Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Brief van den heer AEpinus, Raadsheer van Staat in Rusland, aan den Heer Pallas, Raadsheer van de Keizerlyke Collegien te Petersburg, ingevolge van een berigt, wegens een vulcaan in de maan ontdekt. Door den Heer Herschell, F.R.S. medegedeeld aan de Keizerlyke Academie der Weetenschappen, door den Heer De Magellan, Lid dier Academie, op den 4 May, 1783.

myn heer,

Niets kon my aangenaamer weezen, dan het berigt van u ontvangen, ten opzigte van den Heer herschell's ontdekking, van een brandende Vulcaan in de Maan^(*). Van hoe veel aanbelangs deeze waarneeming ook moge weezen, voor elk Liefhebber der Natuurlyke Wysbegeerte, dezelve treft my meer byzonder: dewyl dit stuk, wel beweezen

(*) Van deeze Ontdekking vinden wy het volgend kort berigt. Weinig weeken geleden, keek eene Mevrouw door de Telescoop van den Heer herschell, en zy zag een licht, gelyk een Star, in de Maan: waar op de Heer herschell verklaarde blyde te zyn, dat zy zulks hadt opgemerkt; dewyl hy dat licht reeds voor eenigen tyd gezien had, en, door zyne waarneemingen, zich verzekerd hieldt, dat het geen Star, maar een Vulcaan was. Zie The London Magazine. Dec. 1783. bl. 507.

[p. 533]

zynde, de waarheid zal bevestigen van myne Gissingen, wegens den Vulcanischen Oorsprong van de oneffenheden op de oppervlakte der Maan, welke Gissingen ik maakte, in den Jaare MDCCLXXVIII, en mededeelde in een Vertoog te Berlyn, in 't Jaar MDCCLXXXI gedrukt. Dit Vertoog is, gelyk gy weet, in 't Hoogduitsch geschreeven, en zulks, buiten twyfel, de rede, waarom het nog onbekend is in andere Landen; schoon ik 'er eene Fransche geschreevene Overzetting van bezorgde, aan den Heere william hamilton te Napels, ten tyde dat zyne Keizerlyke Hoogheid, in den Jaare MDCCLXXXII, Italie doorreisde.

Met een zonderling genoegen, verneem ik, dat denkbeelden, geheel eenstemmig met de myne, van den Hoogleeraar beccaria van Turin, bykans ten zelfden tyde gevormd zyn^(*). Het blykt dus, dat drie Naspeurders van de Verschynzelen der Natuure elkander als aantreffen: want het is niet onbekend, dat de beroemde Hoogleeraar lichtenberg, te Gottingen, dezelfde Gissingen geopperd hebbe.

Schoon het vreemd moge schynen, dat die Heeren, op zo verren afstand van elkander woonende, op geen groote tusschenruimte van tyd^(†), in 't zelfde denkbeeld vie-

(*) De Heer de magellan herinnert zich den tyd niet, welken de geweezen Hoogleeraar beccaria van Turin, hem zyne gedagten over dit onderwerp schreef: dewyl hy reeds alle de Brieven, van hem ontvangen, na Turin gezonden hadt, op 't verzoek van den Graaf prospero balbo, die ten oogmerk heeft alle de Schriften van dien Hoogleeraar in 't licht te geeven; doch het zal, uit de volgende aantekening, blyken, dat de Hoogleeraar beccaria reeds voor de maand October, des Jaars 1772, deeze denkbeelden hadt.

(†) 't Was op den elfden van October, des Jaars 1772, dat de Neef van wylen den Hoogleeraar beccaria een lichtgeevende vlek ontdekte op de Maan, toen dezelve dien avond geheel verduisterde. De Hoogleeraar liet zyn Neef en Zuster op zyn plaats, tot Electrike waarneemingen geschikt te Garsegna; van oogmerk geweest zynde, om die Verduistering zelve waar te neemen, werd hy daar in verhinderd, door dien hy berigt ontving van de aankomst van den Heer de saussure te Mondavi, waar de Hoogleeraar terstond heenen ging, om dien Wysgeer te ontmoeten; laatende zyn Neef met een kleinen Achromatiken Telescoop van dollond, en de noodige onderrigtingen tot het doen der waarneemingen op de Verduistering. Beide zyn Neef en zyne Zuster onderscheidden klaar een lichtende vlek, in of naby de plaats Copernicus getekend op de Maankaarten. Vervolgens maakte de Hoogleeraar beccaria deeze waarneeming bekend, in zyne openbaare lessen over de Natuurlyke Wysbegeerte; teffens beweerende, dat de ronde holligheden op de oppervlakte der Maane zo veele monden waren, van uitgebrandde Vulcaanen: 'er byvoegende, dat die rechte straalen of schitterende deelen, welke men ontdekt, byzonder op de plaats Tycho getekend, door hem aangemerkt worden, als zo veele vloeden van Lava, voortgekomen by eene groote ontbranding van een Vulcaan, op die plaats. De Leezer kan dit berigt zien, door den Hoogleeraar zelve in een Brief aan de Prinsesse josephina de savoy-carignan, waar in hy zyn gevoelen meldt, over dat lichtend Verschynzel, door Don ulloa waargenomen in de Maan, geduurende de volkomene Zonsverduistering, op den vier- en twintigsten Juny 1778; beweerende, dat zulk een lichtgeevende vlek een daadlyk brandende Vulcaan was, en geen gat in het lichaam der Maane, gelyk Don ulloa dagt. Deeze Brief is te vinden in het Journal de Physique, voor de maand Juny 1781. Het verdient onze opmerking, dat de twee Vulcaanen, waargenomen door Don ulloa en door den Neef van den Hoogleeraar beccaria, van eene verbaazende grootte moeten geweest zyn: dewyl zy dezelve door kleine Telescopen ontdekten, de Neef van beccaria hadt 'er een, slegts achttien duimen lang; daar de Heer herschell zich bediende van een uitmuntenden Newtoniaanschen Telescoop van zyn eigen maakzel, die een brandpunt van negen voet, en een opening van negen duimen hadt: men voege daar by, dat de Vulcaan, door niemand der Bystanderen, en alleen door den Heer herschell, kon gezien worden, met een Achromatischen Kyker van dollond, die drie en een half voet brandpunt hadt.

