Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 309]

Ontwerp van een middel, om de lugtbollen, naar willekeur, te beweegen en te bestieren;
uitgedagt door Johannes Wigeri, A.L.M.Ph. Dr. V.D.M. in de Beverwyk.

Zoo ras de uitvinding der Lugtweegkundige Werktuigen, van den schranderen montgolfier, tot myne kennis kwam, hebbe ik myne gedagten laten gaan, over het gebruik, 't welk van dezelven zoude kunnen gemaakt worden, waar toe vooral nodig is, dat derzelver beweeging onder bestieringe der Lugtreizigers staa.

Juist deed ik, in dien tyd, voor eenige aanzienelyke Vrienden, verscheiden proeven met eene Electrizeer-Machine; onder deeze, toonde ik het bekende verschynzel der uitvloeijinge van de Electrique stof uit de punten der, daar mede beladen, lighamen: deeze stof een steunpunct in de lugt vindende, waar in ze zig ontlast, dryft de lighamen te rug; van daar het Electrike Planetarium.

Dan, het koomt my onwaarschynelyk voor, dat de Electrique vloeistof ooit, zoo verre, zal kunnen vermeerderd worden in eenige lighamen, dat dit verschynzel eenen ganschen Lugtbol, vooral, zoo die met Reizigers beladen is, zoude kunnen vervoeren; nog meer, dat men, op zyne reis, eene genoegzame hoeveelheid dier stoffe zoude kunnen bewaren: en 't verdient nog meer bedenking, dat dit middel, van wegens de natuurlyke Electriciteit in de lugt, gevaarlyk zyn zoude.

Van hier liet ik myne gedagten gaan over de verschynzelen der AEolipila; dan het geweldig vuur, benevens de groote hoeveelheid water en brandstoffe, tot eene merkelyke lugtreis nodig; en nog veel meer, de verdikking der dampen, als mede het verlies van derzelver veerkragt, door verkoelinge, hielden my zoo lang bezig, en 'er kwamen my zulke onoverwinnelyke zwarigheden voor, (die nog grooter worden, zoo men de manier der uitzetting, door montgolfier geleerd, volgt,) dat ik hier van afzage. - Egter gaf dat denkbeeld my dit voordeel, dat ik verscheiden tegenwerpingen, waarmede myn volgend ontwerp, (in 't welke de werking van dezelfde natuur is,)

[p. 310]

zoude kunnen bezwaard worden, door vergelykinge met de AEolipila, terstond verdweenen zag.

Ziet daar dan, waar het stuk op nederkoomt.

Men voege beneden aan den Lugtbol, die van eene zeer aanmerkelyke grootte zal moeten zyn, eene verblyfplaats, bekwaam voor het reizend gezelschap. Men hebbe daar in eene machina condensoria, (dat is een werktuig, om de gemeene lugt t' zamen te persen,) wederzyds voorzien met perspompen; die op dezelfde wys, met een rad en handspaak, kunnen bewogen worden, als men tot de zuigers in de dubbelde lugtpomp gebruikt. - Dit werktuig hebbe eene meer dan gewoone ruimte van binnen, en deele, door middel van eene pyp, die tot het middelpunt der zwaarte in den bol opgaat, de verdikte vloeistof aan eene, of, zoo men wil, drie, andere, daaraan wel vast gevoegde, pypen, die eene horizontale rigting hebben, mede. - Het spreekt van zelfs, dat de verdikte lugt zig, met het gaz in den bol, niet moet kunnen vermengen.

De horizontale pypen moeten buiten de oppervlakte van den bol uitkomen, en daar ter plaatze moet het lugtbekleedzel, door middel van twee vaste plaaten bekneld zynde, verhinderd worden, van zig buiten- en binnenwaards over de pypen te kunnen schuiven. Eén deezer pypen, die het voorname werk ter horizontale beweeginge en bestieringe verrigt, (en alleen zoude kunnen voldoen, indien zy door eenen tegenovergestelden staaf gesteund wierd, tegen den anderen kant van 't lugtbekleedzel,) eindige in eene holle dikke kas, die wel tegen het bekleedzel sluite. In deeze kas hebbe men drie pypjes, elk voorzien met eene kraan, of, na binnen openslaande, klep; komende my de kranen het geschiktst voor. Van deeze pypjes moet het middelste eene centrale, de twee andere eene tangentiale rigting hebben. - De kranen moeten door het trekken aan tuimelaars, die met dezelve verbonden zyn, geopend en gesloten worden; ten zy men beter oordeelde, de toesluiting, door middel van veeren alleen, te laten verrigten. De opening van ieder kraan, zoo ze in eene regte lyn voortgetrokken wierd, moet in de vrye lugt eindigen, en niet tegen die van eene andere kraan aanloopen.

