Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 356]

De man van smaak.

(Naar het Fransch.)

Geen Schryver bykans, en bovenal geen Schryver, die Lid is van eenig Taal-, Letter- of Dichtkundig Genootschap, en hoe groot is het aantal dier Leden, of hy neemt den tytel aan van een Man van Smaak, en eigent zich denzelven vry uitsluitend toe.

Het woord Smaak is, misschien, een der onverstaanbaarste woorden in onze taal: dewyl het geschikt is om Natuur en Kunst naauw te vereenigen, en 'er geen twee Menschen gevonden worden, die Natuur en Kunst op dezelfde wyze beschouwen. Men zou een volkomen en juist denkbeeld moeten hebben van het weezenlyk beeld en de volmaakte navolging, om met naauwkeurigheid den zin te bepaalen van dat afgetrokken woord.

De beste Schryver is altoos die by zichzelven tegenwerpingen maakt over 't geen hy schryft, die na dezelve luistert, overweegt, en niet voortvaart met schryven, dan na dat hy ze, op een voldoende wyze, heeft beantwoord. De Gemeene Schryvers vinden geene zwaarigheid in 't geen zy op 't papier brengen; zy zetten hun Letterärbeid voort, onder de troostvolle zelftoejuiching: ik ben een Man van Smaak; hun pen vliegt over het papier, en kan bezwaarlyk den toevloed van elkander bykans verdringende gedagten volgen.

Beschaafde Volken noemen Smaak, 't geen zy zich verbeelden de volmaaktheid hunner Kunsten te zyn; elk hoofd voor hoofd betytelt, met dit woord, het geen ten weezenlyken eindpaal strekt van hunne bekwaamheden. - De hoogmoed aller Volken heeft zich ten zynen voordeele van dit woord bediend, en diensvolgens toegepast op alle voorwerpen; ten einde zy, met te meer zekerheids, 't geen niet met hunne gebruiken strookte, of tegen hunne Zeden streedt, konden uitmonsteren. - De Kunstenaars hebben, in den engen ommekring huns gebieds, het voetspoor der Volken betreeden: dewyl ieder zyne meerderheid boven zyne Mededingers, in volle gerustheid wil bezitten, en den draayboom toesluiten, op dat niemand kome en hem bedroeve, door het betwisten des aangenomen opperrangs.

De Verheerlyking op den Berg, door raphaël geschilderd, de Milon, van puget gehouwen, het Stabat, door pergolese op nooten gebragt, het tweede Boek van den Eneïs, door virgilius gedicht, zullen allen even zeer behaagen, aan Volken, die omtrent dezelfde hoogte van volmaaking bereikt hebben.

[p. 357]

Doch, gaat het door, dat men geene Schildery kan schilderen, geheel het tegenovergestelde van den Schildertrant, door raphaël, in die beroemde Verheerlyking op den Berg gevolgd, en die, desniettegenstaande, even schoon en misschien nog volmaakter zou weezen? Kan men geen Beeld houwen, 't geen nog meer uitdrukt dan dat van puget; geen Zangstuk opstellen nog zieltreffender dan het Stabat; geen Dichtwerk schryven nog stouter en sterker dan den Brand van Troije? - Wat betekenen deeze hooggeroemde en vermeende voorbeelden van volmaaktheid? Heeft de Natuur zich geheel en al laaten bevatten en omschryven, in de eerste trekken van dezelve getrokken? Heeft zy alle kleuren verleend aan het penseel van raphaël? alle haare kragt van uitdrukking aan den beitel van puget? al het vermogen, om het aandoenlyk hart te treffen, aan de nooten van peegolese? alle beelden, die haar grootsch en vrolyk gelaat oplevert, aan de Dichtpen van virgilius? - Zy zyn gelukkig geslaagd. - Dit staan wy ten vollen toe. Maar geeft dit grond om te zeggen, ziet daar het volstrekt éénige. Wie deezen trant niet volgt, zal nimmer het betoverende der Fraaije Kunsten meester worden? Hoe! die Kunstenaars hebben niets meer gedaan, dan ééne houding, op één oogenblik getroffen, en ééne snaar van 't menschlyk hart geroerd; zy zyn gestorven, ten vollen bewust dat zy het veel verder zouden hebben kunnen brengen: en men zal zich vermeeten, in hunnen naam, te zeggen, ziet daar de vaste en eeuwige gedaanten, die de Schoonheid, by uitneemenheid, uitmaaken; dat de Natuur verlooren gaa, 't geen 'er van overblyft is ruw, afzigtig, en mismaakt, en de kosten van doek noch papier waardig. Die navolgingen behelzen alles volmaakts, en het oorspronglyke heeft niets te beduiden.

Hebbelykheid is by de meesten de bestendige regel, naar welke zy hunne begrippen van het Waare en Schoone afmeeten. De Predikanten, die zich Mannen van Smaak noemen, willen veeleer dat men steeds volge, 't geen gedaan is, dan letten op 't geen gedaan behoort te worden. - De Kring onzer Vermaaken wordt vernaauwd door uitsluitende bepaalingen, streelende voor de traagheid en weinigbeduidenheid der geenen die ze gesteld hebben: en, naa zeker tydsverloop, is het niet langer geoorlofd, zich aan te kanten tegen ingekankerde vooroordeelen, door den toegedraagen eerbied van veele Eeuwen eerwaardig geworden. - Gezegend een nieuw Volk, dat zyne denkbeelden, zyne gevoelens en vermaaken, naar zyn zin schikt! - Gelukkig elk Voedsterling der Natuure, die, verre verwyderd van de grilligheden en vaststellingen der Maatschappyen, de willekeurige en aan kleinigheden hangen blyvende beperkingen niet kent, die de bronnen des Vermaaks doen opdroogen. Hy wordt geheel ingenomen door het

[p. 358]

voorwerp zyner beschouwinge, en hy levert 'er het beeld van op. Hy gevoelt, hy smaakt, hy kent geen regels, volgens welken hy van vreugde moet opspringen, van vertederdheid schreijen, of van verrukking bezwymen.