Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Proefneeming om hagel voort te brengen.
Door Cornelius Pereboom, Med. Doct. te Amsterdam.

Dat men niet altoos op het getuigenis der Schryvers, over de Natuurkunde, kan staat maken, is des te meer jammer, wanneer de opgegeven Proefneemingen niet overal, en op heeter daad by elken Letterarbeid, kunnen herhaald en onderzogt worden. Het valt voor een Natuurbeschouwer gereeder in 't oog, wanneer daarby Redeneeringen gevoegd worden, die men aan Algemeene Grondbeginzelen kan toetzen, om derzelver meerdere of mindere ongegrondheid in 't oog te doen loopen. Zodanige zyn de breedspraakige gevolgen, die men uit de Proeven van den Heer quinquet, om Hagel, enz. door middel van de Electriciteit te vormen, (te vinden in de Alg. Letteroeffeningen, VIde Deel, N. 1. p. 17-19.) heeft opgemaakt. Ik laat de waardy deezer Proeven, die veelal mislukt zyn, aan het nader onderzoek der Liefhebberen over, maar ik ben in staat om onwedersprekelyk te bewyzen, dat de Hagel, zonder tusschenkoming der Electriciteit, dadelyk kan gevormd worden, en derhalve eene geheel andere oorzaak heeft, in zo verre, dat het vormen der Hagel, uit eenvoudiger beginzelen, en met den eenvoudigsten Toestel kan geschieden. Ik, voor my, verwacht van deeze uitvindinge zo groote bevordering niet, om daar-

[p. 531]

over juist uit te roepen: ziet den mensch tot het toppunt opgeklommen, om het geheim der natuur te ontdekken, enz.

Laat in een bakje, vol gemeen water, eenige druppels Tinctura Myrrhae vallen, en dit vocht bevroozen zynde, zal men op de oppervlakte van het Ys bestendig eenige Hagelkorls vinden. Voorts bevriest het Ys zelve niet in een eenvormigen klomp, maar in laagen, zodanig, dat ik hetzelve deswegens geoordeeld heb, Glacies scissilis, of Bomys, te mogen noemen. Te weeten, Glacies scissilis, om dat dit Ys op 't gezicht voorkomt, als in laagen splytbaar te zyn, en Bom-ys, hoedanig men noemt alle Ys, welk eeninige ledige ruimte onder zich heeft. Ik heb opgemerkt, dat ieder Hagelkorltje aan de oppervlakte van myn Bom-ys vast was, door middel van een Pedunculus of dun teder steeltje; edoch, welk op de minste beweeging van het Bakje brak, zodat de Hagelkorl afviel, en aan andere Hagel, gelyk een Ey aan een Ey, gelyk was. De Hagel, noch aan het Ys vastgegroeid, kan dus niet oneigentlyk als een Ysbloempje in een Kruidkundigen, of noch nadruklyker in een Scheikundigen, zin, als een Flos Glaciei, beschouwd worden. Door het vergrootglas beschouwd, bestaat ieder Hagel uit een verzameling van ronde witte bolletjes, die te zamen een korl uitmaaken. De smaak der Myrrhae is daar duidelyk in waar te neemen. De grootte is onderscheiden, doch doorgaans als van een waterdroppel.

Nu koom ik tot de oorzaak van het Verschyuzel. Ik denk juist niet, dat de Myrrhae volstrekt noodzaaklyk is, om het Ys op de gezegde wyze te doen bevriezen, maar alleen de Wyngeest of eenig ander Phlogiston. Door de koude wordt de Geest uit het water gedreeven; wy zien daarom, dat het Ys doorgaans bezet is met lugtbolletjes en bobbels, die op het tydstip der bevriezing weerhouden worden, en natuurlyk Bom-ys vormen. Even gelyk het natuurlyk Bom-ys ook geboren word, wanneer het noch onbevroozen water daaruit wegloopt. Sneenwwater en Zeewater leveren daarom met gelyke koude brosscher Ys op. De uitdryving van de Tinctura Myrrhae heeft dus ons Glacies Scissilis veroorzaakt. Maar het valt moeijelyker, om te verklaaren, hoe de Hagelkorls daarop in eenen nacht vriezen, en wel by my steeds in een besloten vertrek. Ik weet daarvoor geen genoegzaame gissing te vinden, in de uitwaasseming van het water, die op het oogenblik der bevriezing geschied. De damp, bezwangerd met Wyngeest, zoude dan in vzsten Hagel veranderen? en bitter

[p. 532]

smaaken, daar nochtans de Myrrhe zelve niet mede in de lugt kan vliegen? Dit schynt wat ongerymd. Zie daar ons reeds tot een toppunt opgeklommen, van waar het onmogelyk is om dit geheim der natuur te ontdekken. Die in staat was om de Electriciteit hier, als oorzaak, te passe te brengen, zoude ik inderdaad als een grooten Apollo begroeten. Ik meene genoegzaam betoond te hebben, dat, zonder eenigen Electrischen toestel, het water, door koude, tot Hagel vervormbaar is, en laate het verder onderzoek hiervan aan gelegener tyd over. Een schoteltje myner Hagelkorltjes zal by winter noch wel eens plaats vinden op het Desert, en geen onaangenaam hoog smaakje verschaffen. Want men kan daaraan allerhande smaak geeven, door in plaats van gemeen, eenig gedistilleerd, water te neemen.