Als dan de centrale kraan geopend word, zal de verdikte vloeistof den toestel voorwaards dryven, door het steunpunt, 't welk zy in de gemeene lugt vindt; en door

[p. 311]

de opening der tangentiale kranen, zal men alles, op dezelfde wys, links of regts, werwaards men wil, bestieren kunnen; en, hoewel men meer, dan twee, tangentiale pypjes zoude kunnen aanvoegen, denke ik, datze tot gebruik niet meer nodig zyn, dan verscheiden roeren aan één Schip.

Maar nu zal men, benevens deeze ééne horizontale pyp, die in dit geval van voren niet behoeft gesteund te worden, nog twee andere uit het middelpunt naer buiten uit den bol kunnen laten gaan; welker uiteinden men, of, tot vermeerderinge, des noods, van de kragt der bestieringe, met centrale kranen voorzien kan, of wel toesluiten. Maar waar toe dan deeze pypen? Om den toestel op- en nederwaards te beweegen, ook, zonder verlies van 't gaz, waar mede de bol gevuld is. Daar toe moeten alle de drie pypen gelyke hoeken van 120^o maken onderling; en elk voorzien zyn met twee kranen, welker eene verticaal om hoog, en de andere perpendiculaar, nederwaards, gerigt zyn; in welk geval, de reeds gemelde pyp vyf kranen in zyne kas hebben zal. Alle de verticale en perpendiculare kranen moeten dezelfde afstanden van 't middelpunt, en gelyke openingen hebben, om gelyke werkingen te doen. De touwen, aan dezelve verbonden, kunnen gevoeglyk, beneden den bol, in één t'zamenlopen; te weeten, de drie verticale, en de drie perpendiculare, om zoo, door het trekken van één touw, op het zelfde oogenblik, drie gelykwerkende kranen te openen; de verticale geopend zynde, zal de gansche toestel nederdalen: maar, met de opening der perpendiculare, ryzen.

Verkiest men alleen, op deeze manier, de horizontale beweeging en bestiering te verwekken, dan kan de eerstgemelde pyp, in stede van eenen regten hoek te vormen, ook eene schuinsopgaande chorda zyn, en zoo in de kas eindigen; mits men op tegenwigt, aan den anderen kant des bols, bedagt zy, 't welk waarschynelyk daar, met het meeste voordeel, door eene groote dunne vaste plaat zoude kunnen hersteld worden.

Maar, op dat de voortbewogen bol het aanhangend vaartuig niet te zeer slingere of agterlate, is het nodig, dat het, of onbeweeglyk vast zy aan elk der drie horizontale pypen, of aan de groote regtopgaande pyp met de machina condensoria.

Nu valt natuurlyk de vraag, uit welke stoffe die pypen bestaan moeten, op dat de Machine niet te zeer bezwaard

[p. 312]

worde. Het benedenste gedeelte moet gewisselyk noch gebrand noch geschroeid kunnen worden; vooral, zoo men de manier van montgolfier gebruikt. Ik hebbe my in gedagten gebragt, of niet het overige van deezen toestel gevoeglyk van hoorn zoude kunnen zyn, bezonder de horizontale pypen. Ook wil ik den Liefhebberen ter deezer gelegenheid wel in bedenkinge geeven, of niet een Aërostatisch Werktuig, met ontvlambare lugt gevuld, geheel uit dun hoorn, naar de wyze der Chineezen gezoudeerd, zoude kunnen bestaan; terwyl de stof der pypen, gelyk van zelfs spreekt, zeer dik moet zyn.

Het koomt my zeer dienstig voor, twee of drie Barometers ter lugtreize te gebruiken, welker eene de drukking van 't gaz in den bol, de tweede die van de buitenlugt, en de derde de digtheid der t' zamengeperste lugt, zoo ver mogelyk, zoude kunnen aanwyzen.

Indien men bevinden mogt, dat het compas, op een grooten afstand van de aarde, geene bepaalde rigting houdt, zal dit gebrek vergoed worden door de helderheid der hoogere lugt, tot het opmerken der Zon en vaste Sterren gunstig. Dit ontwerp toont, naar 't my voorkoomt, aan, hoe men de begunstiging des winds niet behoeft, om eene lugtreis naar verkiezing af te leggen; terwyl men nogthans met de verschillende stroomen zyn voordeel doen kan.

Ik hebbe my verpligt geagt, deeze denbeelden aan het publiq mede te deelen, of 'er misschien iets nuttigs voor hetzelve uit ontspruiten mogte. En nu, na dezelve gemeen gemaakt te hebben, zal ik het my tot geene geringe eere rekenen, indien Voorstanders van nutte Kunsten en Weetenschappen, of geleerde Genootschappen, daar iets goeds in vinden mogten; en zig met my zouden willen vereenigen, om, onder myn opzigt, zulk een Werktuig te laten toestellen, en, volgens myne onderrigtinge, de proef van 't zelve te doen neemen; terwyl ik my altyd leerzaam voor hunne bedenkingen en verbeteringen, en eerlyk in 't geeven van den verdienden lof, aan hun, die dezelve gemaakt hebben, betoonen zal.