Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

De lessen der rede.

(Een Fragment.)

‘De Goden, myn waarde iphis, (dus sprak de Rede tot haaren Kweekeling,) planten den Mensch, by diens Schepping, de begeerte na Geluk in; en die begeerte kon in hem niets anders hervoortbrengen, dan eerbied, hoogagting en liefde tot de Deugd, die, zo wel op Aarde als in den Hemel, de eenige bron is uit welke Gelukzaligheid voortvloeit. De Hartstogten waren toen aan myne Wetten onderdanig, en de Mensch, door my ondersteund, hieldt dezelve in bedwang.

Dan typhon, het beginzel des Kwaads, ter straffe over zynen hoogmoed, van den Olympus gebannen, daalde neder op aarde. Hy verscheen, en onmiddelyk sleepten de losgelaate Driften, even als een inbreekende vloed, de Stervelingen mede, en de Zedelyke Wereld scheen ten verderve gedoemd.

Te vergeefsch, riep ik het Menschdom toe. - Vrugtloos, helaas! verhef ik tot nog myne stem. Wederspannelingen tegen myn gezag, en Slaaven van hunne eigene ongeregelde Lusten, luisteren zy niet na myne stemme. - Zints dien noodlottigen dag, is bykans het geheele Menschlyke Geslacht aan derzelver Dwinglandy blootgesteld geweest, en zy - zy alleen - mogen wys heeten, die, na myne lessen hoorende, kloeken wederstand weeten te bieden aan hunne opgeruide Neigingen; en dezelve te onder te brengen. Doch de zodanigen zyn weinig in getale. De ydelzinnige menigte geeft zich aan de Driften over, zonder zelfs te wenschen die te wederstaan: ja veelen zyn dermaate verdwaasd, dat zy onder de harde heerschappy der Hartstochten Geluk zoeken. De laagsten deezer Slaaven omhelzen en kussen hunne ketens, en zullen, liever, dan een getroetelden Lust niet in te willigen, Waarheid, Regtvaardigheid, elk voorschrift der Rede, elk beginzel van Deugd, daaraan opofferen. - Vreemdelingen, volslaage Vreemdelingen, ten opzigte van die verheevene gevoelens, welke ten eenigen tyde tot charactertrekken dienden van de Kinderen der Menschen, hebben zelfs de hemelsche beginzels van Liefde en Vriendschap hunnen invloed op hun verlooren, en doen dezelve dagelyks dienen tot de laagste en veragtlykste oogmerken, en dit dikwyls, ô verregaande ontaarting! zonder zich des in 't minste te schaamen!

[p. 359]

Maar hoe zeer verdwaasd het gros des Menschdoms moge zyn, en hoe doof voor myne onderrigtingen, worden 'er nogthans eenige weinige gevonden, die de Deugd kennen, en geen ander voorwendzel hebben, om de betragting van dezelve te verwaarloozen, dan het beuzelagtige, dat dezelve hun te streng is. - Zy agten, doch beminnen haar niet. En waarom vereeren zy die hemelsche Schoonheid, zo wel niet met hunne Liefde als met hunne Hoogagting? Dewyl zy, in spyt van alle hunne poogingen om haar te doen zwygen, steeds voortvaart met de herinnering hunner dwaasheden en gebreken. Om dit lastige zelfverwyt te verstompen, 't welk altoos hun zal pynigen en knaagen, zo lang zy op dien weg der verkeerdheid voortgaan, wenschten zy, met gehelen harte, eens het streelend genoegen te mogen smaaken, van den Naam en het Denkbeeld der Deugd te kunnen vernietigen. - Zy vinden, tot hun kwellend hartzeer, dat zy nog getrouwe Aankleevers hebbe. Door nyd geprikkeld, zoeken zy deezen te verlokken, en op hunne zyde over te haalen, en zy slaagen nierin maar al te gelukkig.

Zo ras een Jongeling de armen der beschuttende Onschuld verlaat, en den voet zet op het pad, 't welk de Wereldlingen Leeven noemen, verwekt hy gewis de jalousy der Wereldlingen. Met waarheid mag hy gezegd worden, op een nieuw Leevenstooneel te treeden: hy ziet de Deugd belachten; hy hoort Zedigheid met den naam van Blooheid bestempelen, en Voorzigtigheid, wat is deeze anders dan kinderagtige Beschroomdheid? - Schoon veelen, in hun hart, beschaamd zyn over hunne buitenspoorigheden, nogtháns schroomen zy geenzins deeze voor hun met de schoonste kleuren te maalen, en met het glimpigst vernis te overstryken. - Hun bekleed te zien met hoedanigheden, die de agting verdienen van Mannen, wier agting loflyk is, baart den verleideren eene allerdoodlykste kwelling, en zy laaten niets onbeproefd om hun zo veragtlyk te maaken als zy zelve zyn, indien niet even haatlyk. Van deeze Waarheden, ô iphis! kunt gy niet onkundig weezen: eene droeve ondervinding is hier uwe Leermeesteresse!’