[p. 534]

len, is de zaak, egter, zo vreemd niet, als dezelve, in den eersten opslage, voorkomt, na de byzondere beschryvingen, en naauwkeurige afbeeldingen, door onderscheide Wysgeeren gegeeven, binnen de laatste tien jaaren, van de gesteltenisse dier oneffenheden op 't Aardryks oppervlakte te wege gebragt, door de uitbarstingen van onderaardsche vuuren. Het gevoelen, betreffende den Vulcaanischen oorsprong van de oneffenheden, op de oppervlakte der Maan, mag vergeleeken worden by eene vrugt, volmaakt ryp, welke in de handen moest vallen van hem, die toevallig den boom schudde.

[p. 535]

De eer, nogthans, van eerst dit begrip gevormd te hebben, komt noch den Hoogleeraar beccaria, noch den Hoogleeraar lichtenberg, noch my, toe. Wy zyn, in dit opzigt, meer dan eene eeuw geleden, voorgekomen, door eenen Man, wiens Werken tegenwoordig weinig geleezen worden, en dus weinig bekend zyn, een Man, die van natuure de wonderbaarste gaven ter ontdekking ontvangen hadt; doch wiens sterke Verbeeldingskragt hem geduurig tot nieuwe voorwerpen vervoerde, en belette, dat hy op dezelve eenen genoegzaamen tyd staan bleef, om ze tot volmaaktheid te brengen: met één woord, het is de beroemde robert hook, van wien ik spreek.

Toen ik myne Verhandeling opstelde, over de oneffenheden op de oppervlakte der Maane, onderzogt ik zorgvuldig of iemand, vóór my, op dezelfde gedagten gevallen was. Myne naspeuringen waren toen vrugtloos, en het was niet dan lang na de Uitgave myner Verhandelinge, dat ik toevallig dezelfde denkbeelden by dien Schryver ontdekte. In de daad, het is niet vreemd, dat de Schryver myne nazieningen ontsnapte: dewyl niemand iets van dien aart zou gezogt hebben ter plaatze, waar ik het aantrof; te weeten in zyne Micrographia, te Londen, in den Jaare MDCLV, in het XXste Hoofdstuk, van welk Werk hy in 't breede spreekt, over dit denkbeeld.

Ik agt my gelukkig, myn Heer, dat ik u deeze byzonderheid kan mededeelen, in de Geschiedenis van den voortgang der Menschlyke Kundigheden: dewyl ik, hier door, regt doe aan een Man, dien ik genegen ben aan te merken, als het eerste Vernuft in 't stuk van Vinding, 't geen ooit of ooit bestondt, - de Vinding keert dus tot haaren Eigenaar weder. - En, in de daad, liet men deezen zonderlingen Man, in allen deele, regt wedervaaren, dan zou blyken, dat veele zeer merkwaardige en vernuftige Ontdekkingen, die thans voor nieuw doorgaan, hem eigenlyk toekomen. Zou het niet billyk zyn, myn Heer, de twee Vulcanische Bergen, door den Heer herschell, naderhand, in dat gedeelte van de Maan ontdekt^(*), te noemen naar

(*) 't Was op den dertienden van de maand Juny 1783, dat de Heer herschell twee nieuwe kleine kegelvormige bergen ontdekte op dezelfde plaats, waar hy, den vierden van die zelfde maand, de Vulcaan hadt waargenomen. Deeze liggen op den Mons Porphyrites van hevelius, juist by een derden Berg, doch veel grooter, door den Heer herschell voorheen dikwyls waargenomen; doch deeze twee kleine waren nooit te vooren, op die plaats, ontdekt; en dus ook niet afgebeeld in de tekening, welke hy zelve gemaakt hadt van dit gedeelte der Maane, vóór die waarneeming. Deeze byzonderheid heeft de Heer herschell my zeer verpligtend laaten toekomen, by eenen Brieve, gedagtekend den achtsten van May deezes Jaars, 1784.
j.h. de magellan.

[p. 536]

den naam van hem, die eerst verzekerde, dat 'er Vulcaanen in die Planeet bestonden?

Ik heb de eer van te zyn, enz.

aepinus.

18 Juny, 1784.