne hardnekkige verschillendheid van begrip geen hinder van aanbelang zal veroorzaaken: dewyl nogthans eene gemeene dwaaling zou kunnen te wege brengen, dat zodanige Lieden daar door een Character verwierven, 't welk bewondering verwekte, en jonge Lieden van Adel en Fatsoen zou kunnen verlokken om hun na te volgen, oordeel ik het den onvermydelyken pligt van iemand, die hun welweezen ter harte neemt, den zodanigen de Ongerymdheid van dien Handel klaar onder 't oog te brengen, en de onbedreevenen tegen deeze Geestdryvery te waarschuwen. - Geestdryvery noem ik het: want deeze Scheurmaakers, (hoe zal ik ze anders betytelen?) spreeken van Geweeten, van een inwendig Gevoel, 't geen hun aanzet tot deeze Adelyke en Fatsoenlyke Heeren zo weinig voegende bedryven; die teffens zo veel van de aangenaamheid des gezelligen leevens wegneemen.

Voor af moet ik een weinig van myn Onderwerp afwyken, om eene behoorelyke onderscheiding te maaken tusschen twee dingen, die men onlangs onder elkander heeft beginnen te verwarren - met voordagt te verwarren - om de begrippen der wederstreevende Party te onderschraagen: te weeten Eer, en Eerlykheid. - Langen tyd hebben zy vrugtloos beweerd en staande gehouden met veele drogredenkunstige bewyzen, dat het stipt waarneemen van Eerlykheid iemand tot een Man van Eer maakt: terwyl het minste doorzigt van de vorderingen der tegenwoordige Eeuwe, zo klaar als de zon op den vollen middag, toont, dat Eer en Eerlykheid niet alleen afzonderlyk kunnen bestaan; maar in de daad geheel onafhangelyk van elkander zyn: by voorbeeld, Eer is dat kleine beuzelagtige ding niet, waar voor men 't lang gehouden heeft, het naauwkeurig gestand doen aan zyne beloften, het houden van zyn

[p. 655]

woord, erz. - Neen; deeze is van een veel hooger afkomst. Zy huisvest in 't bloed van Adelyke Stammen, en Aanzienlyke Geslachten, en gaat onvermengd onverminderd van geslacht tot geslacht over. Getytelde Menschen, Menschen met waardigheden bekleed, zyn Lieden van Eer, in spyt van alle de schulden, die in 't kladboek eens Winkeliers mogen staan. Dit is Eer, en deeze vertoont zich ten Hove doorgaars in den volsten luister, terwyl Eerlykheid, de laage bewoonster van schamele hutten, daar niets te maaken hebbe; en indien iemand van de bovengemelde Party het waage haar daar te noodigen, wordt hy, en met het voldingendste regt, aangezien voor iemand, die vermaak schept in laag gezelschap, en als zodanig gebrandmerkt en geschuwd.

Ik wenschte, overzulks, dat onze Jonge Heeren van Fatzoen, die verlangen voor beschaafd, wel opgevoed en Lieden van Eer aangezien te worden, zich zeer zorgvuldig wagtten om zich niet te laaten inneemen door de voorschriften, of wegsleepen door de voorbeelden van zulke ouderwetze Bygeloovigen: want, schulden te betaalen wordt thans gehouden voor een onlochenbaar kenmerk van laage Eerlykheid, van welke Lieden van hun rang en opvoeding zich ten verste verwyderd moeten houden: dewyl zulks, als zy het wel begrypen, onbestaanbaar is met Eere. Groote onbetaalde Rekeningen van jaaren herwaards aangehoogd, waarop de onderscheide jaaren met groote talletteren, ter betere aanduiding, gemerkt staan, zyn zo zeer als iets anders het kenteken van Adel en Fatsoen. Ik durf meer zeggen, zy strekken niet alleen ten cieraad, maar maaken de Schuldenaars tot zo veele dienstvaardige Afhangelingen van niet betaalende Aristocraaten, die 'er by tyd en wyle grooter dienst van kunnen trekken dan byaldien zy hun ryk en welvaarend hadden doen worden, door het opvolgen van 't geen men Eerlykheid noemt.