Helaas! (riep de Zoon van melania uit, een diepe zugt laatende,) Helaas! herinner my, bid ik u, niet, 't geen my, voor eeuwig, met schaamte moet bedekken. Ik weet, dat ik, te Babylon en Thebes, weigerde uwe raadgeevingen op te volgen; dat ik zelfs de Wetten der Deugd met voeten trad. Dan, overtuigd van myne dwaalingen, zal ik voortaan beter op myne hoede weezen: en, ten dien einde, wil ik alleen het gezelschap en de verkeering zoeken van Menschen, wier gevorderde jaaren hun lang gediend hebben, tot een voormuur tegen de geweldige en heillooze aanvallen der ontstooken Driften.

‘Weest op uwe hoede tegen dit bedrog, (hervatte de Re-

[p. 360]

de;) het onbegrensd vertrouwen, 't geen gy op Bejaardheid voor hebt te stellen, zou u meer dan iets anders misleiden. Laat u, indeezervoege, niet bedriegen, weinig kwaad vermoedende Jongeling! - Bejaardheid, wel verre van iet toe te brengen tot het wederstreeven der Driften, dient dikwyls om dezelve te sterker en onbeteugelbaarder te maaken. Dagelyks zien wy Menschen, die door spoorloosheden, welke zy zelve niet langer kunnen pleegen, in anderen aan te moedigen, schandvlekken der wereld worden: die, hoe zeer ook de Menschen hoofd voor hoofd bedorven schynen, over 't algemeen, een afschrik van de Ondeugd, en Eerbied voor de Deugd heeft.

Vermyd, desgelyks, het gezelschap der Halfwyzen, die, schoon niet gesterkt door de Lessen der Rede, steeds het woord Rede op de lippen hebben; dwaaslyk geloovende of althans anderen tragtende in te boezemen, dat ik de Voorschryfster hunner stelzels, en de Bestuurster ben hunner bedryven. - Hoe gemaklyk is het, myne rechtschaape Volgers en Aankleevers van die vermeende te onderscheiden! Slaaven van Hoogmoed en ongeregelde Zelfliefde schryven deeze laatstgemelden alle verdiensten aan zichzelven toe. Nog gevaarlyker door hun Voorbeeld, dan door hunne Leere, door de ernsthaftige houding, welke zy aanneemen, misleiden zy den oppervlakkig denkenden, en betoveren het gemeen: doch inwendig door nyd van een gescheurd, beschouwen zy nooit dan met wederzin de goede hoedanigheden, welke zich in anderen vertoonen. Om deeze te doen taanen, zullen zy elk gebrek, hoe toevallig, hoe beuzelagtig in zichzelve, vergrooten en ten breedsten uitmeeten: en, indien de taal der vergrootinge niet genoegzaam is tot hun oogmerk, twyselen zy geen oogenblik, om, door een nog veel verfoeilyker kunstenaary, hun misdryven aan te tygen, van welke de geene kwaadsdenkende voorwerpen hunner bitterheid te eenemaale onschuldig zyn. - Helaas! hoe dikwyls komen zy tot de laagheid - laagheid - wat zeg ik? tot de helsche boosheid, om door slinksche streeken, hun daadlyk bedorven te doen worden! - Ja, iphis, met regt klopt uw boezem van ontzetting, van schrik, van afgryzen. - Zy doen, dit alleen, om, vervolgens, het wreed genoegen te smaaken, van een vergiftigden dolk gestooken te hebben in den boezem van Waarheid en Onschuld! - die Snoodaarts zullen geene zwaarigheid maaken, om, op de schandelykste en bedrieglykste wyzen, de getrouwste myner Naavolgeren in het wargaaren der bedervendste Driften te verstrikken. Dit uit te voeren is de Zegepraal der Boosheid! het Feest haarer Verlustiginge!

Goede Hemel! (riep de Zoon van melania uit,) welke verschriklyke dingen ontdekt en ontvouwt gy my! Laat ik, naardemaal de Menschen zo verkeerd zyn, en zo zeer alle beginzels van Deugd

[p. 361]

verlooren en verzaakt hebben, ongevoelig geworden voor alle de bekoorelykheden der Rede, hun verfoeijen, en als de snoodste wangedrochten, schuwen!

‘Eene herhaaling van de oude Dwaaling, (hervatte de Rede,) eene dwaaling tot welke alle Menschen overhellen, die lyden, 't geen iphis geleden heeft. - Zyn zy bedroogen, misleid, en verraaden, zy vatten eenen wederzin tegen geheel het Menschdom op, en verbeelden zich, dat het gansche Geslacht aan de dienstbaarheid der Driften verslaafd is. - Verban zulke denkbeelden; en leer dezelve beschouwen als de versmaadenswaardige opwellingen van een verbysterd hart. - Vergun my nogmaal te zeggen, dat in de wereld veele harten zyn, vast aan de belangen van Waarheid, Deugd en Pligt gehegt; doch, zonder mynen bystand, valt het zeer bezwaarlyk die waardigen onder het Menschdom te kennen. Teken voor altoos op, ô iphis! deeze korte maar veel behelzende Les: ‘dat het gedrag van een met de daad eerlyk en braaf Man eenpaarig bestaanbaar is met de redenen zyns monds; dat hy, de onvolmaakte zwakheid der Menschlyke Natuure altoos in 't oog houdende en toegeevende, in stede van de struikelingen zyner Natuurgenooten te vergrooten, dezelve, by alle voeglyke gelegenheden, zoekt te verkleinen en te verschoonen; dat hy, hoe zeer ook de Ondeugd verfoeijende, altoos gereed is om een traan van medelyden te stortén over den zwakken!’