Genoeg, hoop ik, gezegd te hebben ter onderrigting voor deeze aanzienlyke Schuldenaars. Ik moet nog een woord of twee in 't midden brengen voor de laage Schuldeischers: want men heeft my in 't oor gebeeten, dat de voortgang der straks aangepreeze Kunste onlangs zeer gedwarsboomd is, door hun kwaalyk geplaatst ongeduld, lompe wyze van Schuldvordering en mangel aan Koopmans vertrouwen; en naardemaal zy zo verre hun pligt vergeeten hebben, agt ik my gehouden hun dien te herinneren, en voeglyke Regels tot hun gedrag in het toekomende voor te schryven; ze zyn, kort, kragtig, en gereed te vatten.

Geloof, Stilzwygenheid en Geduld moeten de hoofdtrekken uitleveren van ieder Winkelier en Handwerker; en elk hunner moest de naamen deezer Deugden, met gouden Letteren, in hun Winkel of Werkplaats zetten, om dezelve nooit te vergeeten. De eerste zal hun leeren het noodige Credit te

[p. 656]

geeven; de tweede hun wederhouden van immer eenige onvoegelyke uitdrukking zich te laaten ontglippen als zy hunne opwagting by de Grooten maaken; en de derde hun wapenen tegen de te leurstellingen als zy moeten hooren, Myn Heer die zal u morgen - overmorgen - betaalen. - Want Uitstel is thans het woord der Mode, en men moet tegenwoordig even min verwagten, door Lieden van Eer betaald te zullen worden, als zy voorhebben te betaalen. 't Is genoeg Eer voor die Eerlyke Lieden, dat Lieden van Eer met hun te doen willen hebben, en toelaaten dat zy hunne Naamen in hun Schuldboek optekenen voor de goederen, welke zy met een onbekrompe hand bestellen of laaten maaken, zonder ooit een oogmerk te hebben om ze te betaalen: zulke Naamen kunnen dienen om Klanten te lokken.

In de daad, indien de Winkeliers en Handwerkslieden dit gedeelte van hunnen zo duidelyken pligt wilden betragten, zo durf ik hun, volmondig, verzekeren, dat 'er eene steeds standhoudende en onverbreeklyke eensgezindheid zal stand grypen tusschen Lieden van Fatsoen en Eer, en die laagere soort van Menschen, welke het met Eerlykheid houden; ook zullen als dan die schend- en scheldnaamen, waar mede zy, tot nog toe, elkander wel eens beklad hebben, te eenemaal worden uitgewischt, of in 't vergeetboek geraaken. Maar, wanneer zy, doof voor myne welmeenende raadgeevingen, voortvaaren Lieden van Eer met maanen lastig te vallen, kunnen die Burgerlieden, op geenen grond altoos, wagten, staande te zullen blyven, of de gunst hunner hooge Begunstigeren langer te behouden. - Ja - misschien - als zy hunne duldlooze onbeschaamdheid nog verder voortzetten, zullen die nutlooze dingen, welke zy Handel en Handwerken noemen, en waarvan zy arme Schepzels leeven moeten, by eenen toeneemenden trap van Beschaafdheid en Verbetering, geheel afgeschaft en verbannen worden. - Lieden van Fatsoen, van Eer, wagt u voor schande! - Burgerlieden, Eerlyke Winkeliers en Handwerkers, wagt u voor Schade! - Ik heb betoogd, hoe zeer gy beiden gevaar loopt, en u de wegen aangeweezen om 't zelve te vermyden. - Ik heb my gehaast om dit nuttig Vertoog in de Wereld te brengen, daar de Kooplieden en Werkbaazen, in de Wintersche avonden, volgens het oud gebruik, in hunne Boeken zitten te tuuren, en met het lastig werk van lange Rekeningen uit te schryven bezig zyn.

Men zal mogelyk op dit Vertoog wel wat weeten te vitten; doch geloof my, ik trek het my even min aan, als een Man van Eer, die, met dit Nieuwe Jaar, de grootste Rekening ontvangt; ik zal my even min verantwoorden, als hy betaalen.